Chrapanie – przyczyny i sposoby leczenia

Zaburzenia snu w postaci chrapania są znacznie częstsze u mężczyzn i nasilają się z wiekiem. Według badań, w Polsce aż 45% społeczeństwa zmaga się z tym problemem. Chrapanie często jest skutkiem otyłości, palenia tytoniu oraz spożywania alkoholu przed snem. Jest nie tylko uciążliwe dla otoczenia, ale także może stanowić zagrożenie dla zdrowia. Czy istnieją skuteczne metody lub leki na chrapanie? Czy preparaty dostępne w postaci sprayów lub tabletek są wystarczające? Zachęcam do zgłębienia treści artykułu, gdzie omówione są te kwestie w sposób kompleksowy.

Chrapanie – powszechna przypadłość czy poważne zaburzenie?

Chrapanie jest powszechną dolegliwością, która dotyka około 45 procent społeczeństwa. Najczęściej występuje u osób w wieku od 45 do 60 lat i zdecydowanie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety. Dźwięki chrapania są wynikiem wibracji tkanek miękkich w jamie ustnej i gardle. Podczas snu mięśnie się rozluźniają, co powoduje zbliżanie się ścian górnych dróg oddechowych oraz opadanie języka i podniebienia miękkiego w kierunku przełyku. Przepływ powietrza podczas oddychania powoduje drgania zwiotczałych mięśni, które słyszymy na zewnątrz.

Chrapanie samo w sobie nie jest schorzeniem, lecz wynikiem specyficznych zaburzeń oddychania podczas snu, które mogą, choć nie zawsze, korelować z pewnymi problemami zdrowotnymi. Niezaprzeczalnie jednak, jest to uciążliwe zjawisko, szczególnie dla partnerów osób dotkniętych tym problemem. Dźwięki wydobywające się z ust osoby chrapiącej mogą dochodzić nawet do 90 decybeli (!), co jest zbliżone do poziomu hałasu generowanego przez działającą suszarkę do włosów. Należy pamiętać, że poziom dźwięku, który zaczynamy odczuwać jako nieprzyjemny, wynosi 55 dB, a długotrwałe narażenie na hałas powyżej 75 dB może być szkodliwe dla zdrowia.

Czynniki nasilające zaburzenia oddychania podczas snu obejmują nadwagę, spanie w pozycji na plecach, spożywanie alkoholu przed snem i palenie papierosów. U osób z nadwagą zwiększony opór w drogach oddechowych utrudnia przepływ powietrza. Alkohol zmniejsza napięcie mięśni, powodując opadanie języka w kierunku gardła, co dodatkowo zwęża drogi oddechowe. Dodatkowo wpływa on na osłabienie naturalnego mechanizmu budzenia się, co ma bezpośredni wpływ na centralny układ nerwowy i zaburza rytm snu oraz oddychania.

Spanie na plecach także może zaostrzać chrapanie poprzez opadanie podstawy języka w kierunku gardła. Dym tytoniowy drażni tkanki gardła, prowadząc do suchości w jamie ustnej i stanów zapalnych, co dodatkowo pogarsza problem chrapania. Anatomiczne nieprawidłowości nosogardła oraz schorzenia laryngologiczne, takie jak polipy nosa, skrzywienie przegrody nosa, przewlekłe zapalenie zatok, przerost migdałków czy wiotkość nagłośni, także mogą przyczyniać się do występowania chrapania.

Chrapanie a bezdech senny

Przewlekłe chrapanie może prowadzić do miejscowego stanu zapalnego gardła, objawiającego się suchością błony śluzowej jamy ustnej, uczuciem przeszkody podczas połykania oraz bólami gardła. Niestety, u części osób chrapanie jest jednym z objawów obturacyjnego bezdechu sennego (OSA), kiedy dochodzi do zatrzymania oddychania w czasie snu przez co najmniej 10 sekund, towarzyszącym spadkom stężenia tlenu we krwi i senności w ciągu dnia.

W Polsce problem bezdechu sennego dotyka około 1,2 miliona osób. Jest to choroba przewlekła, znacząco wpływająca na jakość życia i może prowadzić do rozwoju chorób naczyniowych oraz zaburzeń funkcji mózgu.

Objawy obturacyjnego bezdechu sennego można podzielić na nocne i dzienne. Do objawów nocnych zalicza się chrapanie, epizody bezdechu obserwowane przez osoby śpiące z chorym, przerywany sen, nocne poty oraz wybudzenia z uczuciem braku tchu. Objawy dzienne obejmują nadmierną senność w ciągu dnia, suchość w jamie ustnej, trudności z koncentracją, poranne bóle głowy oraz zaburzenia libido.

Czynnikami ryzyka obturacyjnego bezdechu sennego są:

• otyłość,
• płeć męska,
• obwód szyi większy niż 43 cm u mężczyzn i 40 cm u kobiet,
• strukturalne zmiany w budowie górnych dróg oddechowych,
• palenie papierosów,
• spożywanie alkoholu przed snem,
• stosowanie leków nasennych lub miorelaksacyjnych (relaksujących mięśnie).

Z uwagi na fakt, że obturacyjny bezdech senny stanowi realne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia, konieczna jest konsultacja lekarska, na przykład u pulmonologa. Kluczowym badaniem różnicującym „typowe chrapanie” od bezdechu sennego jest polisomnografia (PSG).

Chrapanie – przyczyny

Czynniki prowadzące do chrapania mogą być różnorodne i obejmują:

• Problemy z krzywą przegrodą nosową (wrodzone lub wynikające z urazów);
• Niedrożność nosa związana z polipami jamy nosowej;
• Przerost migdałków podniebiennych lub nasady języka;
• Zaburzenia budowy podniebienia miękkiego, sprawiające, że staje się ono nadmiernie miękkie i wiotkie;
• Przerost lub obrzęk małżowin nosowych;
• Inne wrodzone wady anatomiczne górnych dróg oddechowych;
• Osłabione napięcie mięśni gardła i języka;
• Alergie;
• Nadwaga i otyłość;
• Spanie na wznak;
• Zażywanie leków uspokajających, antydepresyjnych lub zwiotczających mięśnie;
• Długotrwałe palenie papierosów.

Dodatkowo, chrapanie może występować okazjonalnie w sytuacjach takich jak:

• Przejściowe niedrożności dróg oddechowych spowodowane infekcjami układu oddechowego, np. przeziębienia czy zapalenie zatok;
• Duży wysiłek fizyczny w ciągu dnia;
• Spożycie większej ilości alkoholu;
• Wysoki poziom zmęczenia.

Należy zaznaczyć, że częstotliwość chrapania może być uzależniona od wieku i płci. Najczęściej chrapią mężczyźni po 40. roku życia, którzy borykają się z nadwagą, otyłością, nadciśnieniem tętniczym i palą papierosy. U kobiet, zazwyczaj chrapanie pojawia się po menopauzie. Rzadko zdarza się u osób młodych oraz dzieci.

Chrapanie – diagnoza

Diagnostyka chrapania i bezdechu sennego obejmuje szereg badań mających potwierdzić lub wykluczyć tę diagnozę oraz dostosować odpowiednie leczenie. Głównym testem jest polisomnografia, całonocne monitorowanie parametrów snu przeprowadzane w szpitalu lub specjalistycznym ośrodku. Badanie to obejmuje kilka podstawowych badań, m.in. EKG, EEG, EMG i EOG, a także mierzy nasycenie tlenu, ruchy klatki piersiowej i brzucha oraz przepływ powietrza przez nos i usta. Mikrofony rejestrują również głośność chrapania, a kamery mogą być użyte do nagrania. Pełny zapis snu musi trwać co najmniej 6 godzin.

Przed badaniem warto zaopatrzyć się w rozpinaną piżamę, a przygotowując się do snu, unikać kofeiny, alkoholu i napojów pobudzających. Istnieje również możliwość uproszczonej polisomnografii wykonywanej w warunkach domowych, co jest mniej precyzyjne, ale pozwala na diagnozę.

Diagnoza chrapania wymaga także określenia jego przyczyny, co może wpłynąć na sposób leczenia. Dlatego wykonywane są dodatkowe badania, takie jak rynomanometria, badania struktury dróg oddechowych, endoskopia nosa, gardła, migdałków i krtani oraz badania obrazowe, np. tomografia komputerowa 3D.

Chrapanie – leczenie i domowe sposoby

Niestety, nie istnieje jedno uniwersalne lekarstwo na chrapanie. Leczenie jest dostosowywane indywidualnie do każdego pacjenta, a poszczególne metody mają swoje wskazania i przeciwwskazania.

Podstawą leczenia jest edukacja pacjenta oraz podejmowanie działań mających na celu redukcję masy ciała, zaprzestanie palenia papierosów i unikanie snu w pozycji na plecach. Sklepy ortopedyczne oferują poduszki przeciw chrapaniu. Na rynku dostępne są również preparaty przeciw chrapaniu, takie jak spraye do gardła lub nosa, listki doustne czy plastry na nos, które w przypadku zwykłego chrapania mogą przynieść ulgę.

W przypadku istniejących schorzeń nosogardła konieczne jest ich leczenie. Czasami korzystne okazuje się skorygowanie skrzywionej przegrody nosa, redukcja małżowin nosowych lub endoskopowa operacja zatok. Radiotermoablacja (RTA) podniebienia miękkiego polega na zastosowaniu elektrody emitującej prąd o częstotliwości fal radiowych do podniebienia. Po zabiegu podniebienie trudniej ulega wibracjom. Leczenie chirurgiczne chrapania i bezdechu sennego obejmuje częściowe usunięcie tkanek miękkich gardła i podniebienia miękkiego lub częściową amputację języczka. W przypadku zaawansowanych przypadków stosuje się plastykę podniebienia i gardła. Niestety, w wielu przypadkach po kilku latach tkanki ponownie mogą ulec osłabieniu, co prowadzi do powrotu problemu chrapania.

W leczeniu bezdechu sennego stosuje się terapię CPAP (Continuous Positive Airway Pressure – stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych). Ta metoda polega na utrzymywaniu drożności górnych dróg oddechowych poprzez zastosowanie stałego dodatniego ciśnienia powietrza. Urządzenie do terapii CPAP składa się z pompy powietrznej połączonej z maską na twarz, nos lub nos i usta, noszoną przez pacjenta na noc. Metoda ta zapobiega epizodom spłycenia oddychania oraz bezdechów.

Intensywność hałasu podczas chrapania może osiągać nawet do 90 dB, co można porównać z głośnością pracującego odkurzacza. Z tego powodu chrapanie często staje się przyczyną konfliktów w życiu rodzinnym i motywem dla partnera do przeniesienia się do osobnego pokoju. Partnerzy osób, które chrapią, skarżą się także na zaburzenia snu, częste wybudzenia w nocy, bóle głowy i nadmierną senność w ciągu dnia.

Nieleczone chrapanie oraz obturacyjny bezdech senny są czynnikami sprzyjającymi rozwojowi zaburzeń snu oraz chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu czy cukrzyca. Badania wskazują, że osoby cierpiące na obturacyjny bezdech senny są znacznie bardziej narażone na wypadki komunikacyjne. Najbardziej niebezpiecznym, choć rzadkim, powikłaniem jest zgon podczas snu.

Nawet jeśli chrapanie nie jest powiązane z bezdechem sennym, może ono znacząco zakłócać życie – zarówno dla osoby chrapiącej, która doświadcza wstydu związanej z tą przypadłością, jak i dla jej partnera czy innych domowników. Osoby śpiące z chrapiącą osobą tracą średnio około 1-1,5 godziny snu każdej nocy, budząc się i mając trudności z ponownym zaśnięciem przy głośnym i drażniącym chrapaniu.

Jeśli przyczyna chrapania nie jest oczywista, warto wypróbować domowe sposoby na chrapanie:

• Eliminacja używek: Alkohol, leki nasenne i uspokajające mogą prowadzić do zwiotczenia mięśni gardła, co zakłóca oddychanie. Rzucenie palenia może także pomóc w zmniejszeniu chrapania.
• Dobór poduszki i pozycji do spania: Spanie na wznak sprzyja chrapaniu, dlatego warto próbować zasypiać na boku lub na brzuchu. Wybór odpowiedniej poduszki może także pomóc w redukcji chrapania.
• Redukcja tkanki tłuszczowej: Nadwaga może zwiększać chrapanie poprzez ucisk na drogi oddechowe. Zmniejszenie nadmiaru kilogramów może przynieść ulgę w problemie chrapania.
• Stworzenie odpowiednich warunków do snu: Dbaj o wilgotność powietrza w sypialni, unikając zbyt suchej atmosfery, która może zaostrzać chrapanie. Odpowiednia temperatura w pokoju (18-21 stopni Celsjusza) także ma znaczenie.
• Regularność rytmu snu: Regularny harmonogram snu zwiększa szanse na uniknięcie chrapania. Stosuj spokojne aktywności przed snem, unikając ekranów elektronicznych.
• Środki ułatwiające oddychanie: Istnieje szeroki wybór preparatów dostępnych bez recepty, takich jak aerozole, maści czy płyny do płukania ust i gardła, które mogą pomóc w łagodzeniu chrapania. Skonsultuj się z farmaceutą, aby wybrać odpowiedni produkt.

Należy pamiętać, że najlepszym sposobem na radzenie sobie z chrapaniem jest próba różnych metod i ewentualne skonsultowanie się z lekarzem w przypadku przewlekłych problemów z oddychaniem podczas snu.

Chrapanie u dziecka

Chrapanie podczas snu może występować nawet u noworodków i niemowląt z różnych przyczyn, takich jak niedojrzałość organizmu, wiotkość krtani, nadmierna suchość powietrza w sypialni lub infekcje. U dzieci poniżej 2. roku życia najczęstszą przyczyną chrapania jest przerost migdałków podniebiennych lub migdałka gardłowego. Chrapanie u dzieci często wynika również z powiększenia trzeciego migdałka, związanego z częstymi infekcjami. Dodatkowo, niedrożność nosa spowodowana infekcjami, takimi jak zapalenie zatok czy katar alergiczny, może być przyczyną chrapania.

W przypadku każdego chrapania u dziecka, z wyjątkiem przejściowych infekcji, zaleca się konsultację z lekarzem w celu odpowiedniej diagnozy i ewentualnego leczenia, ponieważ chrapanie może znacząco zakłócać sen i wpływać na rozwój dziecka.

Mgr Agnieszka Nowak