HPV u mężczyzn – jakie objawy wskazują na zakażenie

HPV, czyli wirus brodawczaka ludzkiego, to powszechna infekcja, która dotyka nie tylko kobiety, ale również mężczyzn. Choć u większości zarażonych mężczyzn wirus przebiega bezobjawowo, może prowadzić do poważnych powikłań, w tym nowotworów gardła, odbytu czy prącia. Jak mężczyźni mogą zarazić się wirusem HPV i jakie są objawy zakażenia? Kiedy należy skontaktować się z lekarzem i jakie są metody leczenia infekcji?

Historia HPV

Choroby od zarania dziejów towarzyszyły ludzkości. Początkowo postrzegane były jako kary zsyłane przez zagniewane bóstwa na grzeszny czy nieposłuszny ród ludzki, jednak już Starożytni, chcąc przeciwstawić się boskim wyrokom, zaczęli bacznie analizować przebieg chorób, ich objawy oraz czynniki mogące wpłynąć na zachorowanie. Świadomość starożytnych lekarzy dotycząca złożoności przyczyn rozwoju chorób najlepiej oddaje fragment traktatu Hipokratesa O powietrzu, wodach i okolicach, w którym ojciec współczesnej medycyny zalecał, by lekarze „analizowali zarówno żywność, którą ludzie spożywali, wodę, którą pili oraz powietrze, którym oddychali”.

Chociaż dzięki rozwojowi wiedzy medycznej starożytni lekarze potrafili rozpoznawać i leczyć wiele chorób, niejednokrotnie poprzez niemożność wskazania czynnika chorobotwórczego nie mogli pomóc cierpiącym pacjentom. Na przełom przyszło czekać ludzkości do roku 1674, kiedy to holenderski pasjonat-przyrodnik Antonii van Leeuwenhoek pod specjalnie skonstruowanym szkłem powiększającym o dużej mocy dostrzegł małe, poruszające się obiekty. Jednocześnie wychodząc z założenia, że ​​życie i zdolność do przemieszczania się są nierozlewanie związane, ustalił, że poruszające się obiekty obserwowane w obrazie mikroskopowym muszą być niezwykle małymi zwierzętami. Tym sposobem Antonii van Leeuwenhoek zapisał się na kartach historii nauki i medycyny jako pierwszy człowiek, który dokonał obserwacji mikroorganizmów, kładąc jednocześnie podwaliny rozwoju nowej dyscypliny naukowej – mikrobiologii. 

Początkowo mikrobiolodzy swe badania koncentrowali na odkrywaniu i klasyfikowaniu kolejnych gatunków bakterii. Jednak w 1886 roku wyniki eksperymentu Adolfa Meyer’a, który badał mechanizm rozprzestrzeniania się mozaiki tytoniowej wskazywały, że w sok pobrany z chorych roślin może stanowić inokulum umożliwiające zakażenie kolejnych (pod koniec XIX wieku dominowało przekonanie, że chorobę tę przenoszą bardzo małe bakterie). Trzy lata później holenderski mikrobiolog Martinus Beijerinck powtórzył eksperyment Meyer’a, zauważając, że w filtracie soku pozyskanego z zakażonych roślin znajduje się coś, co przyczynia się do rozwoju zakażenia. Jednocześnie czynnik ten namnażał się jedynie w obecności żywych komórek, a będąc przekonanym, że ma do czynienia z wysoce zakaźnym płynem, Beijerinck opisał jako contagium vivum fluidum.

Dalszy rozwój nauki doprowadził do opisania wirusów – oddzielnej od bakterii grupy czynników infekcyjnych. Pierwszym opisanym był wirus żółtej febry odkryty w 1901 roku. Każdego roku odkrywanych jest kilka nowych gatunków, a ekstrapolacja krzywej odkrywania sugeruje występowanie znacznej liczby wciąż nieodkrytych gatunków wirusów stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzi. Jednym spośród opisanych dotychczas gatunków wirusów mogących infekować ludzi i stanowiących poważny problem dla zdrowia publicznego jest wirus brodawczaka ludzkiego (human papillomavirus), opisywany znacznie lepiej identyfikowanym w zbiorowej świadomości akronimem HPV. Powszechnie wiadomo, że zakażenie wirusem HPV jest istotnym czynnikiem ryzyka rozwoju raka szyjki macicy wśród kobiet, co nie oznacza jednak, że mężczyźni nie mogą się nim zarazić. 

HPV – czym jest?

Zanim przedstawimy objawy i możliwe drogi zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego, zastanówmy się, czym tak naprawdę są wirusy. Wirusy bowiem wydają się czymś więcej niż tylko prostymi, obojętnymi kapsułami wypełnionymi materiałem genetycznym. Ale czy zaliczają się do żywych organizmów? To pytanie przez długie lata wprawiało naukowców w zakłopotanie. Wirusy to mikroskopijne czynniki odpowiedzialne za wiele znanych – i często śmiertelnych – chorób, w tym: grypę, Ebolę i inne gorączki krwotoczne, ospę, odrę i AIDS (czynnikiem infekcyjnym jest wirus HIV). Składają się one z informacji genetycznej zakodowanej w kwasach nukleinowych; DNA lub RNA zamkniętej w białkowej otoczce. Do replikacji wirusów niezbędna jest obecność żywego żywiciela, którym może być dowolny organizm na Ziemi.

Jednak wirusom brakuje wielu cech charakterystycznych dla żywych istot; nie przeprowadzają one procesów metabolicznych, nie są zdolne do wytwarzania energii i nie mają budowy komórkowej (a zatem nie posiadają własnej maszynerii komórkowej niezbędnej do samodzielnego wytwarzania białek). Jedynym procesem życiowym, któremu wirus podlega niezależnie, jest replikacja, która jednak może nastąpić dopiero po zaatakowaniu komórek innego organizmu i wykorzystania jego maszynerii komórkowej. Niektóre wirusy chorobotwórcze mogą przetrwać poza organizmem żywiciela, jednak ich żywotność jest znacznie krótsza i zależna od warunków środowiskowych. Z tego też powodu wirusy pozostają tworami, które można umieścić na granicy organizmów ożywionych i nieożywionych.

Odkryty w 1949 roku przez Maurice’a J. Straussa wirus brodawczaka ludzkiego jest wirusem z rodziny papilomawirusów. Papilomaviridae to małe, bezotoczkowe, epiteliotropowe wirusy, których materiałem genetycznym jest dwuniciowe DNA. Wirusy te infekują nabłonek błony śluzowej i skóry wielu wyższych kręgowców w sposób specyficzny gatunkowo, indukując proliferację komórek. Wg American Cancer Society dotychczas zidentyfikowano ponad 200 typów wirusów brodawczaka ludzkiego. Wyróżnia się podtypy HPV niskoonkogenne (niskiego ryzyka), które powodują głównie łagodne zmiany płaskonabłonkowe oraz podtypy wysokiego ryzyka, które mogą przyczynić się do rozwoju złośliwych zmian nowotworowych, takich jak: rak szyjki macicy (w znakomitej większości przypadków za rozwój choroby odpowiadają podtypy 16 i 18 HPV); nowotwory skóry spowodowane rozwojem brodawkowatej dysplazji naskórka, rak kolczystokomórkowy skóry i rak płaskonabłonkowy jamy ustnej i gardła. Infekcje HPV są także powiązane z nowotworami narządów płciowych i odbytu, w przypadku których ryzyko wystąpienia jest około 17 razy wyższe u aktywnych seksualnie mężczyzn o orientacji homo- i biseksualnej.

Wirus HPV u mężczyzn – jak można się zarazić?

Do zakażenia wirusem HPV dochodzi najczęściej poprzez tzw. transmisję poziomą drogą seksualną. Według szacunków Centrum Kontroli Chorób Stanów Zjednoczonych, nawet połowa spośród wszystkich osób aktywnych seksualnie zostanie zakażona wirusem HPV w ciągu swojego życia. Ryzyko zakażenia wirusem HPV zwiększa także wczesny wiek inicjacji seksualnej i duża liczba partnerów seksualnych. Badania epidemiologiczne wskazują, że oprócz zachowań seksualnych, także wiek partnerów, stosowanie barierowych środków antykoncepcyjnych, czynniki genetyczne i środowiskowe, długotrwałe palenie papierosów, koinfekcje i poddanie się zabiegowi obrzezania przez mężczyzn są powiązane z częstością zakażenia wirusem HPV.

Znacznie rzadziej do zakażenia wirusem HPV dochodzi drogą wertykalną, kiedy to matka przenosi infekcję na swoje nienarodzone dziecko (co opisano w latach 50. XX wieku) lub też, gdy zakażenie ma charakter infekcji okołoporodowej. 

📌 Sprawdź również: Choroby weneryczne – poznaj 8 najczęściej występujących

HPV – objawy u mężczyzn

Objawem infekcji wysokoonkogennymi podtypami HPV są brodawki narządów płciowych zlokalizowane na penisie, jądrach, w pachwinach, udach lub w okolicach odbytu. Brodawki mogą być pojedyncze lub zgrupowane, wypukłe albo też płaskie. Nie towarzyszą im zazwyczaj dolegliwości bólowe.

Testy HPV dla mężczyzn

Żeby zdiagnozować i potwierdzić zakażenie wirusem HPV należy wykonać badanie, do którego niezbędne jest pobranie materiału np. z cewki moczowej lub miejsca zmienionego chorobowo. 

HPV u mężczyzn – do jakiego lekarza?

W przypadku dodatniego wyniku badania, ale także w przypadku zaobserwowania brodawek narządów płciowych należy skontaktować się z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej lub lekarzem specjalistą z zakresu dermatologii i wenerologii, lub urologii. Po zebraniu wywiadu i przeprowadzeniu badania fizykalnego lekarz może zlecić dodatkowe badania diagnostyczne potwierdzające zakażenie wirusem HPV. Obecnie dostępne są badania wykorzystujące techniki biologii molekularnej pozwalające wykryć obecność DNA wirusa w materiale pobranym z prącia, cewki moczowej lub okolicy krocza.

Do czasu wykluczenia zakażenia zaleca się stosowanie antykoncepcji kontaktowej (unikanie zbliżeń). 

📌 Sprawdź również: Infekcje intymne u mężczyzn – dlaczego trzeba je wykrywać i leczyć?

HPV u mężczyzn – jak leczyć?

Dotychczas nie opracowano skutecznej strategii terapeutycznej przeznaczonej dla pacjentów zakażonych wirusem HPV. Dlatego też warto przypomnieć wszystkim panom będącym także ojcami, że w Polsce już od roku dostępne są w bezpłatne szczepienia ochronne przeciw wirusowi HPV przeznaczone dla dzieci i nastolatków obu płci, które nie podjęły jeszcze współżycia. Od 1 września 2024 r. bezpłatne szczepienia przeciw HPV dostępne są dla osób po ukończeniu 9. roku życia, do ukończenia 14. roku w ramach powszechnego programu szczepień. Dzieci w wieku innym niż objęty programem mogą zostać bezpłatnie zaszczepione przeciw HPV, jeśli lekarz wystawi e-receptę na szczepionkę dwuwalentną.

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza