Jak wydłużyć telomery i odwrócić proces starzenia?

Starzenie się jest naturalnym procesem, prowadzącym do stopniowej utraty funkcjonalności i sprawności komórek. Na to, jak szybko on przebiega, wpływają zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki środowiskowe, takie jak promieniowanie UV, hałas, zanieczyszczenie powietrza oraz prowadzony styl życia, dieta i stres. Jednym z markerów, które pozwalają na ocenę tempa starzenia się komórek, jest skracanie telomerów – zjawisko, które może być przyczyną niestabilności chromosomowej, prowadzącej do chorób, takich jak nowotwory, cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe i neurodegeneracyjne. 

W artykule poniżej wyjaśniamy, w jaki sposób skrócenie telomerów może wpłynąć na nasze zdrowie i tłumaczymy, w jaki sposób można je wydłużyć, opóźniając tym samym proces starzenia.

Czym są telomery i jaką rolę pełnią w starzeniu się organizmu?

Telomery, które bywają porównywane do „czapeczek” chroniących końce chromosomów, to tak naprawdę fragmenty (pętle) DNA, zbudowane z setek powtórzeń tej samej, krótkiej sekwencji nukleotydowej, znajdujące się na końcu każdej chromatydy. Ich główną funkcją jest ochrona przed utratą informacji genetycznej w fazie replikacji DNA zachodzącej w trakcie podziału komórki. Podczas każdego normalnego podziału komórkowego sekwencja telomerowa ulega skróceniu, co prowadzi do zmian w jej strukturze przestrzennej, uniemożliwiając tworzenie się pętli. To zjawisko stanowi jeden z kluczowych mechanizmów kontrolujących liczbę podziałów komórkowych.

Telomery chronią końce chromosomów przed pękaniem podwójnej nici DNA oraz przed degradacją i fuzją chromosomów, zapewniając stabilność genomu. Ich długość jest regulowana przez enzym nazywany telomerazą lub poprzez proces rekombinacji. Brak tych mechanizmów prowadzi do nadmiernego skracania się telomerów, które osiągając krytyczną długość, przestają chronić chromosomy. W rezultacie cykl podziału komórkowego zostaje zahamowany, co prowadzi do starzenia komórkowego lub wymusza śmierć komórki. 

Można więc powiedzieć, że dzięki telomerom w DNA każdej komórki zapisany jest mechanizm określający maksymalną liczbę jej możliwych podziałów. Gdy telomery stają się zbyt krótkie, komórka ulega apoptozie, czyli zaprogramowanej śmierci komórki, w której uczestniczą specyficzne białka.

Czy u wszystkich osób telomery skracają się w takim samym tempie?

Szybkość skracania się telomerów jest regulowana m.in. przez enzym nazywany telomerazą. Telomeraza dodaje nukleotydy do końców telomerów, wydłużając je, co pozwala komórkom na dłuższy czas podziałów i wzrostu. U osób dorosłych w większości tkanek ilość telomerazy nie jest wystarczająca, aby nadążyć za podziałami komórkowymi, co sprawia, że z czasem ich telomery zaczynają się skracać i coraz więcej komórek ulega starzeniu lub jest usuwane w ramach apoptozy. Dlatego właśnie u starszych osób mechanizmy wzrostu i regeneracji tkanek są upośledzone i zachodzą dużo wolniej, niż u ludzi młodych.

Warto jednak pamiętać, że tempo skracania się telomerów jest zróżnicowane, nawet wśród osób w tym samym wieku. Długość telomerów w danym momencie życia zależy od uwarunkowań genetycznych, procesów związanych z podziałami komórkowymi i czynników środowiskowych, takich jak narażenie na promieniowanie UV i stres oksydacyjny. Do najważniejszych czynników przyspieszających skracanie telomerów należą: otyłość, nieprawidłowa dieta i stres.

Nadmierne (szybsze niż wynikające z wieku biologicznego) skracanie telomerów może być przyczyną rozwoju chorób cywilizacyjnych: nowotworów, cukrzycy, chorób sercowo-naczyniowych i neurodegeneracyjnych. Krótsze telomery występują u pacjentów ze schorzeniami, takimi jak nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca i ostre zespoły wieńcowe, a także u osób z powikłaną cukrzycą typu 2. Krótsze telomery obserwuje się również u chorych na otępienie oraz u dzieci z autyzmem.

📌 Sprawdź: Zaburzenia pamięci – objawy, przyczyny i leczenie.

Jak sprawdzić długość swoich telomerów?

Aby sprawdzić, czy długość naszych telomerów jest odpowiednia dla wieku lub też znajdujemy się w grupie ryzyka (w porównaniu do średnich wartości występujących w populacji), można wykonać specjalistyczne badanie genetyczne oceniające długość telomerów w leukocytach izolowanych z krwi obwodowej.

Aby określić długość telomerów, izoluje się genomowe DNA ze zwykłej, standardowo pobranej próbki krwi. Następnie wykonuje się ilościową łańcuchową reakcję polimerazy (Q-PCR) w celu oznaczenia względnej średniej długości telomerów. Wskaźnik T/S, który oblicza się w tym procesie, przedstawia stosunek średniej długości telomerów w leukocytach pacjenta do długości genu referencyjnego występującego w genomie w pojedynczej kopii. Wartość tą porównuje się następnie z danymi populacyjnymi odpowiednimi dla danego przedziału wiekowego.

Wynik, który trafia do rąk pacjenta, zawiera interpretację, czyli określenie, czy uzyskane wartości są zgodne z wiekiem biologicznym, czy też wskazują na szybsze lub wolniejsze skracanie się telomerów. Taka informacja daje pacjentowi szansę na wprowadzenie odpowiednich działań profilaktycznych, pozwalających na zatrzymanie lub nawet odwrócenie skracania się telomerów, a tym samym na poprawę ogólnego stanu zdrowia i obniżenie ryzyka wielu groźnych chorób.

📌 Zobacz także: Niedobór Omega-3 – 9 objawów, które na to wskazują.

W jaki sposób wydłużyć swoje telomery i odwrócić proces starzenia?

Istnieje cały szereg czynników, które mogą przyspieszać lub spowalniać tempo skracania się telomerów, dlatego warto zwrócić uwagę na te z nich, które mogą zatrzymać ten proces. Do takich czynników zalicza się np.:

• ograniczenie spożywania nadmiernej ilości kalorii,
• aktywność fizyczną,
• optymalny poziom witaminy D3,
• spożycie kwasów EPA i DHA,
• dietę bogatą w polifenole, selen oraz koenzym Q10.

Osoby stosujące zdrowszą dietę zwykle mają dłuższe telomery, mniejsze ryzyko chorób przewlekłych i dłuższą żywotność. Metaanaliza z 2019 roku, obejmująca ponad 20 badań naukowych wykazała, że osoby stosujące dietę śródziemnomorską lub dietę bogatą w produkty roślinne miały znacząco dłuższe telomery niż reszta populacji. Podobny efekt zaobserwowano u osób spożywających nierafinowane ziarna, orzechy i nasiona, produkty bogate w błonnik oraz karotenoidy. 

Również osoby regularnie uprawiające aktywność fizyczną mają dłuższe telomery w porównaniu z ludźmi prowadzącymi siedzący tryb życia. Ćwiczenia fizyczne pomagają redukować stres oksydacyjny i stany zapalne w organizmie, chroniąc tym samym telomery przed uszkodzeniem.

Do suplementów, które warto przyjmować, aby zachować swoje telomery w jak najlepszej formie, zalicza się: witaminę D3, luteinę i zeaksantynę, selen, koenzym Q10 oraz kwasy omega-3. Istnieje szereg badań potwierdzających ich skuteczność, jednak zawsze przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem i wykonać zalecane przez niego badania laboratoryjne.