Haemophilus influenzae u dorosłych i u dziecka – wszystko, co musisz wiedzieć na ten temat

Haemophilus influenzae jest bakterią, która może wywołać liczne choroby w organizmie człowieka. Jednym z najgroźniejszych patogenów tego rodzaju jest Haemophilus influenzae typu b, który może powodować rozwój potencjalnie śmiertelnych zakażeń, zwłaszcza u małych dzieci. Jak chronić się przed tą niebezpieczną bakterią?

Co to jest Haemophilus influenzae?

Haemophilus influenzae to bakteria Gram-ujemna, kształtem przypominająca pałeczkę. Po raz pierwszy została opisana pod koniec XIX wieku przez Richarda Pfeiffera. Od jego nazwiska powstała dawna nazwa tej bakterii – „pałeczka Pfeiffera”. Bakterii nadano również łacińską nazwę „influenzae” – sądzono, że jest ona odpowiedzialna za rozwój grypy (łac. influenza) i aż do początku XX wieku uważana była za czynnik etiologiczny tej choroby.

Wyróżniamy dwie formy bakterii Haemophilus influenzae: bakterie bezotoczkowe i znacznie niebezpieczniejsze dla ludzkiego organizmu – bakterie otoczkowe. Wśród tych ostatnich wyodrębniono sześć typów serologicznych, które oznaczono literami: a, b, c, d, e, f. Spośród nich, kliniczne znaczenie ma w szczególności Haemophilus influenzae typu b (Hib). Jest on odpowiedzialny za większość ciężkich schorzeń i powikłań wywołanych przez pałeczki tego gatunku. 

Szczepy bezotoczkowe rzadko bywają źródłem zakażeń inwazyjnych. Najczęściej wywołują choroby błon śluzowych, takie jak np. zapalenie ucha środkowego, zatok czy zapalenie oskrzeli.

Haemophilus influenzae u dziecka

Noworodki nie chorują często na schorzenia wywołane Hib, ponieważ zwykle chronione są przez przeciwciała, które drogą łożyska w życiu płodowym otrzymują od matki. Poziom przeciwciał obniża się od urodzenia, dlatego konieczne są szczepienia ochronne przeciw zakażeniu Haemophilus influenzae typu b. W Polsce są one obowiązkowe (a więc i bezpłatne) od 2007 roku. Powstałe w wyniku szczepienia przeciwciała chronią nie tylko przed zakażeniem i ciężkim przebiegiem schorzenia, ale również przed nabyciem nosicielstwa bakterii.

Jakie choroby wywołuje Haemophilus influenzae?

Pierwotnym miejscem namnażania się bakterii i wrotami zakażenia jest jama nosowo-gardłowa (wówczas mówimy o obecności Haemophilus influenzae w gardle i/lub obecności Haemophilus influenzae w nosie). Z nosogardzieli bakterie mogą dostać się do krwiobiegu i tą drogą przyczyniać się do inwazyjnych zakażeń w organizmie. 

Jedną z najczęstszych i najpoważniejszych chorób wywołanych przez ten patogen jest bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (BZOM-R). Jest to choroba szczególnie niebezpieczna u dzieci. Młody wiek jest czynnikiem predysponującym do pojawienia się trwałych i groźnych powikłań ze strony układu nerwowego. Objawami choroby są silne bóle głowy, sztywność karku, drgawki, przeczulica skóry i światłowstręt. U niemowląt i noworodków może dojść do tętnienia i/lub uwypuklenia ciemiączka.

Inne choroby wywołane przez Haemophilus influenzae to między innymi:

• zapalenie płuc, 
• zapalenie nagłośni, 
• zapalenie skóry i tkanki podskórnej,
• zapalenie stawów,
• zapalenie szpiku kostnego,
• zapalenie osierdzia,
• posocznica (sepsa).

Jak dochodzi do zakażenia Haemophilus influenzae?

Do zakażenia Haemophilus influenzae dochodzi głównie drogą kropelkową poprzez kontakt z nosicielem (osobą zakażoną, która nie choruje, ale stanowi potencjalne źródło zakażenia dla innych) lub człowiekiem chorym – kaszląc lub kichając, osoby te rozpylają w powietrzu wydzieliny zawierające bakterie. 

Haemophilus influenzae szerzy się również drogą pokarmową przez kontakt z przedmiotem, na którym znajduje się patogen (np. poprzez używanie wspólnych sztućców, picie napojów z jednej butelki itp.). Okres wylęgania choroby to około 2-4 dni od kontaktu z bakterią.

Haemophilus influenzae – diagnostyka

Wstępną diagnostykę w kierunku Haemophilus influenzae można przeprowadzić poprzez barwienie pobranego materiału (np. płynu mózgowo-rdzeniowego) metodą Grama. W rozpoznawaniu zakażenia wykorzystuje się również badania serologiczne pod kątem wykrycia antygenów otoczkowych Haemophilus influenzae. Wiarygodną metodą diagnozowania Haemophilus influenzae jest posiew płynu mózgowo-rdzeniowego lub materiału pobranego np. z nosa, gardła.

Haemophilus influenzae – leczenie

W leczeniu Haemophilus influenzae stosuje się antybiotykoterapię, leczenie objawowe i wspomagające. Terapię w zależności od zaawansowania i objawów choroby leczy się w warunkach domowych lub szpitalnych (np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych). 

Na czas terapii zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych należy wdrożyć izolację chorego – jest to konieczne w celu zapobiegania zakażeniom szpitalnym, głównie na oddziałach dziecięcych oraz oddziałach dla osób chorych na schorzenia przewlekłe.

Po zakończeniu leczenia zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanego przez Haemophilus influenzae typu b, pacjent powinien być pod stałą kontrolą lekarską ze względu na możliwość pojawienia się powikłań neurologicznych. W sytuacji skutecznego wyleczenia zakażeń nieinwazyjnych Haemophilus influenzae dalsza obserwacja nie jest konieczna, chyba że lekarz zadecyduje inaczej.

Haemophilus influenzae – szczepienia dzieci

Najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniu bakterią są szczepienia ochronne – jak wspomniano wcześniej, w Polsce Program Szczepień Ochronnych obejmuje obowiązkowe szczepienia przeciwko Haemophilus influenzae typu b dla dzieci w pierwszym oraz drugim roku życia.

Dzięki powszechnemu wprowadzeniu szczepień patogen ten w obecnych czasach niezwykle rzadko jest przyczyną zakażeń inwazyjnych, w tym niebezpiecznego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u małych dzieci.

Haemophilus influenzae – szczepienia dorosłych

Z uwagi na fakt, że w niektórych przypadkach zakażenie Haemophilus influenzae u dorosłych, starszych dzieci i młodzieży może wiązać się z groźnymi powikłaniami, zaleca się szczepienie przeciwko Hib osobom cierpiącym między innymi na niedokrwistość sierpowatą, chorym na cukrzycę czy niedobory odporności oraz osobom ze schorzeniami śledziony, nerek, serca, płuc lub wątroby.