Hipotermia łagodna, umiarkowana, ciężka – objawy i leczenie

Hipotermia jest stanem bardzo niebezpiecznym dla zdrowia i życia. W jej przebiegu procesy życiowe ulegają spowolnieniu; zmniejsza się zużycie tlenu przez organizm, stopniowo dochodzi do zaburzeń pracy narządów układu nerwowego, krwionośnego oraz oddechowego. Nieudzielenie pomocy osobie będącej w stanie hipotermii może prowadzić do zgonu. Dowiedz się, jakie są przyczyny oraz klasyfikacji hipotermii.

Co to jest hipotermia?

Hipotermia to stan organizmu, w którym dochodzi do spadku głębokiej temperatury ciała do 35°C lub poniżej tej wartości. Sytuacja taka ma miejsce, gdy ilość utraconego ciepła przez organizm jest większa od ilości ciepła, którą wytwarza. Do hipotermii może dojść w sposób nagły (np. w wyniku wpadnięcia do zimnej wody) lub rozłożony w czasie (np. na skutek długotrwałego przebywania w środowisku, gdzie panuje niska temperatura powietrza).

Hipotermia – klasyfikacja

Kluczowym elementem badania osoby pod kątem hipotermii jest pomiar jej temperatury powierzchownej oraz głębokiej. W zależności od wyniku stosuje się następującą klasyfikację:

• Hipotermia łagodna (temperatura ciała: 35-32°C)

Objawy hipotermii łagodnej to przede wszystkim osłabienie organizmu oraz bardzo zimne stopy i dłonie (może pojawić się zanik czucia w ich obrębie). Widoczne jest drżenie mięśni – w ten sposób organizm stara się wytworzyć więcej ciepła.

• Hipotermia umiarkowana (temperatura ciała: 32-28°C)

W tym stanie organizmu dreszcze ustępują, pojawia się senność oraz dezorientacja. Poszkodowany często nie wie, gdzie się znajduje, ma halucynacje, jest obojętny, ale przytomny. Skóra na klatce piersiowej jest mocno wychłodzona, źrenice są poszerzone, u chorego wyczuwalne jest niemiarowe tętno.

• Hipotermia ciężka, głęboka (temperatura ciała: <28°C)

Objawy hipotermii głębokiej to przede wszystkim utrata przytomności, spłycenie i spowolnienie oddechu oraz bardzo zimna skóra na całym ciele. Wyczuwalne jest słabe tętno, co jest symptomem bardzo wolnej akcji serca. Pojawia się obrzęk płuc.

Inną klasyfikację hipotermii przedstawia tzw. skala szwajcarska, bazująca na objawach, które występują u osoby poszkodowanej:

• Hipotermia I stopnia (HT 1)

Poszkodowany jest przytomny, trochę przestraszony, odczuwa silne dreszcze. Ma zimne stopy i dłonie. Temperatura ciała waha się w granicach 35-32°C.

• Hipotermia II stopnia (HT 2)

Chory nie odczuwa dreszczy, jest senny, zdezorientowany. Pojawiają się zaburzenia mowy oraz koordynacji ruchowej. Skóra na klatce piersiowej jest chłodna. Tętno może być niemiarowe. Temperatura ciała waha się w granicach 32-28°C.

• Hipotermia III stopnia (HT 3)

Poszkodowany traci przytomność, serce bije wolno. Oddech staje się płytki. Skóra chorego jest bardzo zimna. Temperatura ciała waha się w granicach 28-24°C.

• Hipotermia IV stopnia (HT 4)

Poszkodowany jest nieprzytomny, nie reaguje na bodźce. Następuje zatrzymanie krążenia. Temperatura ciała waha się w granicach 24-15°C.

• Hipotermia V stopnia (HT 5)

Zamarznięcie – skóra jest niepodatna na ucisk. Temperatura ciała spada poniżej 15°C.

Przyczyny hipotermii

Najczęstszą przyczyną hipotermii jest przebywanie w środowisku, w którym panuje niska temperatura. Do dużego wychłodzenia organizmu może dojść podczas kąpieli w zimnym zbiorniku wodnym, a także podczas zimowych wędrówek – silny wiatr oraz odzież nieodpowiednia do warunków pogodowych sprzyja obniżeniu temperatury ciała do niebezpiecznych dla zdrowia i życia wartości.

Na nadmierne wychłodzenie narażone są osoby starsze z zaburzeniami ruchu oraz ośrodka termoregulacji. Jeśli cierpią one na demencję lub mają problem z orientacją i oceną otoczenia, mogą nieświadomie narazić się na niebezpieczny spadek temperatury ciała.

Noworodki, niemowlęta i małe dzieci to grupy osób, które również narażone są na szybkie wychłodzenie organizmu, ponieważ mają niedostatecznie rozwinięte, a w związku z tym niewystarczająco wydolne mechanizmy regulacji wytwarzania ciepła. Dodatkowo charakteryzuje je wysoki stosunek powierzchni skóry do masy ciała oraz (głównie u noworodków) niedobór podskórnej tkanki tłuszczowej.

Hipotermia może dotknąć również osoby pod wpływem alkoholu czy innych środków odurzających. Substancje te powodują zaburzenia w orientacji oraz ocenie sytuacji – ludzie pod ich wpływem często nie czują zimna (np. alkohol rozszerza naczynia krwionośne, dając złudne poczucie ciepła), a reakcja obronna organizmu na spadek temperatury jest zaburzona.

Bywa, że nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodka termoregulacji (które mogą zwiększać podatność organizmu na hipotermię) są spowodowane również przyjmowaniem niektórych leków, np. przeciwdepresyjnych czy silnie uspokajających. Niewystarczającą termoregulację organizmu może również wywołać skrajny wysiłek fizyczny oraz schorzenia, do których zaliczamy między innymi:

• niedoczynność tarczycy, nadnerczy, szyszynki;
• cukrzycę;
• anoreksję;
• chorobę Parkinsona;
• przebyty udar;
• urazy lub nowotwór mózgu;
• przerwanie rdzenia kręgowego;
• choroby skóry (oparzenia, choroby pęcherzowe itp.).

Przeczytaj również: Morsowanie – co warto wiedzieć? Zdrowotne konsekwencje morsowania.

Hipotermia terapeutyczna

Stan hipotermii może być również wywoływany w celach medycznych u pacjentów, u których doszło do nagłego zatrzymania krążenia – wówczas mówimy o tzw. hipotermii terapeutycznej. Procedura podejmowana jest w warunkach szpitalnych w celu zwolnienia metabolizmu u chorego, zmniejszenia zapotrzebowania jego organizmu na tlen. Takie działania ograniczają uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (uszkodzenia neurologiczne) osoby chorej.

Hipotermia – pierwsza pomoc

Każdemu człowiekowi będącemu w stanie hipotermii należy udzielić pierwszej pomocy. Podstawową zasadą jest zapobieganie dalszemu wychłodzeniu oraz stopniowe, kontrolowane ogrzewania ciała. W pierwszej kolejności należy więc chorego przeprowadzić lub przenieść do ciepłego pomieszczenia. Gdy jest to niemożliwe, konieczne jest odizolowanie chorego od zimnego podłoża i wiatru. Jeśli poszkodowany ma na sobie mokrą odzież, należy ją ostrożnie zdjąć, ograniczając przy tym zginanie kończyn do minimum (w razie konieczności należy rozciąć ubranie).

Osobę będącą w stanie hipotermii najlepiej przykryć folią NRC (srebrną stroną w kierunku ciała) oraz kocem, śpiworem, ciepłym swetrem czy suchą kurtką.

Uwaga! Chorego nie wolno ogrzewać w sposób gwałtowny przy pomocy termoforów z gorącą wodą przykładanych bezpośrednio do skóry czy gorących kąpieli – takie postępowanie grozi oparzeniami. Zmarzniętych rąk i stóp nie należy pocierać, ponieważ w ten sposób można uszkodzić skórę.

Jeśli poszkodowany jest przytomny i jest z nim logiczny kontakt (nie wykazuje objawów upośledzonej przytomności), można podać mu słodki, ciepły (ale nie gorący) płyn do wypicia. Osobie w stanie hipotermii nie wolno podawać alkoholu ani napojów zawierających kofeinę. Osobę nieprzytomną należy pozostawić w pozycji leżącej.

Stan hipotermii drugiego (i wyższego) stopnia, zawsze wymaga interwencji medycznej, dlatego po udzieleniu pierwszej pomocy należy wezwać pogotowie ratunkowe.

Hipotermia – leczenie

Leczenie osoby z hipotermią zależy od stopnia wychłodzenia organizmu. Jak wspomniano wcześniej, w pierwszej kolejności trzeba zapobiec dalszemu spadkowi temperatury jej ciała oraz przystąpić do kontrolowanego ogrzewania. Jeśli w tracie oczekiwania na pomoc medyczną doszło do zatrzymania krążenia, należy przystąpić do resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

Po przyjeździe pogotowia ratunkowego opiekę nad chorym przejmuje personel medyczny. Dalsza hospitalizacja odbywa się w szpitalu; jeśli stan chorego jest poważny, trafia on na oddział intensywnej opieki medycznej. Leczenie polega na podtrzymaniu funkcji życiowych i stopniowym ogrzewaniu ciała.

Hipotermia – zapobieganie

Aby zminimalizować ryzyko hipotermii, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad.

• Ubieraj się stosownie do warunków pogodowych. Wychodząc na zimowy spacer, zadbaj o lekką, ale ciepłą, chroniącą przed wiatrem i deszczem odzież. Zainwestuj w ciepłe rękawice, czapkę oraz solidne buty na grubej podeszwie.
• Unikaj długotrwałego przebywania w środowisku, gdzie panują niskie temperatury powietrza oraz w zimnych zbiornikach wodnych.
• Chroń przed zimnem małe dzieci, osoby starsze, cierpiące na przewlekłe schorzenia i chorych psychicznie.
• Na czas wypraw w góry analizuj komunikaty i ostrzeżenia dotyczące warunków atmosferycznych oraz przemyśl sposób wezwania służb ratunkowych, gdyby zaszła taka konieczność.

Zawsze należy udzielić pierwszej pomocy osobie leżącej na ziemi, nawet gdy jest ona pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających. Jeśli temperatura otoczenia jest niska, poszkodowany jest w szczególny sposób narażony na nadmierne wychłodzenie organizmu.