Grzybica odbytu – jak się objawia? Jak przebiega leczenie?

Pocenie się, ciepło i zasadowe pH występujące w okolicy okołoodbytowej sprzyjają rozwojowi infekcji, w tym grzybiczych. Budowa anatomiczna i bliskość narządów płciowych, których infekcje występują znacznie częściej, sprzyjają transmisji zakażeń w kierunku krocza i okolic odbytu. Infekcje grzybicze wywoływane przez dermatofity lub drożdżaki obejmują głównie powierzchniowe warstwy skóry, wywołując uczucie dyskomfortu. Szacuje się, że nawet w 10 do 15% przypadków uczucie swędzenia lub pieczenia odbytu może być spowodowane zakażeniem grzybiczym, a rozdrapywanie zmian sprzyja przeniesieniu infekcji na skórę rak, a w konsekwencji w inne obszary ciała.

Jakie czynniki sprzyjają występowaniu grzybicy odbytu? Jakie są najczęściej występujące objawy oraz stosowane leczenie i kiedy należy zgłosić się do lekarza? 

Czym jest grzybica odbytu?

Infekcje grzybicze mogą wystąpić zarówno w obrębie narządów wewnętrznych (jak np. grzybicze zakażenie płuc czy grzybice układu pokarmowego), jak i na powierzchni skóry. Skóra kolonizowana jest przez wiele drobnoustrojów, a najpowszechniej występującymi w jej fizjologicznej mikroflorze są bakterie z rodzajów Staphylococcus epidermidis i Propionibacterium acnes i grzyby z rodzaju Malassezia, stanowiące nawet do 20% mikroorganizmów. Mikrobiom skóry pozostaje w stanie swoistej równowagi, a obecność bakterii zapobiega nadmiernemu wzrostowi flory grzybiczej. Czasami jednak ta naturalna równowaga zostaje zaburzona, prowadząc do przerostu flory grzybiczej, w efekcie czego dochodzi do zakażenia grzybiczego skóry. 

Grzybicze zmiany skóry i jej wytworów wywołują drożdżaki i wielokomórkowe grzyby strzępkowe – dermatofity. Do najpowszechniej występujących gatunków dermatofitów należą Microsporum, Trichophyton i Epidermophyton. Z kolei grzyby drożdżopodobne są jednokomórkowe, a najczęstszym gatunkiem jest Candida albicans.

Grzybica odbytu – poznaj możliwe przyczyny

Candida rozwija się w ciepłym i wilgotnym środowisku, a noszenie obcisłej, nieprzepuszczającej powietrza odzieży może stworzyć warunki sprzyjające rozwojowi grzybów. Kolejnym możliwym mechanizmem rozwoju infekcji grzybiczej odbytu jest przerost flory grzybiczej jelit; komórki grzybów wraz z pasażem treści jelitowej mogą z kałem przedostać się do kanału odbytu, wywołując infekcję drożdżakową (kandydoza odbytu, drożdżyca odbytu). Wśród czynników sprzyjających wystąpieniu grzybicy odbytu można wymienić także nadmierną potliwość oraz niewłaściwą higienę okolicy okołoodbytowej. Jednak pomimo dbałości o higienę i braku zaburzeń mikroflory jelitowej, zakażenia grzybicze mogą występować częściej u pewnych grup pacjentów. Szczególnie narażone są:

• kobiety będące w ciąży, 
• osoby zmagające się z nadwagą lub otyłością,
• pacjenci chorujący na cukrzycę,
• często przyjmujący antybiotyki (grzybica odbytu po antybiotyku rozwija się zwłaszcza u osób, u których w trakcie antybiotykoterapii niestosowane są probiotyki),
• osoby z upośledzonym układem odpornościowym i stosujących leki obniżające odporność.

Chociaż infekcje grzybicze odbytu mogą rozprzestrzenić się na narządy płciowe, nie są postrzegane jako choroby przenoszone drogą płciową. Niemniej jednak transmisji zakażenia mogą sprzyjać pewne praktyki seksualne i używanie różnego rodzaju gadżetów erotycznych.

Objawy grzybicy odbytu 

Pierwszym odczuwanym przez pacjentów i bardzo charakterystycznym objawem grzybiczego zakażenia odbytu jest uczucie intensywnego swędzenia odbytu, które utrzymuje się przez kilka dni, po czym objawy mogą stać się nieco łagodniejsze. Pozostałe symptomy grzybicy odbytu mogą obejmować:

• uczucie pieczenia,
• podrażnienia i zaczerwienienie skóry w okolicy odbytu,
• ból i bolesność odbytu,
• obserwowane krwawienie lub obecność wydzieliny.

Zakażenie grzybicze odbytu może łatwo rozprzestrzenić się na genitalia, więc objawy mogą również wystąpić w tych obszarach.

Grzybica odbytu – jak zapobiegać?

W ograniczeniu ryzyka wystąpienia grzybicy odbytu istotne jest ograniczenie wilgotności i kontaktu z czynnikami podrażniającymi skórę okolic krocza i odbytu. Pomoże w tym noszenie nieco luźniejszej, oddychającej bawełnianej bielizny oraz dokładne mycie okolic okołoodbytowych po zakończonym treningu czy wizycie na basenie. Dbając o higienę, należy unikać stosowania perfumowanych produktów higienicznych.

W zmniejszeniu ryzyka wystąpienia grzybicy odbytu ważna jest także dbałość o prawidłowy stan mikroflory jelit. W tym celu warto stosować dobrej jakości probiotyk, zwłaszcza w trakcie i bezpośrednio po zakończonej antybiotykoterapii. Przerostowi drożdży w jelitach sprzyja dieta obfitująca w węglowodany, dlatego też warto ograniczyć spożywanie żywności bogatej w węglowodany i rafinowany cukier, co wpłynie pozytywnie nie tylko na stan mikrobiomu jelit. Również zapewnienie odpowiedniej higieny snu umożliwi organizmowi czas na regenerację i wzmocnienie układu odpornościowego. 

Grzybica odbytu – leczenie

Infekcje grzybicze mogą stanowić przyczynę nawet 40% przypadków świądu odbytu, jednak przed rozpoczęciem leczenia przeciwgrzybiczego należy wykonać badanie mykologiczne, obejmujące zarówno ocenę mikroskopową, jak i posiew. Większość infekcji grzybiczych spowodowana jest przez drożdżaki Candida spp. Leczenie wywołanego nimi zakażenia odbytu w pierwszej kolejności obejmuje stosowanie leków przeciwgrzybiczych stosowanych miejscowo. W aptekach dostępne są kremy przeciwgrzybicze, które można nabyć bez recepty lekarskiej. Jeśli jednak pomimo ich zastosowania nie zaobserwujemy poprawy, powinniśmy skontaktować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Po zebraniu wywiadu i ocenie nasilania zmian skórnych może on zalecić stosowanie kremów o silniejszym działaniu lub włączeniu leków przeciwgrzybiczych podawanych doustnie. W praktyce klinicznej zastosowanie znajdują: mikonazol, klotrimazol, butokonazol, flukonazol i nystatyna.

Infekcja drożdżakowa powinna ustąpić w ciągu tygodnia od rozpoczęcia leczenia. Irytujące objawy, jak swędzenie i pieczenie, zwykle ustępują w ciągu jednego lub dwóch dni. Podrażnienie i zaczerwienienie skóry może utrzymywać się nieco dłużej. Do całkowitego wyleczenia infekcji ważne jest, aby dochować pełnego cyklu leczenia zaleconego przez lekarza.

W leczeniu drożdżakowej infekcji odbytu pomocne mogą się okazać także pewne metody domowe, jak np. smarowanie miejsc zmienionych chorobowo dobrej jakości olejem kokosowym, który charakteryzuje się silnymi właściwościami przeciwdrobnoustrojowymi. Zawarte w nim kwasy tłuszczowe poprzez dezintegrację ścian komórkowych zabijają bakterie i grzyby. Niemniej jednak, działanie przeciwgrzybicze oleju kokosowego jest słabsze w porównaniu do zarejestrowanych leków, nawet tych dostępnych bez recepty. 

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza