Atrofia pochwy – objawy, przyczyny i sposoby leczenia

Menopauza to przełomowy okres w życiu kobiety, wynikający z obniżenia się poziomu estrogenów w organizmie. Atrofia pochwy, czyli zmiany zanikowe, jest jednym z następstw tego procesu, ale nie jedynym. Warto znać objawy atrofii pochwy i poznać sposoby leczenia.

Atrofia pochwy – co to jest?

Po okresie menopauzy w organizmie kobiety zachodzi szereg zmian i procesów związanych z niedoborem estrogenów: wzrost ryzyka choroby niedokrwiennej serca, osteoporoza czy zmiany zanikowe w drogach moczowo-płciowych.

Atrofia pochwy jest jednym z następstw okresu postmenopauzalnego, czyli okresu po wygaśnięciu czynności hormonalnej jajników. Estrogeny wpływają na strukturę oraz funkcję pochwy. Nadają odpowiednią grubość i strukturę nabłonka, warunkują prawidłowe ukrwienie, wpływają na jakość kolagenu, a także niskie pH pochwy – kluczowe dla obecności bakterii – pałeczek kwasu mlekowego i składu wydzieliny.

Zmiany zanikowe pochwy, powstające wskutek obniżenia poziomu estrogenów, obejmują:

• ścieńczenie błony śluzowej pochwy i utratę jej funkcji ochronnej,
• spadek tempa naprawy tkankowej,
• utratę elastyczności i napięcia ścian pochwy,
• zmniejszenie aktywności gruczołów produkujących wydzielinę pochwową.

Prowadzi to do zwiększonej podatności na podrażnienia, krwawienia; świądu; dyskomfortu podczas kontaktów intymnych, a nawet podczas badania ginekologicznego z powodu suchości pochwy. Zmniejszenie ilości komórek produkujących glikogen, niezbędnego do wzrostu pałeczek kwasu mlekowego Lactobacillus, przyczynia się do zaburzenia równowagi składu mikrobiomu pochwy i wzrostu pH, czego konsekwencją są infekcje dróg moczowo-płciowych.

Z tą dolegliwością zmaga się 40-60% kobiet po menopauzie. Częstotliwość występowania dolegliwości wzrasta wraz z czasem, jaki upłynął od menopauzy. Niestety wiele kobiet nie zgłasza tego problemu swojemu ginekologowi. Czuje się skrępowana lub nie uważa go za istotny i ważny dla swojego stanu zdrowia.

Na atrofię pochwy narażone są również kobiety po przebytej terapii przeciwnowotworowej: brachyterapii i radioterapii, a także z powodu innych przyczyn, które powodują obniżenie poziomu estrogenów, jak np. stosowania leków hamujących owulację, anoreksji, przedwczesnego wygasania czynności jajników.

Atrofia pochwy – objawy

Dolegliwości towarzyszące zanikowi pochwy są elementem zespołu objawów określanego jako menopauzalny zespół moczowo-płciowy. W jego skład wchodzi ponadto atrofia układu moczowo-płciowego czy zanikowe zapalenie pochwy.

Po menopauzie dochodzi również do zwiotczenia struktur mięśniowo-powięziowych w miednicy mniejszej. To może prowadzić do obniżenia i wypadania macicy lub pochwy. Najczęściej kobiety odczuwają:

• suchość pochwy,
• pieczenie i świąd sromu lub pochwy,
• podrażnienia,
• bolesne współżycie (dyspareunia),
• krwawienie lub plamienie podczas stosunku,
• ból przy oddawaniu moczu.

Ponadto objawami wchodzącymi w skład menopauzalnego zespołu moczowo-płciowego są:

• zwiększone parcie na mocz,
• częstomocz,
• oddawanie moczu w nocy,
• nietrzymanie moczu,
• nawracające infekcje dróg moczowych.

Pojawiają się również zmiany w badaniu cytologii szyjki macicy:

• częstsze trudności diagnostyczne w ocenie wymazu: obecność krwi w wyniku mechanicznego uszkodzenia, rozmaz skąpokomórkowy, obecność stanu zapalnego, brak komórek endocerwix;
• wraz z wiekiem częściej obserwowany jest odczyn leukocytarny, obecność bakterii patogennych, rzadziej natomiast pojawiają się komórki powierzchniowych warstw nabłonka i pałeczki Lactobacillus.

Zanikowe zapalenie pochwy – upławy

Zanikowe zapalenie pochwy to stan, gdy do zaniku pochwy dołącza się komponent infekcyjny, czyli w wyniku zmian związanych z obniżonym poziomem estrogenów w układzie moczowo-płciowym doszło do rozwoju zakażenia pochwy. Głównie są to bakterie beztlenowe z gatunku Gardnerella vaginalis, Prevotella spp., Mobiluncus spp., Atopobium vaginae. Do wyżej wymienionych dolegliwości dołącza się żółta lub ropna wydzielina (upławy) oraz nieprzyjemny zapach.

Zanikowe zapalenie pochwy – leczenie

W leczeniu zanikowego zapalenia pochwy stosowane są przede wszystkim lubrykanty i środki nawilżające oraz terapia hormonalna.

Lubrykanty i środki nawilżające

Są to preparaty oparte na bazie wody lub silikonu, przeznaczone do łagodzenia dolegliwości o łagodnym nasileniu. Są one wchłaniane przez skórę, przylegają do wyściółki pochwy, naśladując naturalną wydzielinę. Regularne ich stosowanie (>2x w tygodniu) zapewnia zmniejszenie dolegliwości związanych z suchością pochwy i dyspareunią (bolesnym współżyciem) bez konieczności terapii hormonalnej. Pozwala również obniżyć pH pochwy, co zapobiega infekcjom.

Specyfik musi być dobrany indywidualnie, powinien mieć odpowiednią osmolalność i pH. Korzystne efekty przynoszą również preparaty z kwasem hialuronowym, który jest głównym elementem struktury tkanki łącznej.

Terapia hormonalna

Jest ona stosowana miejscowo lub systemowo. 

Podawanie miejscowe preparatów hormonalnych zawierających estrogeny (kremy, krążki, tabletki, kapsułki dopochwowe) przynosi efekty w postaci nawilżenia pochwy, wydzielania wydzieliny pochwowej i poprawy satysfakcji seksualnej. Jednocześnie preparaty te nie są obciążone działaniami ogólnoustrojowymi.

Stosowane są również preparaty zawierające DHEA (dehydroepiandrosteron) w postaci globulek. Wykazują one korzystne działanie na pH pochwy, wskaźniki cytologiczne nabłonka pochwy oraz zmniejszenie nasilenia dokuczliwych objawów.

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) jest leczeniem systemowym polegającym na zastosowaniu doustnym lub przezskórnym preparatu zawierającego składową estrogenową w celu uzupełnienia niskiego poziomu tych hormonów oraz składową progestagenową mającą ochronne działanie na endometrium macicy. Zwykle stosowana u kobiet z ogólnoustrojowymi objawami menopauzy jak uderzenia gorąca, nocne poty, pomaga niwelować inne następstwa braku estrogenów w organizmie: zwiększenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, ryzyko osteoporozy.

Należy pamiętać o tym, że nie u każdej kobiety terapia ta jest skuteczna oraz że nie każda kobieta może ją stosować. Związane jest to z potencjalnymi działaniami niepożądanymi, chorobami towarzyszącymi bądź złą tolerancją. Terapia powinna być prowadzona przez lekarza ginekologa, który dobierze odpowiedni skład, dawkę, drogę podania, długość trwania terapii, mając na względzie oczekiwane korzyści z jej stosowania.

Stosowane są również selektywne modulatory receptora estrogenowego (SERM). Wykazują efekt podobny do estrogenów w tkankach nabłonka pochwy oraz w kościach, nie wykazują natomiast takiego działania w pozostałych narządach. Redukują ponadto suchość pochwy, dyspareunię oraz obniżają pH pochwy.

Modyfikacja stylu życia 

W przypadku zanikowego zapalenia pochwy zaleca się:

• zaprzestanie palenia tytoniu – palenie tytoniu przyczynia się do spadku poziomu estrogenów;
• redukcję masy ciała – nadmierna masa ciała przyczynia się do niekorzystnego metabolizmu estrogenów;
• podtrzymywanie regularnych stosunków płciowych – wpływa korzystnie na ukrwienie pochwy i stan śluzówki oraz mięśni;
• ćwiczenia fizyczne – szczególnie te, które wzmacniają mięśnie dna miednicy, co zapobiega nietrzymaniu moczu;
• noszenie luźnej, przewiewnej odzieży, szczególnie bielizny z naturalnych włókien, pozwala zapobiec rozwojowi infekcji intymnych.

Metody z dziedziny ginekologii estetycznej

• Terapia z zastosowaniem fal radiowych (radiofrekwencja) – polega na zastosowaniu prądu o częstotliwości radiowej, który przepływa przez tkankę, rozgrzewając ją do temperatury 40-45ºC, co pobudza tkanki do syntezy elastyny i włókien kolagenowych. Uzyskuje się tą metodą poprawę elastyczności i napięcia ścian pochwy.
• Laseroterapia – najczęściej używane są lasery CO₂ (ablacyjne) oraz nieablacyjne lasery yagowe (Er:YAG).W wyniku ich zastosowania dochodzi do zwiększenia syntezy kolagenu i elastyny, zwiększenia poziomu nawilżenia pochwy.

Metody te muszą być konsultowane z lekarzem specjalistą pod kątem przeciwwskazań do zabiegu.

Nieleczona atrofia pochwy

Niepodjęcie leczenia atrofii pochwy prowadzi do obniżenia komfortu życia oraz wielu dolegliwości:

• nietrzymania moczu,
• nawracających infekcji dróg moczowo-płciowych
• unikania intymnych zbliżeń.

Opisane dolegliwości oprócz tego, że mogą być przyczyną wtórnych zaburzeń w postaci nawracających infekcji dróg moczowo-płciowych czy zaburzeń w oddawaniu moczu, prowadzą przede wszystkim do obniżenia jakości życia kobiet po menopauzie. Wiele kobiet w tym okresie rzadziej odwiedza ginekologa. Wiele również jest skrępowanych zgłaszaniem dolegliwości, które uważają za nieodłączny element starzenia się.

Mgr Renata Grzelik