Egzema – przyczyny, objawy, rodzaje

Egzema to inne określenie na wyprysk skórny. Jest to szerokie pojęcie, które odnosi się do wielu chorób przebiegających ze stanem zapalnym powierzchownych warstw skóry. Egzema może mieć wiele przyczyn, jednak objawy chorobowe, niezależnie od etiologii zazwyczaj są dość podobne. Co może powodować egzemę, na czym polega leczenie egzemy oraz w jakie sposób ustalana jest etiologia tych zmian skórnych?

Egzema – co  to jest?

Egzema skóry to określenie na stan zapalny, który rozwija się w obrębie naskórka oraz warstwy brodawkowatej skóry właściwej, czyli najbardziej powierzchownych warstw skóry. Częściej używaną nazwą tego zjawiska chorobowego jest wyprysk.

Do rozwoju opisywanych powyżej zmian skórnych może dochodzić w przebiegu wielu schorzeń, które różnią się między sobą przyczynami, przebiegiem, dokładnym zestawem objawów oraz sposobami leczenia. Jedną z częstszych przyczyn egzemy są reakcje alergiczne. Do rozwoju zmian dochodzi wówczas podczas bezpośredniego kontaktu skóry z czynnikiem uczulającym. Jest to tzw. egzema egzogenna – za jej powstanie odpowiadają czynniki zewnętrze. W przypadku egzemy zewnątrzpochodnej czynniki wywołujące dolegliwości mogą  wpływać na organizm również na drodze innej niż  reakcja alergiczna. Możliwe jest także wystąpienie egzemy poprzez narażenie na określone czynniki fizyczne, jak np. zbyt suche powietrze lub określone substancje chemiczne o działaniu podrażniającym.

Drugim, głównym rodzajem egzemy jest egzema endogenna, gdzie do rozwoju wyprysku dochodzi na skutek działania określonych czynników wewnętrznych. Dobrym przykładem tego typu schorzenia jest atopowe zapalenie skóry (AZS), które dawniej bywało nazywane właśnie „egzemą”. Warto pamiętać, że w przypadku wyprysku warunkowanego przez indywidualne predyspozycje organizmu czynniki zewnętrze nadal mogą zaostrzać przebieg schorzenia oraz w sposób znaczący wpływać na całościowy przebieg choroby.

Egzema – objawy

Objawy egzemy różnią się w zależności od tego, jaki rodzaj wyprysku występuje w danym przypadku. Stopień nasilenia dolegliwości, czas ich trwania oraz możliwe powikłania także zależne są od typu egzemy dotykającej danego pacjenta. Poszczególne choroby charakteryzują się także zmienną predyspozycją do wywoływania egzemy na poszczególnych częściach ciała. Jednymi z częściej występujących postaci wyprysków są:

• Egzema skóry głowy,
• Egzema na palcach, 
• Egzema na nogach, 
• Egzema na stopach,
• Egzema wokół ust,
• Egzema na tułowiu,
• Egzema w zgięciach kolan oraz rąk. 

Pomimo dużej zmienności w zakresie przyczyn egzemy, można wyróżnić zestaw dolegliwości dość typowy dla wszystkich form wyprysku. Ogólne objawy zapalenia wierzchnich warstw skóry najczęściej obejmują:

• Lokalne zaczerwienienie skóry,
• Swędzenie skóry,
• Ograniczony lokalnie obrzęk,
• Nadmierne wysuszenie skóry,
• Uszkodzenia skóry, niewielkie rany,
• W określonych przypadkach – wysięk patologiczny, najczęściej ropny.

Zmiany skórne w pierwszych etapach egzemy mają formę grudek, które z czasem przekształcają się w pęcherzyki. Pękające pęcherzyki prowadzą do powstania nadżerek skórnych, następnie zastępują je strupki. W przypadku nasilonych reakcji możliwe jest pozostanie blizny lub przebarwienia skóry w miejscu zajętym przez zmiany chorobowe, jednak często ustępują one bez pozostawiania widocznych śladów. W zależności od stopnia nasilenia egzemy oraz liczebności zmian patologicznych mogą one zlewać się ze sobą prowadząc do powstania obszernych ognisk chorobowych. Wokoło tych zmian występuje rumień oraz obrzęk skóry.

Opisywane powyżej dolegliwości charakterystyczne są dla fazy ostrej egzemy, która najczęściej pojawia się w przypadku egzemy alergicznej. Niektóre choroby przebiegające z egzemą, takie jak atopowe zapalenie skóry, mogą przechodzić w fazę przewlekłą.

Podczas fazy przewlekłej dominującym objawem egzemy jest nasilony świąd, pogrubienie naskórka, jego długotrwałe przesuszenie oraz złuszczanie. W przypadku tego typu objawów należy unikać drapania chorobowo zmienionych miejsc. Drapanie znacząco zwiększa ryzyko nadkażenia uszkodzonych warstw skóry przez różnego typu mikroorganizmy chorobotwórcze, jak bakterie lub grzyby. Może wówczas dojść do powstania przeczosów oraz lokalnej infekcji. Towarzyszyć im może nasilona bolesność, zwiększone ucieplenie chorobowo zmienionego miejsca oraz pojawienie się ropnej wydzieliny. W przypadku nieleczonej infekcji może dochodzić do rozwoju poważnych powikłań. Z tego powodu nigdy nie należy ignorować nasilonych, przedłużających się objawów egzemy i należy jak najszybciej skonsultować je z lekarzem. Nadkażone uszkodzenia skórne w określonych przypadkach mogą wymagać rozpoczęcia leczenia z wykorzystaniem antybiotyków.

Egzema – rodzaje

Podział egzemy na poszczególne rodzaje może być dokonany na podstawie wielu kryteriów. Powyżej zostały opisany podział na egzemę endo- oraz egzogenną, a także na egzemę ostrą oraz przewlekłą. Najbardziej dokładne rozróżnienie typów egzemy wynika z przyczyn oraz mechanizmów rozwoju zmian patologicznych na skórze. Obecnie wyróżnia się następujące, główne rodzaje egzemy:

• Atopowe zapalenie skóry,
• Wyprysk kontaktowy niealergiczny,
• Wyprysk kontaktowy alergiczny,
• Wyprysk łojotokowy (łojotokowe zapalenie skóry),
• Wyprysk zastoinowy,
• Wyprysk potnicowy.

Atopowe zapalenie skóry, nazywane także wypryskiem atopowym to przewlekła choroba zapalna skóry, która cechuje się długotrwałym charakterem zmian chorobowych. Główną dolegliwością jest uporczywy świąd oraz lichenizacja naskórka. Zjawisko to polega na pogrubieniu najbardziej zewnętrznie położonej warstwy skóry na skutek długotrwałego procesu chorobowego. Lokalizacja zmian patologicznych zazwyczaj obejmuje skórę okolicy zgięć łokciowych, zgięć kolanowych, twarz i szyję, choć do pojawienia się wyprysku może dochodzić na całym ciele. W wielu przypadkach atopowe zapalenie skóry modyfikowane jest poprzez narażenie na określone alergeny. Choroba ta często współwystępuje z różnego typu alergiami (uczuleniami), m.in. wziewnymi lub pokarmowymi.

Wyprysk kontaktowy alergiczny pojawia się na skutek bezpośredniego kontaktu skóry z substancją uczulającą, czyli alergenem. Podczas tej sytuacji dochodzi do aktywowania układu immunologicznego chorego, co skutkuje lokalnym rozwojem reakcji zapalnej. W przypadku wyprysku kontaktowego niealergicznego, substancja wywołująca wyprysk nie jest alergenem – mogą to być m.in. niektóre środki chemiczne stosowane w praniu lub inne środki chemiczne o charakterze kwasowym lub zasadowym, które wywierają drażniące działanie na tkanki skórne.

W przypadku łojotokowego zapalenia skóry zmiany chorobowe najczęściej pojawiają się na twarzy, owłosionej skórze głowy, za uszami oraz na tułowiu. Szacuje się, że jest to jedna z najczęściej występujących chorób skóry – na to schorzenie może cierpieć nawet do 12% populacji ogólnej. Rozwój łojotokowego zapalenia skóry jest związany z nieprawidłowym funkcjonowaniem gruczołów łojowych, które produkują nadmierne ilości sebum. Dodatkowo, w obrębie zmian chorobowych często występuje zakażenie grzybami z rodzaju Malassezia, co nasila reakcję zapalną zajętych okolic.

Wyprysk zastoinowy jest zmianą skóry typową dla żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. W większości przypadków dotyczy osób starszych, które doświadczają problemów z krążeniem. Na skutek nieprawidłowego odpływu krwi z kończyn dolnych dochodzi do zastoju krwi oraz niszczeniu ścian naczyń. Zjawisko to skutkuje rozwojem lokalnego stanu zapalnego oraz związanego z nim uszkodzenia skóry kończyn. Nieleczona choroba może prowadzić do powstawania nawet rozległych owrzodzeń, które podatne są na zakażenia. W przypadku pojawienia się otwartych, sączących się ran należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Wyprysk potnicowy uwidacznia się na bocznych powierzchniach palców dłoni oraz na podeszwach stóp. Dokładne przyczyny tego zjawiska nie są do końca poznane. Zmianom chorobowym często towarzyszy intensywne uczucie swędzenia.

Egzema – jakie są przyczyny?

Przyczyny występowania wyprysku są trudne do ustalenia. U podłoża predyspozycji do rozwoju schorzeń z tej grupy leżą prawdopodobnie czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Jedna z hipotez zakłada, że do rozwoju wyprysków dochodzi na podobnej drodze, co do rozwoju alergii. Tak zwana „hipoteza higieniczna” sugeruje, że choroby alergiczne (w tym wypryski) warunkowane są poprzez niedostateczne narażenie na  antygeny  drobnoustrojów wywołujących zakażania w okresie wczesnego dzieciństwa. Komórkowe mechanizmy odpornościowe  pozostających w zbyt sterylnych warunkach dzieci  z aktywności skierowanej przeciw patogenom „przestawiają się” na nasilone mechanizmy nadwrażliwości

Kolejną, możliwą przyczyną rozwoju wyprysków jest niedobór określonych substancji pokarmowych, jak m.in. kwasów tłuszczowych oraz cynku i biotyny. Czynniki genetyczne także odgrywają istotną rolę w rozwoju egzemy. Przykładem uwarunkowań genetycznych wpływających na kondycję skóry są zaburzenia w obrębie genu kodującego filagrynę, które prowadzą do nieprawidłowej budowy naskórka. W wyniku tej nieprawidłowości dochodzi do nadmiernej utraty wody przez skórę oraz zwiększonej przepuszczalności dla różnego typu patogenów oraz alergenów. Mechanizm ten jest szczególnie istotny w patogenezie atopowego zapalenia skóry. Wpływ czynników genetycznych na powstawanie choroby jest znamienny – ryzyko rozwoju AZS u dziecka, którego rodzice cierpią na to schorzenie wynosi nawet do 70%.

Zwiększone nasilenie objawów związanych z AZS może występować pod wpływem wielu, zmiennych czynników. Zalicza się do nich m.in. narażenie na różnego typu alergeny (nie tylko kontaktowe hapteny), zbyt suche powietrze, stosowanie drażniących środków higienicznych, obcisłe ubrania oraz wiele innych.

W przypadku wyprysku kontaktowego o charakterze alergicznym najczęstszymi substancjami wywołującymi reakcję skórną są:

• Chrom,
• Nikiel,
• Kobalt,
• Złoto,
• Terpentyna,
• Formalina,
• Lateks,
• Guma,
• Talk,
• Balsam peruwiański,
• Inne składniki kosmetyków.

Niealergiczny wyprysk kontaktowy powstaje poprzez nadmierne uszkodzenie warstwy lipidowej, która pełni funkcję ochronną dla skóry. Największe ryzyko wystąpienia tego typu egzemy występuje podczas kontaktu z substancjami, które w sposób szczególny niszczą tę powłokę ochronną skóry. Są to m.in. detergenty do prania, różnego typu płyny do mycia, substancje o charakterze silnie zasadowym oraz inne chemikalia.

Egzema – czy jest zaraźliwa?

Egzema nie jest chorobą zaraźliwą. Schorzenia te warunkowane są przez czynniki środowiskowe oraz genetyczne – oznacza to, że nie można zakazić  się tymi schorzeniami od innej osoby, która wykazuje dolegliwości typowe dla egzemy. Ze względu na szczególne środki ostrożności, które muszą zachować osoby chorujące na egzemę warto jednak stosować oddzielne środki higieniczne, takie jak m.in. detergenty do prania, płyny do kąpieli, etc.  

Egzema – jakie badania wykonać?

Rozpoznanie egzemy stawiane jest przez lekarza na podstawie objawów klinicznych pacjenta oraz jego historii choroby. Dla postawienia trafnej diagnozy istotna jest częstotliwość występowania rzutów choroby, obraz zmian skórnych, informacje na temat czynników wyzwalających oraz współwystępujące obciążenia chorobowe.

Różnego typu egzemy związane są blisko z innymi chorobami alergicznymi. W celu precyzyjnego określenia czynników uczulających możliwe jest przeprowadzenie badan alergologicznych, takich jak m.in. kontaktowe testy skórne. Badanie to jest jednak związane z narażeniem na bezpośredni kontakt z czynnikiem potencjalnie alergizującym, co może stanowić niebezpieczeństwo dla osób z silnymi reakcjami uczuleniowymi. Obecnie dostępne są badania mniej inwazyjne, które polegają na pomiarze stężeń alergenowo-specyficznych przeciwciał IgE we krwi pacjenta. Te immunoglobuliny odpowiadają za występowanie objawów chorobowych – z tego powodu ich wykrycie pozwala na dokładne określenie co wywołuje u  badanej osoby zależną od IgE reakcję alergiczną. Badania te przeprowadzane są w próbce krwi żylnej pacjenta i nie stanowią one jakiegokolwiek zagrożenia dla zdrowia. Na podstawie ich wyników możliwe jest skuteczne unikanie alergenu w przyszłości oraz rozpoczęcie odczulania.

Leczenie egzemy

Najważniejszym postępowaniem w przypadku egzemy o charakterze alergicznym jest unikanie czynnika odpowiedzialnego za wywoływanie zmian skórnych. W przypadku wyprysku kontaktowego oraz AZS niezwykle istotne jest dokładne sprawdzanie składu stosowanych kosmetyków, środków higieny osobistej oraz środków czyszczących. Osoby uczulone na określone metale powinny uważać na poszczególne typy biżuterii oraz narzędzi, które mogą zwierać alergizujący daną osobę pierwiastek. W określonych przypadkach możliwe jest przeprowadzenie leczenia odczulającego, które zmniejszy stopień nasilenia reakcji alergicznej rozwijającej się na skutek kontaktu z określoną substancją.

Nie jest obecnie dostępne skuteczne leczenie przyczynowe większości przypadków egzemy. Leczenie polega przede wszystkim na dbaniu o właściwe nawilżanie skóry oraz zmniejszanie narażenia na dodatkowe okoliczności, które mogą sprzyjać jej wysychaniu lub podrażnieniu. W przypadku występowania nasilonych zmian skórnych lekarz może zadecydować o włączeniu farmakoterapii z wykorzystaniem m.in. środków przeciwhistaminowych, kortykosteroidów lub specjalistycznych produktów higienicznych. Dokładny sposób leczenia ustalany jest indywidualnie i bierze pod uwagę całokształt stanu zdrowia pacjenta.

W ciężkich przypadkach zapaleń skóry może być konieczne dołączenie leczenia wpływającego na układ immunologiczny. Dzięki tego typu lekom reakcja zapalna zostanie ograniczona, co bezpośrednio przełoży się na zmniejszenie nasilenia dolegliwości chorobowych. Terapia taka jest jednak dość poważną ingerencją w funkcjonowanie całego organizmu, w związku z czym decyzja o jej rozpoczęciu jest podejmowana po przeanalizowaniu całego obrazu klinicznego. W sytuacji, gdy dojdzie do zakażenia uszkodzeń skóry powstałych na drodze wyprysków może zostać włączona odpowiednia antybiotykoterapia. Podobnie jak w przypadku innego zastosowania antybiotyków należy wówczas bezwzględnie przestrzegać zaleceń lekarskich w zakresie zarówno dawkowania preparatu, jak i czasu jego stosowania.

Bibliografia:

• https://diag.pl/pacjent/artykuly/atopowe-zapalenie-skory-przyczyny-objawy-diagnostyka/
• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/atopic-dermatitis-eczema/symptoms-causes/syc-20353273
• https://www.nhs.uk/conditions/atopic-eczema/
• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/9998-eczema
• https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59313,atopowe-zapalenie-skory
• https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59031,wyprysk-kontaktowy
• https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/skora/67190,alergiczny-wyprysk-kontaktowy-u-dzieci