Dziedziczna paraplegia spastyczna – charakterystyka

Dziedziczne paraplegie spastyczne (HSP) to grupa chorób neurodegeneracyjnych o podłożu genetycznym. Dominującym objawem klinicznym tego schorzenia jest nadmierne napięcie mięśniowe (spastyczność) kończyn dolnych. Istnieje kilka podtypów tej choroby, które różnią się sposobem dziedziczenia, cechami klinicznymi oraz patofizjologią. W poniższym artykule opisujemy jakie są przyczyny dziedzicznej paraplegii spastycznej, jak szybko postępuje ta choroba oraz wyjaśniamy czy dziedziczna paraplegia spastyczna jest chorobą genetyczną oraz czy dziedziczne spastyczne porażenie kończyn dolnych zagraża życiu?

Paraplegia spastyczna – czym jest?

Dziedziczne paraplegie spastyczne to zróżnicowana grupa chorób neurologicznych spowodowanych mutacją genową, których częstość występowania w zależności od typu wynosi od 2 do 9 przypadków na 100 000 żywych urodzeń na świecie. Defekty neurologiczne towarzyszące tej chorobie wynikają z zaniku włókien nerwowych korowo-rdzeniowych i grzbietowych rdzenia kręgowego. Do najczęstszych objawów zalicza się obustronne nadmierne napięcie mięśniowe w kończynach dolnych, nieprawidłowy, chwiejny chód, nadreaktywne odruchy i skurcze mięśniowe. Choroba może być dziedziczona niemal każdym sposobem dziedziczenia tzn. autosomalnym dominującym, autosomalnym recesywnym, recesywnym sprzężonym z chromosomem X i mitochondrialnym. Typ I paraplegii spastycznej charakteryzuje się wczesnym początkiem – objawy pojawiają się przed ukończeniem 35 roku życia, natomiast w typie II obraz kliniczny choroby ujawnia się dopiero po 35 roku życia. Przyczyną wrodzonych paraplegii spastycznych jest zwyrodnienie włókien nerwowych rdzenia kręgowego.

Sprawdź również: https://diag.pl/pacjent/qa/wizyta-u-neurologa-jakie-badania-krwi-wykonac/

Paraplegia spastyczna – objawy

Pierwsze objawy choroby mogą wystąpić w każdym wieku od wczesnego dzieciństwa do późnej starości. Przebieg wrodzonej paraplegii spastycznej jest zazwyczaj wolny i równomierny, bez nagłych zaostrzeń czy remisji choroby. U pacjentów nie odnotowuje się znaczącego skrócenia życia jednak występują istotne utrudnienia w samodzielnych funkcjonowaniu i poruszaniu się. Pod względem klinicznym paraplegie spastyczne zróżnicowane są na postacie czyste i złożone. Postać czysta charakteryzuje się powoli postępującym osłabieniem kończyn dolnych i ich spastycznością, zaburzeniami czucia, łagodnym osłabieniem odczuwania wibracji w kończynach dolnych, trudnościami w chodzeniu, zaburzeniami w oddawaniu moczu, zwykle nie obserwuje się nieprawidłowości w funkcjonowaniu kończyn górnych. Obraz kliniczny postaci złożonej obejmuje spastyczność nóg, ataksję, objawy pozapiramidowe, drgawki, napady padaczkowe, zanik mięśni, refluks żołądkowo-przełykowy, neuropatie obwodowe, upośledzenie umysłowe i dystrofię naczyniówkowo-siatkówkową. Pozostałe klasyfikacje wrodzonych paraplegii spastycznych opierają się głównie na wzorze dziedziczenia i rodzaju zmutowanego genu wywołującego chorobę. 

Autosomalna dominująca postać paraplegii spastycznej jest dość powszechna i dotyczy około 75% pacjentów. Średnia wieku chorych, kiedy zaobserwowano pierwsze objawy wynosi około 30 lat. Jako przyczynę choroby uznaje się mutację w genach ALT1, SPAST, NIPA1, KIAA0196, KIF5A, RTN2, HSPD1, BSCL2, RTN2, REEP1, ZFYVE27 lub SLC33A1. Do najczęściej występujących typów wrodzonej paraplegii spastycznej dziedziczonej autosomalnie dominująco zalicza się:

• Paraplegię spastyczną typu 4 – jest najczęściej występującą postacią choroby. U ponad połowy pacjentów odnotowuje się zaburzenie czucia wibracji w obrębie stawów skokowych oraz osłabienie siły mięśni kończyn dolnych. U około 35% chorych występują zaburzenia funkcji pęcherza moczowego. Obraz kliniczny choroby może ujawnić się w wieku niemowlęcym, dorosłym jak i u osób starszych. Szacunkowo pierwsze symptomy występują najczęściej między 20 a 40 rokiem życia.
• Paraplegię spastyczną typu 3 – występuje jako postać prosta lub złożona. Pierwsze symptomy choroby są łagodne i ujawniają się zwykle we wczesnym dzieciństwie. Postać prosta charakteryzuje się postępującym, nadmiernym napięciem mięśniowym w obu kończynach dolnych, zaburzeniami czucia i nadreaktywnością pęcherza moczowego, w postaci złożonej dodatkowo występuje dystalny zanik mięśni, skolioza i nadmierne uniesienie stopy w płaszczyźnie strzałkowej.

Wrodzone paraplegie spastyczne dziedziczone autosomalnie recesywnie charakteryzują się występowaniem głównie form złożonych. Mogą być wywołane przez wiele mutacji genowych wśród których wyróżnia się mutacje genu: CYP7B1, SPG7, SPG11, SPG20, SPG21, DDHD1, KIF1A, FA2H, PNPLA6, GJC2, GBA2 lub DDHD2.  Do najczęściej występujących podtypów choroby zalicza się:

• Paraplegię spastyczną typu 5 – ma ciężki przebieg, poruszanie się pacjentów jest znacznie ograniczone co wynika z silnej spastyczności kończyn dolnych. Występują zmiany w istocie białej mózgowia.
• Paraplegię spastyczną typu 7 – najczęściej występuje postać złożona, która oprócz obustronnej powoli postępującej spastyczności kończyn dolnych charakteryzuje się opadaniem powiek, zezem, problemami z przełykaniem i mową, zaburzeniami poznawczymi, nieprawidłowościami w funkcjonowaniu pęcherza, zanikiem mięśni oraz neuropatią czuciową i ruchową.
• Paraplegię spastyczną typu 11 – charakteryzuje się postępująca spastycznością kończyn dolnych, niepełnosprawnością intelektualną, problemami z mową i przełykaniem oraz ataksją i oczopląsem. Choroba ujawnia się zazwyczaj w dzieciństwie. Stanowi około 20% wszystkich przypadków zachorowań na dziedziczną paraplegię spastyczną dziedziczoną autosomalnie recesywnie.

Wrodzone paraplegie spastyczne dziedziczone w sposób sprzężony z chromosomem X, są stosunkowo rzadkie. Wywołane są najczęściej przez mutacje w genach PLP1 lub L1CAM.

Paraplegia spastyczna – jakie badania wykonać?

W diagnostyce dziedzicznych paraplegii spastycznych wykorzystuje się metody neuroobrazowania, ocenę kliniczną i testy genetyczne. Lekarz przeprowadza dokładny wywiad z pacjentem oraz badanie neurologiczne uwzględniające ocenę siły i napięcia mięśni, koordynacji oraz odruchów.

Neuroobrazowanie przeprowadzane jest metodą rezonansu magnetycznego mózgu i rdzenia kręgowego. Kluczowe do prawidłowego postawienia diagnozy są testy genetyczne umożliwiające określenie mutacji, która wywołała chorobę. W zależności od podejrzenia jaki typ wrodzonej paraplegii spastycznej występuje u pacjenta można wykonać panele genowe, sekwencjonowanie eksonu lub całego genomu oraz badanie wybranych pojedynczych genów.