Dyspareunia – co to jest? Przyczyny bólu podczas stosunku

Dyspareunia to zaburzenie polegające na doświadczaniu bólu podczas współżycia. Cierpią na nią głównie kobiety, chociaż zdarza się także u mężczyzn. Nie tylko utrudnia relacje intymne, ale i stanowi źródło stresu oraz nieporozumień partnerskich. Sprawdź, jakie mogą być przyczyny dyspareunii. Dowiedz się, czym jest dyspareunia nieorganiczna.

Co to jest dyspareunia?

Dyspareunia to dysfunkcja seksualna, która charakteryzuje się występowaniem utrzymującego się lub nawracającego bólu podczas stosunku. Dotyczyć może zarówno kobiet, jak i mężczyzn, jednak zdecydowanie częściej rozpoznawana jest wśród pań. Specjaliści podają, że na dyspareunię cierpi od 10% do 20% kobiet. Eksperci podkreślają, że ból ten uzależniony jest od czynników psychologicznych, biologicznych i okolicznościowych.

Należy dokonać w tym miejscu rozróżnienia na dyspareunię i pochwicę. To dwa odrębne zaburzenia, mimo że polegające na doświadczaniu bólu w czasie seksu. Mianem pochwicy określa się nawracający lub utrzymujący się, niezależny od woli, skurcz mięśni pochwy, który utrudnia odbycie stosunku. Szacuje się, że pochwica dotyczy do 6% kobiet.

Specjaliści dokonali podziału dyspareunii, biorąc pod uwagę czas jej powstania, na:

• pierwotną – ból występuje od pierwszych kontaktów seksualnych,
• wtórną – ból nie występował podczas pierwszych kontaktów seksualnych, pojawił się okresie życia płciowego.

Dodatkowo, uwzględniając moment doświadczenia bólu podczas stosunku, badacze wyróżnili:

• dyspareunię wczesną – ból odczuwany jest już wraz z rozpoczęciem współżycia, zanika po zakończeniu stosunku,
• dyspareunię późną – ból odczuwany jest pod koniec stosunku i kilka godzin po nim.

Sprawdź, jakie są najczęstsze przyczyny niskiego libido u kobiet i mężczyzn.

Dyspareunia – przyczyny u kobiet

Za ból podczas współżycia u kobiet odpowiadać może wiele zaburzeń. Do najczęstszych należą:

• stany zapalne w obrębie miednicy małej lub narządów płciowych;
• endometrioza – choroba charakteryzująca się występowaniem błony śluzowej macicy (tzw. endometrium) poza jej fizjologiczną lokalizacją, czyli jamą macicy;
• szablowate spojenie łonowe – spojenie łonowe w bardziej ostrym kształcie niż naturalnie, podczas współżycia wyczuwalne są krawędzie spojenia łonowego przy wejściu do pochwy;
• stan po porodzie lub po zabiegach operacyjnych w obrębie dróg rodnych;
• wulwodynia – doświadczanie dyskomfortu lub chronicznego bólu o różnym charakterze (uczucia palenia, kłucia czy podrażnienia), zlokalizowanego albo rozprzestrzenionego, bez jasno określonej przyczyny. Badacze podkreślają, że podłoże wulwodynii może być złożone i wynikać z czynników genetycznych, uszkodzenia nerwów, nadmiaru zakończeń nerwowych skutkujących nadwrażliwością;
• vestibulodynia – tzw. zapalenie przedsionka pochwy bez czynnika infekcyjnego, intensywny i przewlekły ból przedsionka pochwy występujący wyłącznie podczas dotykania go. Nie poznano jak dotąd przyczyn tego zaburzenia;
• zespół przekrwienia miednicy;
• zapalenie pęcherza moczowego;
• zaburzenia nawilżenia pochwy – mogą być spowodowane przez zbyt niskie pobudzenie przed próbą penetracji; towarzyszą zaburzeniom hormonalnym, takim jak niedobór estrogenów; są niekiedy skutkiem ubocznym stosowania leków (np. przeciwdepresyjnych, antykoncepcyjnych); pojawiają się w przebiegu wybranych chorób ogólnoustrojowych (np. cukrzycy); jako konsekwencja chemioterapii, oraz fizjologicznych zmian w okresie postmenopauzalnym.

Podejrzewasz u siebie zaburzenia hormonalne? Poznaj pakiet badań hormonalnych dla kobiet i sprawdź stan gospodarki hormonalnej swojego organizmu.

Na podstawie umiejscowienia bólu eksperci wyróżnili trzy rodzaje dyspareunii u kobiet:

• dyspareunię płytką – ból w przedsionku pochwy,
• dyspareunię głęboką – ból w sklepieniu pochwy,
• dyspareunię uogólnioną – bolesność całej pochwy.

Przyczyny dyspareunii u mężczyzn

Specjaliści wyróżnili następujące przyczyny dyspareunii u mężczyzn:

• stany zapalne w obrębie narządów płciowych,
• wady w obrębie prącia, a najczęstsze to:
  • stulejka – choroba nabyta lub wrodzona, która polega na zwężeniu ujścia napletka, co zaburza jego ściąganie we wzwodzie lub w stanie spoczynku, może być stulejka całkowita lub stulejka częściowa;
  • zbyt krótkie wędzidełko napletkowe prącia – za krótki fałd skóry, który łączy napletek z żołędzią prącia. Wada ta grozi naderwaniem lub całkowitym zerwaniem wędzidełka.

Dyspareunia u mężczyzn może objawiać się bólem prącia, jąder, krocza lub bólem odczuwanym głęboko w miednicy.

Czym jest dyspareunia nieorganiczna?

Wyżej wymienione przyczyny dyspareunii mają charakter organiczny, czyli somatyczny. Eksperci zwracają jednak uwagę, że ból podczas stosunku może być nieorganiczny – niezwiązany z nieprawidłowościami somatycznymi. Przyczyną dyspareunii mogą być czynniki psychologiczne, wśród których wymieniane są przede wszystkim:

• doświadczenia urazowe (np. nadużycia seksualne),
• obniżone poczucie własnej wartości, nieprawidłowy obraz własnej osoby, kompleksy,
• wysoki poziom stresu,
• nieporozumienia w związku, niechęć do partnera,
• złe wspomnienia związane z wcześniejszą aktywnością seksualną,
• negatywne przekonania na temat seksualności,
• zaburzenia psychiczne, a zwłaszcza zaburzenia nastroju, zaburzenia lękowe, w tym lęk przed zajściem w nieplanowaną ciążę.

Rozpoznanie dyspareunii

Z podejrzeniem dyspareunii należy zgłosić się do ginekologa (w przypadku kobiet ) lub seksuologa, urologa (mężczyźni). Z uwagi na zróżnicowane przyczyny dyspareunii diagnostyka tej dysfunkcji jest złożona. Obejmuje przede wszystkim pogłębiony wywiad medyczny, badanie przedmiotowe (fizykalne) – ocenę narządów płciowych, w razie potrzeby badania obrazowe (najczęściej USG), badania laboratoryjne (morfologię, która dostarczy informacji o kondycji całego organizmu, oznaczenie profilu hormonalnego, OB, CRP i inne wskaźniki). W przypadku nieorganicznego podłoża zaburzenia wskazana jest konsultacja psychologiczna.

Leczenie dyspareunii zależy od jej przyczyny. Przykładowo, gdy za ból podczas stosunku odpowiadają czynniki psychologiczne, leczenie polega na psychoterapii indywidualnej lub partnerskiej. Jeśli ból podczas stosunku jest spowodowany stanami zapalnymi, powadzona jest farmakoterapia adekwatna do podłoża zapalenia (np. lekami przeciwgrzybicznymi, przeciwwirusowymi, antybiotykami, niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi). Dyspareunia spowodowana niewystarczającym nawilżeniem pochwy może być leczona poprzez użycie środków nawilżających śluzówkę, a przy niedoborach hormonalnych – za pomocą krążków dopochwowych, uwalniających estrogen. Ginekolodzy zalecają niekiedy hormonalną terapię zastępczą.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela

Bibliografia

1. V. Arora, S. Mukhopadhyay, E. Morris, Painful sex (dyspareunia): a difficult symptom in gynecological practice, “Obstetrics, Gynaecology & Reproductive Medicine” 2020, t. 30, nr 9, s. 269–275.
2. G. Jarząbek-Bielecka, D. Radomski, M. Mizgier i wsp., Dyspareunia i bolesne miesiączki u kobiet z endometriozą – obserwacje kliniczne dotyczące zastosowania dienogestu, „Current Gynecologic Oncology” 2014, t. 12, nr 4, s. 271–277.
3. B. Wróbel, Ocena występowania bolesnego współżycia u kobiet w praktyce ginekologicznej, „Ginekologia Polska” 2008, nr 79, s. 762-767.