Jak się objawia wrodzona łamliwość kości? Diagnostyka choroby

Wrodzona łamliwość kości jest najczęstszą dziedziczną postacią łamliwości kości i obejmuje zróżnicowaną grupę zaburzeń genetycznych, które najczęściej wynikają z defektów związanych z syntezą i budową kolagenu typu 1. Około 90% przypadków choroby spowodowane jest mutacją w genie COL1A1 lub COL1A2. W artykule wyjaśniamy jakie są objawy i przyczyny wrodzonej łamliwości kości oraz w jaki sposób diagnozuje się i leczy chorobę.  

Charakterystyka wrodzonej łamliwości kości

Wrodzona łamliwość kości (ang. osteogenesis imperfecta, OI) to ogólnoustrojowa choroba genetyczna tkanki łącznej, charakteryzująca się niską gęstością tkanki kostnej oraz nadmierną kruchością i łamliwością kości wywołaną przez nieprawidłową budowę kolagenu typu 1, który stanowi jeden z podstawowych składników budulcowych macierzy kostnej.

Choroba ta występuje stosunkowo rzadko i dotyczy około 1 pacjenta na 10 000 – 20 000 żywych urodzeń. Spektrum kliniczne wrodzonej łamliwości kości jest szerokie – od postaci ciężkiej, która jest śmiertelna już w okresie okołoporodowym do łagodnego obrazu klinicznego obserwowanego w późniejszych etapach życia. Jest to choroba monogenowa, spowodowana mutacją pojedynczego genu. Przyczyną około 90% przypadków wrodzonej łamliwości kości dziedziczonej w sposób autosomalny dominujący jest mutacja w genach COL1A1 lub COL1A2. Powstałe mutacje mogą wpłynąć na zmniejszenie syntezy kolagenu typu 1 (defekt ilościowy – łagodniejszy przebieg choroby) lub powodują dezorganizację struktury kolagenu (defekt jakościowy – cięższe objawy choroby). Pozostałe przypadki wrodzonej łamliwości kości wywołane są mutacjami genów, które wpływają na wewnątrzkomórkowy transport i modyfikację kolagenu typu 1 lub związane są z prawidłowym rozwojem i funkcjonowaniem osteoblastów (np. gen LEPRE1, CRTAP, PPIB, BMP1, SERPINH1, SEC24D, CREB3L1, PLOD2, FKBP10, SERPINF1, SP7, WNT1, TMEM38B i IFITM5). Niektóre z typów wrodzonej łamliwości kości mogą być dziedziczone w sposób autosomalny recesywny.

Diagnostyka i postępowanie we wrodzonej łamliwości kości

Rozpoznanie wrodzonej łamliwości kości stawia się na podstawie cech klinicznych, wywiadu rodzinnego, wyników badań obrazowych oraz badań dodatkowych (badanie słuchu, biopsja skóry z oceną ilości i budowy kolagenu, badanie gęstości kości). Potwierdzenie rozpoznania choroby umożliwiają wyniki badań molekularnych w kierunku obecności mutacji odpowiedzialnych za rozwój choroby. Wykrycie opisanych mutacji może być wykonane kilkoma technikami a jedną z najnowocześniejszych jest metoda sekwencjonowania nowej generacji – NGS (ang. Next Generation Sequencing), umożliwiająca analizę sekwencji kodującej genów COL1A1 i COL1A2.

Obecnie stosowana terapia wrodzonej łamliwości kości polega na leczeniu objawów choroby, nie istnieje leczenie przyczynowe. Wdrożona farmakoterapia i rehabilitacja mają na celu zmniejszenie częstości złamań, łagodzenie dolegliwości bólowych, zmniejszenie deformacji kostnych oraz poprawę zdolności motorycznych pacjentów. Podstawą farmakoterapii dzieci i dorosłych są leki z grupy bisfosfonianów. Obecnie trwają również badania nad eksperymentalnymi terapiami z wykorzystaniem przeciwciał do leczenia pacjentów z OI.

Typy wrodzonej łamliwości kości

Cechami charakterystycznymi wrodzonej łamliwości kości są deformacje szkieletu, kruchość kości, opóźnienie wzrostu oraz duża częstotliwość złamań, która może pojawić się już przy drobnym urazie lub nawet bez działania konkretnego czynnika zewnętrznego. Złamania kości mogą pojawiać się w nietypowych lokalizacjach i dotyczą również kręgów i żeber. Pacjenci z wrodzoną łamliwością kości mają zwykle niską gęstość mineralną kości. Deformacje szkieletu obejmują nieprawidłową budowę klatki piersiowej (klatka piersiowa lejkowata), wygięcie kości długich, patologiczne wygięcie kręgosłupa i płaskostopie. Obserwuje się również zaburzenia w budowie zębiny, kruchość zębów i wady zgryzu. Zęby wykazują przebarwienia i przezierność oraz mogą ulec przedwczesnemu starciu. Dość powszechne u chorych jest upośledzenie słuchu, którego nasilenie może wzrastać wraz z wiekiem, zwykle diagnozowane jest między 20 a 40 rokiem życia. Często stwierdzaną cechą kliniczną  jest ruchomość stawów występująca u około 70% chorych niezależnie od stopnia ciężkości choroby. Pacjenci mogą wielokrotnie doświadczać zwichnięcia stawu lub zerwania ścięgna. Obserwuje się również zwiększoną częstotliwość występowania objawów sercowo-naczyniowych (poszerzenie pnia aorty, dysfunkcję zastawek, tętniak i rozwarstwienie aorty) i powikłań płucnych (zaburzenia oddychania, obturacyjny bezdech senny).

Niepełnosprawność ruchowa, przewlekły ból i dyskomfort znacząco wpływają na jakość życia pacjentów.

Postać łagodna – przebieg

U pacjentów z łagodną postacią wrodzonej łamliwości kości, zwiększoną częstotliwość złamań obserwuje się zazwyczaj kiedy dziecko zaczyna samodzielnie się poruszać. W wieku dorosłym pojawia się wczesna osteoporoza i zaburzenia słuchu. Chorzy mogą wykazywać charakterystyczne niebiesko-szare zabarwienie twardówki oka. U pacjentów stwierdza się mniejszą masę i siłę mięśniową.           

Postać ostra – przebieg

Ciężka postać choroby może ujawniać się już w okresie prenatalnym w postaci złamań wewnątrzmacicznych u płodu i deformacji kośćca. Może dochodzić również do porodu martwego dziecka lub wystąpienia kilku złamań i deformacji u noworodka wkrótce po urodzeniu. Sprawność ruchowa pacjenta jest ograniczona ze względu na liczne deformacje szkieletu, zaniki mięśniowe i dolegliwości bólowe. U osób z ciężką postacią choroby niezwykle częste są złamania kręgów i żeber przyczyniające się do nieprawidłowości w budowie klatki piersiowej.

Bibliografia:

1. Rossi V, Lee B, Marom R. Osteogenesis imperfecta: advancements in genetics and treatment. Curr Opin Pediatr. 2019 Dec;31(6):708-715.
2. Tournis S, Dede AD. Osteogenesis imperfecta – A clinical update. Metabolism. 2018 Mar;80:27-37.