Flora bakteryjna pochwy – objawy zaburzeń, jak ją zbadać i jak odbudować

Flora bakteryjna pochwy to złożony ekosystem mikroorganizmów, który odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia intymnego kobiety. Prawidłowe funkcjonowanie tego delikatnego systemu jest niezbędne dla ochrony przed infekcjami i zachowania komfortu w życiu codziennym. W artykule poniżej wyjaśniamy jaką rolę odgrywa naturalna flora bakteryjna pochwy i jakie mogą być konsekwencje zaburzeń zmieniających jej skład.

Jaką rolę pełni flora bakteryjna pochwy?

Prawidłowa flora bakteryjna pochwy składa się przede wszystkim z bakterii z rodzaju Lactobacillus, które stanowią około 90% wszystkich mikroorganizmów zasiedlających ten odcinek dróg rodnych. Pałeczki Lactobacillusa tworzą naturalną barierę ochronną przed bakteriami chorobotwórczymi, produkując kwas mlekowy, który utrzymuje odpowiedni poziom pH pochwy (na poziomie 3,8-4,5) i hamuje rozwój patogennych drobnoustrojów.

Naturalna flora bakteryjna pochwy obejmuje również inne gatunki bakterii, takie jak Bifidobacterium, Streptococcus oraz niewielkie ilości Gardnerella vaginalis i Candida albicans. Ten zrównoważony ekosystem mikrobiologiczny stanowi pierwszą linię obrony przed infekcjami układu moczowo-płciowego.

Szczegółowy skład mikroflory pochwy jest unikatowy dla każdej kobiety i może się różnić w zależności od wieku, fazy cyklu menstruacyjnego, aktywności seksualnej, stosowanych leków oraz ogólnego stanu zdrowia. Szczególnie istotny jest poziom estrogenu, który zwiększa ilość glikogenu w komórkach nabłonka pochwy, dostarczając tym samym składników odżywczych dla bakterii z rodzaju Lactobacillus (który jest wytwarzany poprzez rozkład glikogenu do cukrów prostych). Z tego względu, w mikroflorze pochwy u kobiet w wieku reprodukcyjnym dominują bakterie kwasu mlekowego, które ustępują miejsca gatunkom takim jak: Gardnerella vaginalis, Mobiluncus spp., Atopobium vaginae i innym bakteriom beztlenowym i pochodzącym z jelit, w okresie menopauzy, gdy poziom estrogenów się obniża.

Co może wpływać na skład mikroflory pochwy i jakie mogą być skutki jego zaburzeń?

Poza naturalnymi zmianami, wynikającymi z procesów fizjologicznych, zachodzących w ciele kobiety wraz z wiekiem, na równowagę w składzie flory bakteryjnej pochwy wpływają także inne czynniki, takie jak:

• stosowanie antybiotyków – które, choć skuteczne w zwalczaniu infekcji, mogą jednocześnie niszczyć korzystne bakterie odpowiadające za utrzymanie prawidłowego pH środowiska pochwy. Brak flory bakteryjnej w pochwie po kuracji antybiotykowej, osłabia naturalną barierę ochronną przed drobnoustrojami chorobotwórczymi, zwiększając ryzyko infekcji;
• perfumowane środki higieny osobistej – zapachowe wkładki, podpaski czy żele do higieny intymnej mogą prowadzić do zakłócenia równowagi naturalnej flory pochwy, dlatego najlepiej unikać kosmetyków zawierających substancje zapachowe;
• niewłaściwie dobrana bielizna – noszenie ciasnej, nieprzewiewnej bielizny ze sztucznych tkanin sprzyja nadmiernemu nagrzewaniu i wilgotności w okolicach intymnych, stwarzając dogodne warunki do namnażania się szkodliwych bakterii i grzybów;
• zaburzenia hormonalne, w tym szczególnie niebezpieczny dla równowagi mikroflory pochwy niedobór estrogenów, obniżający ilość glikogenu w nabłonku pochwy;
• stres – długotrwałe napięcie emocjonalne i fizyczne osłabia układ odpornościowy, co może sprzyjać zaburzeniom równowagi mikrobiologicznej;
• niezdrowa dieta – spożywanie dużej ilości wysoko przetworzonych produktów, cukrów i tłuszczów może zakłócić naturalną mikroflorę i zwiększyć ryzyko zakażeń. 

Nieprawidłowy skład flory bakteryjnej w pochwie – jak się objawia i jak można go zdiagnozować?

Zaburzenia w składzie mikrobiomu pochwy mogą być bardzo uciążliwe i znacząco wpływać na jakość życia. Niedobór pożytecznych bakterii prowadzi do zaburzenia równowagi mikrobiologicznej, co objawia się przede wszystkim zwiększonym ryzykiem infekcji i pozostałymi symptomami, takimi jak:

• nietypowe upławy – mogą być obfitsze niż zwykle, mieć nieprzyjemny zapach lub zmienioną konsystencję. Upławy o zapachu rybnym często wskazują na bakteryjne zapalenie pochwy (waginozę bakteryjną), które występuje przy niedoborze pałeczek kwasu mlekowego;
• świąd i pieczenie – dyskomfort w okolicy narządów płciowych, szczególnie nasilający się podczas oddawania moczu lub po stosunku płciowym. Uczucie pieczenia może być stałe lub pojawiać się okresowo;
• suchość pochwy – zmniejszona wilgotność stref intymnych może prowadzić do dyskomfortu podczas współżycia i zwiększonej skłonności do mikrourazów błony śluzowej;
• dyskomfort podczas stosunku – ból, pieczenie lub ogólny dyskomfort podczas kontaktów intymnych może wynikać z zaburzonej równowagi bakteryjnej.

W przypadku, gdy kobieta obserwuje u siebie jeden lub kilka z wymienionych wyżej objawów, powinna udać się do ginekologa, który będzie mógł ją skierować na odpowiednie badania diagnostyczne.

Podstawowym badaniem wykonywanym przy podejrzeniu zaburzeń w składzie flory bakteryjnej pochwy jest cytologia na podłożu płynnym z oceną mikroflory, która pozwala na określenie składu bakteryjnego i wykrycie ewentualnych patogenów. Badanie mikroskopowe wydzieliny z pochwy polega na pobraniu próbki wydzieliny podczas badania ginekologicznego i jej analizie pod mikroskopem. Lekarz ocenia obecność i liczbę różnych typów bakterii, komórek nabłonka oraz białych krwinek. Posiew bakteriologiczny to bardziej szczegółowe badanie, które pozwala na identyfikację konkretnych gatunków bakterii oraz określenie ich wrażliwości na antybiotyki. Jest szczególnie przydatne w przypadku nawracających infekcji. Badanie pH pochwy można przeprowadzić nawet w domu za pomocą specjalnych pasków testowych. Prawidłowe pH powinno mieścić się w zakresie 3,8-4,5. Wartości powyżej 4,5 mogą wskazywać na zaburzoną równowagę mikroflory dróg rodnych.

Badanie molekularne mikrobiomu pochwy to najbardziej precyzyjna metoda, która pozwala na dokładną identyfikację wszystkich mikroorganizmów obecnych w pochwie oraz określenie ich ilości. W badaniu molekularnym, wykorzystującym technologię PCR, możliwa jest precyzyjna identyfikacja konkretnych gatunków bakterii (na podstawie badania ich materiału genetycznego) oraz ich analiza ilościowa. Co więcej, dzięki możliwości pobrania materiału do badań w warunkach domowych jest ona bardzo wygodna i komfortowa dla pacjentki.

Obfita flora bakteryjna w pochwie – czy to problem zdrowotny, wymagający leczenia?

Obfita flora bakteryjna w pochwie nie zawsze oznacza problem zdrowotny. W rzeczywistości, bogaty ekosystem mikrobiologiczny zdominowany przez pożyteczne bakterie kwasu mlekowego jest pożądany i świadczy o dobrym zdrowiu intymnym.

Jednak nadmierny rozrost niektórych gatunków bakterii może prowadzić do dyskomfortu. Niektóre z substancji produkowanych przez bakterie mogą powodować zwiększone wytwarzanie wydzielin, które choć fizjologiczne, mogą być postrzegane jako uciążliwe. W takich przypadkach ważne jest określenie, czy obfitość mikroflory dotyczy bakterii pożytecznych, czy też patogennych.

Nadmierny rozrost Gardnerella vaginalis prowadzi do zespołu określanego jako bakteryjne zapalenie pochwy, które charakteryzuje się nieprzyjemnym zapachem rybnym i zmienioną konsystencją wydzielin. Z kolei przerost Candida albicans powoduje infekcję grzybiczą z charakterystycznymi objawami świądu i białawymi, serwatkowatymi wydzielinami. W takich wypadkach konieczne jest wdrożenie leczenie przeciwbakteryjnego lub przeciwgrzybiczego (w zależności od potrzeb pacjentki).

Flora bakteryjna pochwy – jak odbudować jej skład po przebytej infekcji?

Infekcje intymne, leczone z użyciem antybiotyków, prowadzą do zubożenia ilości, jak i różnorodności bakterii probiotycznych w pochwie. Proces odbudowy mikroflory miejsc intymnych wymaga cierpliwości i kompleksowego podejścia, obejmującego zarówno zmiany stylu życia, jak i odpowiednią suplementację.

Podstawę odbudowy mikroflory stanowią odpowiednio dobrane probiotyki. Szczepy Lactobacillus rhamnosus, L. acidophilus, L. reuteri i L. crispatus wykazują szczególną skuteczność w kolonizacji pochwy. Preparaty te można stosować doustnie lub dopochwowo w postaci kapsułek, tabletek lub czopków.

Dieta bogata w pro- i prebiotyki to kolejny element  terapii wspomagającej rozwój pożytecznych bakterii. Produkty fermentowane, takie jak kefir, jogurt naturalny, kiszona kapusta czy kimchi dostarczają naturalnych kultur bakterii. Warto również włączyć do diety produkty bogate w błonnik, służący jako pokarm dla pożytecznych bakterii. 

Bardzo ważne jest także ograniczenie cukru i pokarmów wysoko przetworzonych, ponieważ patogenne bakterie i grzyby odżywiają się głównie cukrami prostymi. Dieta o niskim indeksie glikemicznym sprzyja rozwojowi prawidłowej mikroflory.

Nie wolno również zapominać o odpowiedniej higienie intymnej, czyli używaniu łagodnych, nieperfumowanych środków o pH zbliżonym do naturalnego pH pochwy i unikaniu irygacji pochwy, które mogą zaburzyć naturalną równowagę. Wybierając bieliznę, warto zwrócić uwagę na tę z naturalnych materiałów, które pozwalają na prawidłową cyrkulację powietrza i zmniejszają ryzyko nadmiernej wilgotności, sprzyjającej rozwojowi patogenów. 

W przypadkach znacznych zaburzeń w składzie mikroflory konieczne może być  zastosowanie leczenia farmakologicznego pod opieką lekarza ginekologa. Dostępne są różne formy aplikacji preparatów – przez układ pokarmowy, bezpośrednio do pochwy oraz jako środki do zewnętrznej higieny intymnej. 

Preparaty przeznaczone do przyjmowania drogą pokarmową zawierają pałeczki produkujące kwas mlekowy, które po przejściu przez system trawienny ostatecznie kolonizują obszar pochwy. Regularna suplementacja takimi produktami zapewnia trwałe rezultaty i kompleksowe wsparcie mikrobioty w całym ustroju, jednak na jej efekty trzeba nieraz czekać nawet do 3 miesięcy.

Dla kobiet poszukujących natychmiastowych efektów, optymalne są preparaty aplikowane bezpośrednio do pochwy. Poprzez miejscowe wprowadzenie pałeczek kwasu mlekowego lub samego kwasu mlekowego, produkty te działają niemal błyskawicznie, przywracając fizjologiczny poziom pH i stymulując regenerację mikrobioty.

Czopki czy globulki stosuje się zwykle przez 7-8 dni, jednak w sytuacjach antybiotykoterapii lub powtarzających się problemów uzasadnione jest przedłużenie terapii profilaktycznej, np. poprzez cotygodniową aplikację, przez kilka kolejnych miesięcy. Systematyczne używanie preparatów dopochwowych skutecznie zapobiega nawrotom infekcji.

Preparaty estrogenowe w postaci kremów czy czopków znajdują zastosowanie u kobiet w okresie menopauzy, gdy obniżony poziom hormonów płciowych powoduje atrofię błony śluzowej i zakłócenia mikroflory.