Hormon młodości (DHEA) – za co odpowiada i jak wpływa na zdrowie?

Dehydroepiandrosteron, znany jako DHEA, to hormon steroidowy, szczególnie istotny w swojej roli w okresie dojrzewania płciowego i rozrodu. Produkowany jest głównie w nadnerczach (w około 50%) i pełni kluczową rolę jako prekursor innych hormonów płciowych, takich jak męski testosteron i żeńskie estrogeny.

Często nazywany jest „hormonem młodości”, „eliksirem młodości” czy „cudowną pigułką”, ponieważ jego poziom osiąga szczyt w wieku 20–30 lat, wpływa na ogólną witalność organizmu, wysokie libido, dobre samopoczucie i pamięć. Najwyższe stężenie DHEA obserwuje się około 25 roku życia, po czym jego poziom zaczyna spadać – u osób po 70 roku życia może być nawet o 80–90% niższy niż w młodości​. Do pozostałych „hormonów młodości” zalicza się hormon wzrostu (ang. GH – growth hormon) oraz melatoninę. Wydzielanie tych substancji zmniejsza się wraz z wiekiem. W ostatnich latach hormon DHEA stał się „modny” i zyskał dużą popularność jako suplement diety, zwłaszcza wśród osób pragnących spowolnić procesy starzenia czy poprawić swoją wydolność fizyczną i psychiczną. Jednak stosowanie suplementacji budzi kontrowersje – choć niektóre badania potwierdzają jej korzystne działanie, inne wskazują na możliwe skutki uboczne i ryzyko zaburzeń hormonalnych​. Należy pamiętać, że jest to hormon i ewentualna suplementacja powinna być ustalana i kontrolowana przez lekarza.

Biochemia i synteza DHEA

Dehydroepiandrosteron – DHEA to hormon produkowany w korze nadnerczy, a w mniejszym stopniu w gonadach, tkance tłuszczowej czy układzie nerwowym. Jest on prekursorem androgenów i estrogenów, co oznacza, że organizm może przekształcać go w aktywne hormony płciowe w zależności od zapotrzebowania. Synteza DHEA rozpoczyna się od cholesterolu, który jest transportowany do mitochondriów komórek kory nadnerczy. Kluczowym enzymem inicjującym ten proces jest CYP11A1, który aktywuje przekształcenie cholesterolu do powstania DHEA​.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/dobra-dieta-czyli-jaka-podejdz-do-tematu-kompleksowo/

W organizmie DHEA występuje w dwóch formach: wolnej oraz siarczanowej (DHEA-S). DHEA-S, który jest bardziej stabilnym metabolitem, ma dłuższy okres półtrwania w organizmie i może pełnić funkcję magazynu, z którego w razie potrzeby organizm uwalnia aktywną formę DHEA​. Stężenie DHEA w organizmie jest kontrolowane przez oś podwzgórze – przysadka – nadnercza.

DHEA – za co odpowiada?

DHEA wpływa na wiele aspektów zdrowia – od regulacji gospodarki hormonalnej po wspomaganie funkcji układu nerwowego, odpornościowego i sercowo-naczyniowego. Badania sugerują, że jego odpowiedni poziom może poprawiać nastrój, zwiększać energię, wspierać pamięć i koncentrację, a także korzystnie wpływać na gęstość kości i kondycję skóry. Z kolei niedobór DHEA może prowadzić do zmniejszenia masy mięśniowej, osłabienia układu odpornościowego oraz problemów z procesem dojrzewania jak i płodnością​.

DHEA odgrywa bardzo ważną rolę w rozrodczości i jest jednym z parametrów ocenianych u par z niepłodnością, ponieważ jest prekursorem androgenów i estrogenów, wpływając na dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych u kobiet oraz produkcję testosteronu u mężczyzn​.

1. DHEA a układ hormonalny i płciowy

DHEA jest kluczowym elementem gospodarki hormonalnej, ponieważ stanowi prekursor zarówno androgenów (np. testosteronu), jak i estrogenów (np. estradiolu). U mężczyzn większość testosteronu jest syntetyzowana w jądrach, ale u kobiet to właśnie DHEA dostarcza znaczną część androgenów, które następnie mogą być przekształcane w estrogeny​. Może być suplementowany u kobiet w menopauzie.

2. DHEA a układ nerwowy i funkcje poznawcze

DHEA i DHEA-S pełnią rolę neurosteroidów, co oznacza, że wpływają na pracę mózgu. Działa jako modulator receptorów GABA, co wpływa na poprawę nastroju, zmniejsza poziom stresu i działa przeciwdepresyjnie​. Wykazano również, że odpowiedni poziom DHEA wspiera neuroplastyczność mózgu i może poprawiać pamięć oraz koncentrację. Wykazano, że niedobory tego hormonu są powiązane ze zwiększonym ryzykiem depresji i pogorszeniem funkcji poznawczych, zwłaszcza u osób starszych​.

3. DHEA a układ odpornościowy

W badaniach wykazano, że DHEA pobudza produkcję limfocytów T oraz wspiera odpowiedź immunologiczną organizmu na infekcje​. Niektóre dane sugerują także, że DHEA może odgrywać rolę w redukcji stanów zapalnych i obniżaniu poziomu cytokin prozapalnych, co ma znaczenie w chorobach autoimmunologicznych​.

4. DHEA a zdrowie serca i układ krążenia

Prawidłowy poziom DHEA zmniejsza ryzyko nadciśnienia tętniczego, miażdżycy i chorób wieńcowych​. Mechanizmy tego działania mogą obejmować poprawę elastyczności naczyń krwionośnych, redukcję stanów zapalnych oraz wpływ na metabolizm lipidów. Ponadto DHEA może działać ochronnie na śródbłonek naczyń krwionośnych, co zmniejsza ryzyko ich uszkodzenia​.

5. DHEA a kości i masa mięśniowa

Jego niski poziom został powiązany ze zwiększonym ryzykiem osteoporozy i utraty masy mięśniowej u osób starszych. Hormon ten wpływa na metabolizm wapnia, a także stymuluje osteoblasty – komórki odpowiedzialne za budowę kości. W kontekście masy mięśniowej DHEA może działać anabolicznie, wspierając syntezę białek i regenerację mięśni po wysiłku fizycznym​.

6. DHEA a skóra i procesy starzenia

Ze względu na swoje właściwości hormonalne DHEA ma także wpływ na kondycję skóry. Wykazano, że może zwiększać nawilżenie, poprawiać elastyczność oraz redukować oznaki starzenia, takie jak zmarszczki czy utrata jędrności​. Wiele znanych firm kosmetycznych opracowuje preparaty z użyciem DHEA.

Sprawdź również: https://diag.pl/pacjent/artykuly/wiek-metaboliczny-co-to-jest-i-jak-go-obliczyc/

Objawy niedoboru DHEA i nadmiaru hormonu

Obniżenie poziomu DHEA koreluje z wieloma objawami starzenia się, ale też może wynikać z chorób. Objawy niedoboru DHEA mogą manifestować się poprzez:

• zmniejszenie energii i przewlekłe zmęczenie,
• spadek masy mięśniowej,  
• osłabienie mięśni,
• obniżenie libido,
• ryzyko rozwoju osteoporozy, ryzyko złamań,
• problemy z koncentracją, pamięcią.

Niedobory jak i nadmiar DHEA mogą wynikać również z poważnych zaburzeń chorobowych spowodowanych chorobami nadnerczy czy przysadki mózgowej. Warto przypomnieć, że to oś podwzgórze–przysadka–nadnercza reguluje produkcję DHEA. Zaburzenia na każdym z tych poziomów mogą prowadzić do nieprawidłowego stężenia tego hormonu. Jednostki chorobowe, które mogą przyczyniać się do zmian w stężeniu DHEA w organizmie to:

• pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona),
• wrodzony przerost nadnerczy (WPN),
• niedoczynność przysadki (hipopituitarizm),
• zespół Cushinga,
• guzy przysadki i nadnerczy,
• PCO – zespół policystycznych jajników,
• rak piersi i sutka,
• osteoporoza,
• sarkopenia,
• RZS,
• Depresja.

Objawy zazwyczaj rzutują na funkcje układu hormonalnego czy dokrewnego. Do objawów klinicznych, które powinny skłonić do pogłębienia diagnostyki hormonów płciowych jak i DHEA należą:

• zaburzenie dojrzewania płciowego u dzieci (zazwyczaj przedwczesne),
• zaburzenie gospodarki hormonów płciowych,
• nieregularne miesiączki lub ich brak,
• nieregularne owulacje lub ich brak,
• niepłodność,
• trudności z zajściem w ciążę,
• zaburzenia erekcji,
• zaburzenia libido,
• pojawienie się u kobiet nadmiernego owłosienia,
• nasilony trądzik,
• łysienie u kobiet.

DHEA – jakie badanie wybrać?

Badanie poziomu DHEA polega na pobraniu próbki krwi żylnej. DHEA-S nie wykazuje znaczących wahań dobowych (jak np. kortyzol) i zmienności z dnia na dzień. Stabilne i wysokie stężenie DHEA-S powoduje, że jest dobrym wskaźnikiem wydzielania androgennych hormonów nadnerczowych.

Przygotowując się do badania, nie jest konieczne bycie na czczo, jednak zaleca się pobranie krwi w godzinach porannych (między 7:00 a 10:00), aby uzyskać najbardziej miarodajne wyniki. W Polsce badanie poziomu DHEA-S nie jest standardowo refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Oznacza to, że pacjent zazwyczaj musi pokryć koszt badania we własnym zakresie. Badanie jest ogólnodostępne w laboratoriach medycznych pod nazwą:

• DHEA (wolny dehydroepiandrosteron)
• DHEA-S lub DHEA-SO4 (siarczan dehydroepiandrosteronu)

Po badaniu warto skonsultować wyniki z lekarzem i nie interpretować ich samodzielnie. Należy również pamiętać, że nie tylko przyjmowane leki, ale także inne choroby przewlekłe mogą wpływać na poziom DHEA-S.

DHEA – suplementacja

DHEA w pożywieniu nie występuje i nie można go bezpośrednio dostarczyć poprzez dietę. Hormon ten jest syntetyzowany z cholesterolu, co oznacza, że ograniczenie spożycia tłuszczów zwierzęcych może wpływać na jego produkcję. Sugeruje to, że osoby na dietach wegetariańskich i wegańskich mogą być bardziej narażone na niski poziom DHEA.

W Polsce DHEA dostępny jest bez recepty w formie suplementów diety oraz leków o niższych dawkach, zazwyczaj od 10 mg do 25 mg na tabletkę. Decyzja o dostępności DHEA bez recepty wynika z faktu, że w niskich dawkach uznawany jest za stosunkowo bezpieczny dla ogólnej populacji. Jednakże, mimo takiej dostępności, nie zaleca się samodzielnego stosowania DHEA bez konsultacji z lekarzem. Niewłaściwe dawkowanie lub nieodpowiednie stosowanie może prowadzić do zaburzeń hormonalnych i innych poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Preparaty DHEA dostępne bez recepty zawierają syntetyczny hormon identyczny z naturalnym DHEA produkowanym przez organizm. Należy jednak pamiętać, że jakość i czystość tych produktów mogą różnić się w zależności od producenta. Dlatego ważne jest, aby wybierać preparaty od renomowanych firm.

Potencjalne korzyści suplementacji DHEA to:

• zwiększenie libido i poprawa funkcji seksualnych,
• poprawa nastroju i redukcja objawów depresyjnych,
• zmniejszenie zmęczenia,
• wzmocnienie kości,
• poprawa płodności w przypadku deficytu androgenów.

Badania nad skutecznością DHEA w suplementacji przynoszą jednak mieszane wyniki. Wykazano pewne korzyści w zakresie poprawy samopoczucia i libido, ale nie ma jednoznacznych dowodów na długoterminowe korzyści dla zdrowia sercowo-naczyniowego czy długowieczności​. DHEA bywa skuteczna u osób z rzeczywistym niedoborem tego hormonu, ale u zdrowych osób jej działanie nie jest w pełni udowodnione​.