Jak rozpoznać katar zatokowy? Przyczyny i leczenie u dzieci i dorosłych

Katar to jeden z powszechniejszych objawów towarzyszących zapaleniom górnych dróg oddechowych, zatok czy też alergii. Katar zatokowy jest specyficznym rodzajem wydzieliny towarzyszącym zapaleniu zatok przynosowych i wiąże się z szeregiem innych dolegliwości. Jak rozpoznać katar zatokowy? Czy można wyleczyć katar zatokowy wyłącznie domowymi sposobami? 

Katar zatokowy – czym są zatoki i gdzie są umiejscowione?

Zatoki są jamami powietrznymi w kościach czaszki, zlokalizowanymi w nosowej okolicy twarzoczaszki. Dzieli się je na:

• przednie: czołowe, sitowe przednie i szczękowe (uchodzą w przewodzie nosowym środkowym);
• tylne: klinowe i sitowe tylne (uchodzą w przewodzie nosowym górnym).

Wyściełane są nabłonkiem wielorzędowym z migawkami oraz śluzem. Zadaniem zatok jest:

• ochrona mózgu i oczodołów,
• zwiększenie wytrzymałości twarzoczaszki przy jednoczesnym zmniejszeniu jej masy, 
• wpływ na artykulację dźwięków oraz ich odbieranie, 
• udział w oddychaniu – nawilżanie, ogrzewanie powietrza, utrzymanie stałego ciśnienia w drogach oddechowych.

Co nazywany katarem zatokowym? Katar zatokowy jak wygląda taka wydzielina?

Katar zatokowy pojawia się, przede wszystkim, w przypadku dużych zmian temperatur połączonych ze zmniejszoną wilgotnością powietrza. W takich warunkach dochodzi do wysuszenia błony śluzowej zatok i nosa oraz zwiększenia jej podatności na wnikanie patogenów, co skutkuje pojawieniem się kataru zatokowego.  Katar zatokowy charakteryzowany jest w dwojaki sposób – jako przedni, z wydzieliną z nosa lub tylny – spływający po tylnej ścianie gardła. Może mieć odmienną barwę, zapach, konsystencję. Kolor wydzieliny częściowo może nasuwać na myśl etiologię: 

• wodnista, bezbarwna (wirusowa), 
• gęsta, zielonkawa, czasem ropna (bakteryjna).

Ocena barwy jednak nie może to służyć jako narzędzie diagnostyczne, gdyż często katar zatokowy ma charakter mieszany np. śluzowo-ropny. Wydzielina może mieć też nieprzyjemny ropny zapach, gdy katar powiązany jest z infekcją bakteryjną. 

Katar zatokowy – przyczyny

Przyczyn pojawienia się kataru zatokowego jest wiele. Najważniejsze to:

• wirusy (najczęstsze; rhinowirusy, adenowirusy, wirus grypy),
• bakterie (S. pneumoniae, M. catarrhalis, H. influenzae),
• grzyby (głównie u osób z niedoborami odporności),
• alergie,
• astma,
• anatomiczne nieprawidłowości w budowie zatok i nosa (np. krzywa przegroda nosowa, polipy),
• narażenie na nagłe zmiany temperatury, przesuszone powietrze,
• klimatyzowane pomieszczenia, pojazdy,
• przeciągi, przewiewy.

Katar zatokowy – objawy

Głównym objawem kataru zatokowego jest wydzielina z nosa i/lub spływającą po tylnej ścianie gardła. Może być bezbarwna, żółta, zielonkawa, śluzowa, a nawet ropna czy śluzowo-ropna. Katar zatokowy spływający po tylnej ścianie gardła, powoduje mimowolne chrząkanie, drapanie w gardle i kaszel. Może mu towarzyszyć ropa oraz nieprzyjemny zapach z ust. Chorzy skarżą się na niedrożność nosa (jedno- lub obustronną), czyli uczucie „zatkania nosa” połączone z niemożnością swobodnego pozbycia się wydzieliny. Do objawów można zaliczyć również bóle głowy odczuwane jako rozpieranie twarzy, nasilające się przy schylaniu, problemy z powonieniem i czuciem smaku. Wśród objawów wymienia się też gorączkę, złe samopoczucie.

Katar zatokowy u dziecka

Katar zatokowy u dzieci może występować kilkukrotnie w ciągu roku, ze względu na większą ich podatność na działanie drobnoustrojów. Jest on szczególnie niebezpieczny u noworodków i niemowląt, które nie potrafią same pozbyć się wydzieliny, bo nie posiadają jeszcze umiejętności wydmuchania nosa. Konieczne jest wówczas zastosowanie mechanicznych metod usuwania śluzu (gruszka, katarek, płukanie roztworami soli). Katar zatokowy u niemowlęcia bardzo utrudnia oddychanie, szczególnie w pozycji leżącej na plecach. Pomocne może się tu okazać uniesienie główki dziecka (np. za pomocą klinu), aby wykluczyć możliwość zakrztuszenia wydzieliną lub zatrzymania oddychania.   

Katar zatokowy – leczenie

W temacie leczenia najważniejsza jest profilaktyka, czyli unikanie klimatyzowanych pomieszczeń, przeciągów, narażenia na nagłe zmiany temperatur. Konieczne jest też zmniejszenie narażenia na drażniące czynniki środowiskowe: alergeny, dym tytoniowy czy też pyły. Jeżeli jednak dojdzie do podrażnienia śluzówki, konieczne jest każdorazowe poważne podejście do kataru zatokowego, aby uniknąć późniejszych powikłań. W razie wątpliwości zawsze warto zgłosić się do specjalisty, który podejmie decyzję co do wyboru rodzaju leczenia, i zleci dodatkowe badania diagnostyczne, celem ustalenia jak najdokładniejszej diagnozy. W leczeniu stosuje się:

• płukanie nosa i zatok 0,9% roztworem NaCl,
• farmaceutyki – NLPZ, przeciwbólowe (paracetamol), spraye donosowe obkurczające naczynia błony śluzowej nosa (stosować maksymalnie 5-7 dni), preparaty na wzmocnienie odporności (wit. C), w leki przeciwwirusowe/ antybiotyki/ leki przeciwgrzybicze (w zależności od etiologii) GKS przeciwzapalne,
• zabiegi chirurgiczne.

Domowe sposoby na katar zatokowy

Katar zatokowy to objaw uciążliwy. Wydzielina sącząca się z nosa lub spływającą do gardła wymuszająca konieczność ciągłego chrząkania i pokasływania, raczej nie ułatwiają życia. Gdy nie obserwujemy innych niepokojących objawów, możemy spróbować pozbyć się kataru zatokowego sami.

Domowe sposoby na katar zatokowy to:

1. Płukanie nosa i zatok roztworami soli fizjologicznej lub roztworami hipertonicznymi. Pozwalają na odzyskanie drożności nosa, oczyszczenie błony śluzowej z drobnoustrojów i zanieczyszczeń oraz zrogowaciałego nabłonka, a także wydzieliny. W aptece dostępne są gotowe zestawy do przygotowania takich roztworów i przeprowadzenia irygacji. W przypadku uporczywego kataru zatokowego dobrze jest przeprowadzić taki zabieg nawet 2 razy dziennie. 
2. Inhalacje. Jeżeli mamy trochę czasu możemy wykorzystać go na stworzenie „domowego spa” dla nosa. Inhalacje wykonywane mogą być z pomocą inhalatora/ nebulizatora (roztwory soli) lub po prostu z wykorzystaniem garnka i ręcznika (sól, olejki eteryczne np. mentolowy, eukaliptusowy; mieszanki ziołowe (szałwia, tymianek, rumianek).
3. Ciepłe okłady. Wykorzystuje się do tego: podgrzany ręcznik, termofor z pestek wiśni, woreczek z solą jodowo- bromową, rozgrzewające kompresy żelowe umieszczone u nasady nosa. Ogrzanie zatok pozwoli na pozbycie się, zalęgającej wydzieliny. 
4. Nawilżanie. Jest to klucz do pozbycia się suchości błony śluzowej, będącej przyczyną kataru zatokowego. Stosuje się w tym celu roztwory soli fizjologicznej.
5. Sprawdzonym sposobem na udrożnienie nosa jest też wdychanie oparów rozgniecionego czosnku (tzw. Gałganek Aliny), który przy okazji spełnia funkcję naturalnego antybiotyku.

Istotnym jest by, w razie braku poprawy, nasilenia się kataru zatokowego lub pojawieniu się innych niepokojących objawów, zgłosić się do lekarza, ponieważ możliwe, że konieczne będzie wdrożenie leczenia farmakologicznego. 

Podsumowanie – FAQ

1. Czym spowodowany jest przewlekły katar zatokowy?

Przewlekły katar zatokowy występuje wówczas, gdy pacjent narażony jest na ciągły kontakt z czynnikiem drażniącym (np. pyły, dym tytoniowy, alergen), ale może być też wynikiem przebywania w klimatyzowanych pomieszczeniach lub pojazdach (np. czasie wykonywania czynności zawodowych). Pojawia się też jako konsekwencja niedoleczonej infekcji lub nieprawidłowości budowy anatomicznej zatok i nosa.

2. Co powoduje nawracający katar zatokowy u dziecka?

Katar zatokowy to objaw, z którym u dzieci, szczególnie najmniejszych, pediatrzy spotykają się bardzo często. Nawracający katar zatokowy u dzieci może być wynikiem obecności przerośniętego migdałka gardłowego, alergii, refluksu, chorób ogólnoustrojowych, zaburzeń w obrębie nosa (krzywa przegroda nosowa), a także ciągłego narażenia na kontakt z drobnoustrojami (żłobki, przedszkola).

3. Czy katar zatokowy u niemowlaka może być niebezpieczny?

Katar zatokowy u niemowląt i małych dzieci jest objawem szczególnie niebezpiecznym. Niemowlęta nie potrafią same wydmuchać nosa, więc zalegający w nim śluz nie pozwala im na swobodne oddychanie. Długotrwałe leżenie na plecach sprawia, że wydzielina spływająca niemowlęciu do gardła uniemożliwia sen, odkrztuszane i łapanie powietrza. Utrzymywanie się takiego stanu może prowadzić do uduszenia się dziecka.

Mgr Jolanta Pawłowska