Gruźlica jelit – czy jest zaraźliwa?

Gruźlica jelit to rzadkie, ale poważne schorzenie. Najczęściej rozwija się u osób chorych na gruźlicę płuc (wówczas mówimy o zakażeniu wtórnym), jednak  do rozwoju choroby może dojść również w wyniku spożycia skażonej żywności. Objawy są niespecyficzne i mogą przypominać inne choroby jelit, co utrudnia i opóźnia diagnostykę. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie są kluczowe dla skutecznego powrotu do zdrowia.

Czym jest gruźlica?

Gruźlica ( łac. tuberculosis) jest przewlekłym schorzeniem bakteryjnym, stanowiącym poważny problem medyczny oraz epidemiologiczny. Chorobę wywołują prątki kwasooporne z grupy Mycobacterium tuberculosis complex: Mycobacterium tuberculosis, Mycobacterium bovis i Mycobacterium africanum. Poznanie gruźlicy oraz identyfikacja czynnika ją wywołującego są dziełem niemieckiego lekarza Roberta Kocha, który za swoje osiągnięcia w tej dziedzinie został uhonorowany Nagrodą Nobla w 1905 roku.

Zgodnie z raportem WHO, w 2022 roku odnotowano 10,6 miliona nowych przypadków gruźlicy. Liczba ta może uwzględniać także osoby, które zachorowały we wcześniejszych latach, jednak z powodu utrudnień związanych z pandemią COVID-19 – takich jak ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej – ich diagnoza i leczenie zostały opóźnione. Dodatkowo, w tym samym roku zarejestrowano 1,3 miliona zgonów spowodowanych gruźlicą.

Choroba najczęściej atakuje płuca (80-90% przypadków), przybierając postać np. gruźlicy prosówkowej, serowatego zapalenia płuc czy gruźlicy włóknisto-jamistej. Gruźlica o charakterze pozapłucnym to między innymi:

• gruźlica opłucnej,
• gruźlica węzłów chłonnych,
• gruźlica układu moczowo-płciowego,
• gruźlica kości i stawów,
• gruźlica ośrodkowego układu nerwowego,
• gruźlica układu pokarmowego (otrzewnej, wątroby, trzustki, śledziony, żołądka, jelit),
• gruźlica osierdzia,
• gruźlica skóry,
• gruźlica szpiku kostnego.

Gruźlica przewodu pokarmowego: gruźlica jelit

Gruźlica przewodu pokarmowego jest schorzeniem rzadkim – stanowi zaledwie 2% wszystkich przypadków gruźlicy na świecie. W sytuacji gruźlicy jelit obserwuje się ogniska gruźlicze, zlokalizowane głównie w okolicy odcinka krętniczo-kątniczego.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/gruzlica-objawy-leczenie-charakterystyka-choroby/

Gruźlica jelit zwykle dotyka osoby w wieku 30–55 lat i często jest związana z innymi zakażeniami gruźliczymi, takimi jak gruźlica płuc. U dzieci (podobnie jak w przypadku osób dorosłych) schorzenie nie jest zjawiskiem częstym, a jeśli wystąpi – ma podobny przebieg.

Gruźlica jelit – przyczyny

Pierwotna gruźlica jelit rozwija się w wyniku zakażenia prątkami gruźlicy, które przedostają się do organizmu człowieka głównie poprzez spożycie skażonej żywności, na przykład niepasteryzowanego mleka. Współcześnie, ze względu na wysokie standardy sanitarne i obowiązkową pasteryzację, przypadki tego typu zakażenia w krajach wysoko rozwiniętych są niezwykle rzadkie w praktyce klinicznej. Wtórna gruźlica jelit jest bardziej powszechna – pojawia się w efekcie połknięcia plwociny zawierającej prątki przez osobę chorującą na gruźlicę płuc. Schorzenie może rozwinąć się również drogą krwiopochodną.

Gruźlica jelit –  czy jest zaraźliwa?

W odróżnieniu od gruźlicy płuc, gruźlica jelit nie przenosi się drogą kropelkową, więc nie jest zaraźliwa w codziennym kontakcie z chorym. Jednak w przypadku osób, u których gruźlica jelit współistnieje z gruźlicą płuc, istnieje ryzyko transmisji choroby przez unoszące się w powietrzu drobne kropelki wydzieliny oddechowej, zawierające chorobotwórcze bakterie. Aby ograniczyć ryzyko transmisji, chorzy powinni przestrzegać zasad higieny – zakrywać usta podczas kaszlu, właściwie pozbywać się plwociny oraz unikać bliskiego kontaktu z osobami o obniżonej odporności. Po zakończeniu leczenia, jeśli wyniki badań potwierdzą brak aktywnego zakażenia, można powrócić do codziennej aktywności.

Gruźlica jelit – objawy

Gruźlica jelit jest chorobą, która na początkowym etapie rozwoju może nie dawać żadnych objawów – do rozpoznania zwykle dochodzi z kilkunastomiesięcznym opóźnieniem. Pojawiające się symptomy nie są swoiste, dlatego schorzenie może być mylone z innymi dolegliwościami układu pokarmowego, takimi jak np. rak jelita grubego, zapalenie żołądka czy chłoniak. U chorego pojawia się ból brzucha, któremu towarzyszą między innymi: stany podgorączkowe, nocne poty, wymioty, biegunka, niezamierzona utrata masy ciała. Niekiedy pojawiają się wzdęcia, wodobrzusze, objawy ostrego brzucha oraz symptomy ze strony układu oddechowego: kaszel czy duszności. U chorego może wystąpić ogólne osłabienie oraz niedokrwistość.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/qa/badanie-plwociny-na-gruzlice/

Gruźlica jelit – diagnostyka

Z uwagi na niespecyficzne objawy, rozpoznanie gruźlicy jelit jest złożonym procesem.

Diagnostyka rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Lekarz pyta o objawy, ogólne samopoczucie pacjenta oraz choroby przewlekłe. Istotne są również informacje o przebytej gruźlicy, kontakcie z osobami zakażonymi lub czynnikach ryzyka, takich jak osłabiona odporność czy zakażenie wirusem HIV. Następnie lekarz przeprowadza badanie fizykalne jamy brzusznej.

Specjalista może zlecić również wykonanie:

• testu tuberkulinowego (TST) – u większości osób z gruźlicą jelit wynik tego testu jest dodatni, jednak przydatność diagnostyczna badania jest ograniczona, ponieważ nie pozwala odróżnić aktywnej postaci choroby od wcześniejszego szczepienia BCG lub przebytego kontaktu z prątkiem gruźlicy;
• testu IGRA – badanie oparte na pomiarze wydzielania interferonu, charakteryzuje się wyższą swoistością niż próba tuberkulinowa w wykrywaniu utajonej gruźlicy jelit, zwłaszcza u osób wcześniej szczepionych BCG. Podobnie jednak jak TST, nie pozwala na rozróżnienie między aktywną a utajoną formą zakażenia.

Kolejnym krokiem są badania obrazowe. Ultrasonografia jamy brzusznej może ujawnić zmiany w ścianie jelit, wolny płyn lub powiększone węzły chłonne. W celu dokładniejszej oceny wykonuje się tomografię komputerową (TK) jamy brzusznej, która może wykazać pogrubienie ściany jelit i/lub otrzewnej, wewnątrzbrzuszną limfadenopatię oraz zbiorniki płynu. Rezonans magnetyczny (MRI) bywa przydatny w uwidocznieniu przetok wewnątrzbrzusznych oraz stanu zapalnego jelita krętego.

Bardzo ważnym elementem diagnostyki są badania endoskopowe, takie jak kolonoskopia lub enteroskopia. Pozwalają uwidocznić błonę śluzową jelita i ewentualne zmiany, takie jak owrzodzenia, przetoki czy zwężenia. W trakcie takiego badania pobiera się wycinki do analizy histopatologicznej, genetycznej oraz bakteriologicznej.

Gruźlica jelit –  powikłania

Gruźlica jelit wymaga terapii – przebieg choroby związany jest powstawaniem owrzodzeń i przerostem błony śluzowej narządu. Taka sytuacja może prowadzić do niedrożności jelit, co jest stanem zagrażającym życiu chorego. Niekiedy dochodzi do perforacji jelita będącego powikłaniem, które w 11% przypadkach prowadzi do śmierci.

Gruźlica jelit – leczenie

Leczenie gruźlicy jelit opiera się przede wszystkim na stosowaniu leków przeciwprątkowych, które eliminują źródło choroby, jakim są prątki gruźlicy. W sytuacjach, gdy leczenie przyczynowe okazuje się nieskuteczne lub gdy dochodzi do poważnych powikłań – takich jak niedrożność jelit, perforacja, tworzenie się ropni czy przetok – konieczne może być leczenie chirurgiczne. Kluczowe znaczenie ma również odpowiednie odżywianie i regularna kontrola stanu zdrowia chorego.

Gruźlica jelit – dieta

Chorzy na gruźlicę jelit powinni unikać spożywania pokarmów twardych lub powodujących zaparcia, ponieważ mogą one dodatkowo obciążać układ pokarmowy i nasilać dolegliwości. Zalecana jest dieta oparta na produktach płynnych, półpłynnych, miękkich i łatwostrawnych, takich jak np. gotowane warzywa, przeciery, kasze (np. manna, ryżowa), puree ziemniaczane, gotowane chude mięso i ryby. Warto również wzbogacić codzienne posiłki o zielone warzywa, które wspomagają pracę jelit dzięki swoim naturalnym właściwościom regulującym trawienie.

Należy unikać produktów ciężkostrawnych, tłustych, smażonych, ostrych przypraw, surowych warzyw. Wskazane jest również ograniczenie cukrów prostych i gazowanych napojów.

Jadłospis powinien przewidywać mniejsze, regularne posiłki, aby nie obciążać układu pokarmowego. W razie nasilonych dolegliwości, warto skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem, który dostosuje plan żywieniowy do indywidualnych potrzeb chorego.

Gruźlica jelit – zapobieganie

Zapobieganie gruźlicy jelit opiera się głównie na kontrolowaniu źródeł zakażenia i ogólnych zasadach profilaktyki przeciwgruźliczej. Kluczowe znaczenie ma unikanie spożywania niepasteryzowanego mleka i jego przetworów, ponieważ mogą one zawierać prątki gruźlicy. Jak wspomniano wcześniej, w krajach rozwiniętych ryzyko to jest bardzo niskie dzięki obowiązkowej pasteryzacji i kontrolom weterynaryjnym.

W Polsce szczepienie przeciw gruźlicy jest obowiązkowe – szczepionkę BCG podaje się dziecku po narodzinach, jeszcze w trakcie pobytu w szpitalu. Jej zadaniem jest przede wszystkim ochrona przed gruźlicą płuc, która, jak wspomniano, w niektórych przypadkach może stanowić źródło wtórnego zakażenia, prowadzącego do rozwoju gruźlicy jelit. Ważnym elementem profilaktyki jest także wczesne wykrywanie i leczenie gruźlicy płuc, ponieważ to właśnie z niej najczęściej rozwija się gruźlica jelit – na przykład przez połknięcie zakażonej plwociny. Do działań zapobiegawczych należy też przestrzeganie zasad higieny osobistej, zwłaszcza w środowiskach o podwyższonym ryzyku (np. placówki medyczne, domy opieki), a także unikanie kontaktu z osobami cierpiącymi na gruźlicę płuc. W przypadku chorych z obniżoną odpornością, kluczowe jest monitorowanie stanu zdrowia i szybkie reagowanie na nietypowe objawy ze strony przewodu pokarmowego.