Czym są zaburzenia poznawcze i co je powoduje?

Zaburzenia funkcji poznawczych to szerokie pojęcie odnoszące się do problemów z procesami umysłowymi, które wpływają na zdolność myślenia, zapamiętywania, koncentracji, rozwiązywania problemów oraz podejmowania decyzji. Funkcje poznawcze są kluczowe dla codziennego funkcjonowania, a ich zaburzenia mogą znacząco obniżyć jakość życia. Historia badań nad funkcjami poznawczymi sięga XIX wieku, kiedy neuropsychologia zaczęła wyjaśniać związki między strukturami mózgu, a ludzkim zachowaniem. Pierwsze przypadki uszkodzeń funkcji poznawczych były opisywane w kontekście urazów głowy, co stanowi podwaliny współczesnego rozumienia zaburzeń poznawczych.

Na początku XX wieku badacze, tacy jak Karl Lashley i Aleksandr Łuria, wprowadzili koncepcje dotyczące lokalizacji funkcji w mózgu, co pomogło wyjaśnić mechanizmy leżące u podstaw funkcji poznawczych. Z kolei współczesna neuropsychologia, dzięki rozwojowi technologii obrazowania mózgu, pozwoliła na dokładne badanie relacji między zmianami neurologicznymi a deficytami poznawczymi. Kolejnym z kontrybutorów w odkrywanie istoty zaburzeń poznawczych był Jean Piaget, który w swoich badaniach nad rozwojem poznawczym dzieci zainspirował kolejne pokolenia naukowców do pogłębienia wiedzy o tych zjawiskach.

Zaburzenia funkcji poznawczych – co to jest?

Funkcje poznawcze to procesy związane z odbieraniem, przetwarzaniem i przechowywaniem informacji. Do głównych obszarów funkcji poznawczych należą:

• Pamięć – zdolność do przechowywania i odtwarzania informacji.
• Uwaga i koncentracja – zdolność skupienia i selektywnego przetwarzania informacji.
• Funkcje wykonawcze – zdolności planowania, organizacji i rozwiązywania problemów.
• Percepcja – odbieranie i interpretowanie bodźców zmysłowych.
• Język – zdolności komunikacyjne, w tym mówienie, pisanie i rozumienie mowy.

O zaburzenia poznawczych mówimy, gdy jedna lub więcej z tych funkcji zostaje upośledzona. Problemy te mogą być łagodne, umiarkowane lub ciężkie, a ich nasilenie zależy od przyczyn oraz wieku osoby dotkniętej zaburzeniem. Współczesne badania wskazują, że nawet subtelne deficyty mogą mieć poważny wpływ na codzienne funkcjonowanie, szczególnie w środowiskach wymagających wielozadaniowości – takich jak miejsce pracy.

Zaburzenia poznawcze w depresji

Depresja jest jednym z najczęstszych schorzeń psychicznych, które wpływają na funkcje poznawcze. Osoby cierpiące na depresję często doświadczają problemów z:

• Pamięcią – problemy z zapamiętywaniem nowych informacji oraz przypominaniem sobie faktów.
• Koncentracją – trudności w skupieniu uwagi na zadaniu.
• Podejmowaniem decyzji – trudności w wybieraniu najlepszych rozwiązań.

Deficyty poznawcze w depresji mogą być tak poważne, że utrudniają wykonywanie codziennych czynności, takich jak praca, nauka czy relacje z innymi ludźmi. Co ważne, zaburzenia te często utrzymują się nawet po ustąpieniu epizodu depresyjnego. Jak powiedział Albert Ellis, jeden z prekursorów terapii poznawczej: „Depresja to nie tylko cierpienie emocjonalne, ale także walka z chaosem myśli”. Badania wykazały, że depresja prowadzi do zmniejszenia aktywności w rejonach mózgu odpowiedzialnych za regulację emocji i pamięć, takich jak hipokamp i kora przedczołowa. Procesy te w dużej mierze są odwracalne, co daje nadzieję na skuteczne terapie. Interesujące jest również, że niektóre leki przeciwdepresyjne mogą wpływać korzystnie na funkcje poznawcze, poprawiając nie tylko nastrój, ale również i zdolności umysłowe.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/fizyczne-objawy-depresji-czyli-jak-choroby-psychiczne-wplywaja-na-cialo/

Deficyty poznawcze

Deficyty poznawcze to szczególny rodzaj zaburzeń funkcji poznawczych, który odnosi się do trwałych lub przejściowych osłabień zdolności umysłowych. Mogą one wynikać z różnych przyczyn, w tym neurologicznych, psychicznych lub zewnętrznych. Przykłady deficytów poznawczych to:

• Trudności w uczeniu się nowych informacji.
• Problemy z wykonywaniem złożonych zadań.
• Osłabiona zdolność analizy i przetwarzania danych.

Deficyty poznawcze mogą być obserwowane w wielu schorzeniach, takich jak otępienie, schizofrenia, ADHD czy nawet choroby metaboliczne. William James, uznawany za ojca amerykańskiej psychologii, uważał, że zdolność poznawcza jest jak światło – każde jej przyćmienie zmienia postrzeganie rzeczywistości.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/zaburzenia-koncentracji-i-nadpobudliwosc-psychoruchowa-adhd-u-dzieci-poznaj-mozliwe-przyczyny/

W przypadku dzieci deficyty poznawcze często manifestują się trudnościami w nauce i socjalizacji. Wczesna interwencja, obejmująca terapię oraz wsparcie edukacyjne, może znacząco poprawić ich funkcjonowanie. Współczesne podejście do terapii dzieci z deficytami obejmuje nie tylko techniki poznawczo-behawioralne, ale także integrację działań rodzinnych i środowiskowych.

Zaburzenia funkcji poznawczych – przyczyny

Zaburzenia funkcji poznawczych mogą mieć różne przyczyny, które można podzielić na kilka kategorii:

1. Neurologiczne:

• Choroby neurodegeneracyjne, takie jak choroba Alzheimera, Parkinsona czy stwardnienie rozsiane.
• Urazy mózgu, w tym wstrząśnienia mózgu i uszkodzenia mechaniczne.
• Udar mózgu, który może prowadzić do zaburzeń pamięci i uwagi.

2. Psychiczne:

• Depresja, schizofrenia, zaburzenia lękowe.
• Zaburzenia stresowe pourazowe (PTSD).

3. Metaboliczne i zdrowotne:

• Niedobory witamin, zwłaszcza witaminy B12 (np. w chorobie alkoholowej)
• Cukrzyca i niewyrównana gospodarka glukozowa.
• Choroby tarczycy, w tym niedoczynność.

4. Środowiskowe:

• Przewlekły stres.
• Uzależnienia, np. alkoholizm lub nadużywanie innych substancji psychoaktywnych.
• Czynniki środowiskowe, takie jak toksyny.

Przyczyny te mogą współwystępować, co utrudnia ich dokładne zdiagnozowanie i leczenie. Ważne jest kompleksowe podejście diagnostyczne, które uwzględnia zarówno czynniki biologiczne, jak i psychospołeczne.

Zaburzenia funkcji poznawczych – leczenie

Leczenie zaburzeń funkcji poznawczych zależy od ich przyczyny. Do najczęściej stosowanych podejść terapeutycznych należą:

1. Farmakoterapia:

• Leki poprawiające funkcje poznawcze, takie jak inhibitory acetylocholinesterazy w chorobie Alzheimera.
• Leczenie podstawowej przyczyny, np. leki antydepresyjne w przypadku depresji.

2. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT):

• Pomaga pacjentom w radzeniu sobie z trudnościami poznawczymi, zwłaszcza w przypadku depresji czy zaburzeń lękowych.

3. Rehabilitacja poznawcza:

• Trening umiejętności poznawczych, takich jak pamięć i koncentracja.
• Wykorzystanie nowych technologii, takich jak aplikacje mobilne do treningu mózgu.

4. Zmiany stylu życia:

• Regularna aktywność fizyczna, która wspomaga funkcje poznawcze.
• Zbilansowana dieta bogata w antyoksydanty i kwasy omega-3.
• Unikanie substancji psychoaktywnych i regularny sen.

5. Wsparcie społeczne:

• Grupy wsparcia oraz terapia rodzinna mogą pomóc w radzeniu sobie z problemami poznawczymi.
• Edukacja rodziny w zakresie wspierania osoby z zaburzeniami poznawczymi.

Zaburzenia funkcji poznawczych mogą znacząco wpływać na jakość życia osób w każdym wieku. Ważne jest ich wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie, które może pomóc w poprawie codziennego funkcjonowania. Choć przyczyny tych zaburzeń są zróżnicowane, wspólne dla większości przypadków są takie metody jak rehabilitacja poznawcza, farmakoterapia oraz zmiany stylu życia. Historia badań nad funkcjami poznawczymi pokazuje, jak kluczowe jest połączenie wiedzy neurologicznej z podejściem psychologicznym. Jak mawiał Carl Rogers: „Najważniejsze jest, aby zrozumieć człowieka w jego całości, a nie tylko fragmentach”.

Pytania i odpowiedzi

1. Zaburzenia poznawcze – objawy. Jakie występują?

Objawy występujące w zaburzeniach poznawczych to: problemy z pamięcią, takie jak trudności w przypominaniu sobie niedawnych wydarzeń lub zapamiętywaniu nowych informacji. Zaburzenia koncentracji objawiające się łatwym rozpraszaniem uwagi, trudnością w skupieniu się na wykonywanym zadaniu przez dłuższy czas. Osłabiona uwaga selektywna, co oznacza problemy z wybieraniem istotnych bodźców z otoczenia. Trudności w podejmowaniu decyzji, przejawiające się w wydłużonym czasie analizy dostępnych opcji lub unikaniu wyborów oraz problemy z uczeniem się nowych informacji, często spowodowane niezdolnością do właściwego przetwarzania lub przechowywania danych w pamięci.

2. Czym mogą być spowodowane zaburzenia funkcji poznawczych u dzieci?

Zaburzenia funkcji poznawczych u dzieci mogą być spowodowane np.: przewlekłym stresem, który wpływa negatywnie na rozwój mózgu i zdolność koncentracji, deficytamim witaminowymi (zwłaszcza niedoborami witamin z grupy B, które są kluczowe dla funkcji neurologicznych).

Zaburzeniami rozwojowymi, takimi jak ADHD czy spektrum autyzmu, które mogą powodować trudności w przetwarzaniu informacji i organizacji myśli. Urazy mózgu, zarówno mechaniczne, jak i związane z niedotlenieniem okołoporodowym, mogą trwale wpływać na zdolności poznawcze oraz czynniki genetyczne, takie jak predyspozycje do określonych schorzeń neurologicznych lub metabolicznych, które upośledzają funkcje mózgu.

3. Jak objawiają się zaburzenia poznawcze u osób starszych?

Zaburzenia poznawcze u osób starszych wiążą się z trudnościami z zapamiętywaniem, w tym niezdolność do przypomnienia sobie niedawnych wydarzeń, podczas gdy pamięć długoterminowa pozostaje stosunkowo nienaruszona. Dodatkowo u osób starszych pojawia się często dezorientacja, która może obejmować problemy z rozpoznawaniem miejsc, dat czy osób, co prowadzi do niepewności w codziennym funkcjonowaniu. Kolejny objaw to osłabienie zdolności planowania i wykonywania złożonych zadań, takich jak organizacja domowych obowiązków czy zarządzanie finansami. U osób starszych postępującym problemom poznawczym mogą towarzyszyć, również objawy takie jak drażliwość, apatia czy niepokój.