Co to jest kalcytonina? W jakich sytuacjach zalecane jest wykonanie badania poziomu tego związku?

Kalcytonina jest hormonem o działaniu antagonistycznym do parathormonu, wytwarzanym głównie w komórkach tarczycy. Wahania jej poziomu mogą świadczyć o takich schorzeniach, jak: niewydolność nerek, zapalenie tarczycy czy hiperkalcemia. Kalcytonina to też swoisty marker nowotworowy, który powstaje w nadmiarze w raku rdzeniastym tarczycy lub w raku płuca. Dowiedz się, kiedy wykonać oznaczenie kalcytoniny.

Gdzie jest produkowana kalcytonina?

Kalcytonina (ang. Calcitonin, CT) to jeden z hormonów polipeptydowych, produkowanych głównie przez komórki okołopęcherzykowe tarczycy. Liczne badania naukowe donoszą, że powstawanie kalcytoniny możliwe jest także w komórkach grasicy, przytarczyc, nadnerczy, płuc, przewodu pokarmowego oraz jąder, jajników czy przysadki.

Co to jest kalcytonina?

Zbudowany z 32 aminokwasów hormon kalcytonina hamuje działanie osteoklastów, czyli komórek niszczących kości, dzięki czemu zapobiega uwalnianiu z nich wapnia. W efekcie kości są mocne, zdrowe oraz niepodatne na złamania. Kalcytonina wykazuje działanie przeciwstawne do parathormonu. Regulacja wydzielania kalcytoniny zależy od stężenia wapnia we krwi – jego wysoki poziom powoduje wzrost stężenia kalcytoniny, spadek hamuje zaś jej wydzielanie.

Główną rolą kalcytoniny jest regulacja gospodarki wapniowej i fosforanowej w organizmie. Obniża ona stężenie wapnia zjonizowanego we krwi wskutek zwiększenia jego wydalania przez nerki oraz zahamowania jego przyswajania w jelitach. Dodatkowo kalcytonina reguluje wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, ma działanie przeciwzapalne, antyhistaminowe oraz poprawiające tolerancję glukozy. To tylko wierzchołek góry lodowej, opisujący szerokie działanie tego ważnego dla organizmu hormonu.

Kiedy wskazane jest wykonanie badania poziomu kalcytoniny?

Badanie kalcytoniny nie jest wykonywane rutynowo. Zalecane jest w przypadku podejrzenia zachwiania gospodarki wapniowo-fosforowej w organizmie, choć nie tylko. Kalcytonina to swoisty marker nowotworowy w przypadku podejrzenia raka rdzeniastego tarczycy (ang. Medullary Thyroid Cancer, MTC), nowotworu płuc, trzustki czy piersi. Jego wykonanie jest też wskazane w podejrzeniu łagodnego przerostu (hiperplazji) komórek C tarczycy.

Drugi równie ważny powód, dla którego wskazane jest oznaczanie kalcytoniny, stanowi monitorowanie leczenia chorób nowotworowych tarczycy. Jeśli wyjściowo wysokie stężenie tego hormonu spada podczas terapii, mamy do czynienia z remisją (cofnięciem się objawów) choroby. Jeśli zaś nieoczekiwanie rośnie, prawdopodobnie obserwujemy nawrót choroby lub w organizmie pojawiają się przerzuty. Mając wyniki poziomu kalcytoniny, lekarz jest w stanie podjąć odpowiednie działania terapeutyczne.

Badanie omawianego hormonu dodatkowo jest pomocne:

• u pacjentów cierpiących z powodu guzów neuroendokrynnych, takich jak insulinoma czy drobnokomórkowy rak płuc,
• jako rodzinne badanie przesiewowe u pacjentów z obciążeniami genetycznymi, u których może rozwinąć się rdzeniasty rak tarczycy.

Jak przygotować się do badania kalcytoniny?

Wykonanie badania poziomu kalcytoniny nie wymaga od pacjenta specjalnego przygotowania. Trzeba być na czczo po całonocnym odpoczynku. Ostatni posiłek należy zjeść maksymalnie 8 godzin przed pobraniem krwi. Dopuszczalne jest picie wody, herbaty czy kawy przed pobraniem materiału. Należy dodatkowo powstrzymać się od spożywania ciężkostrawnych i tłustych posiłków oraz spożywania alkoholu nawet w małych ilościach. Ważne jest też, aby pacjent pojawił się wypoczęty na pobranie krwi do oznaczenia kalcytoniny. Nie powinien więc w dniu poprzedzającym badanie podejmować intensywnej aktywności fizycznej. Przed samym pobraniem materiału zaleca się 15-minutowy odpoczynek w punkcie przyjęcia.

Jak wykonuje się badanie poziomu kalcytoniny?

Do wykonania podstawowego badania kalcytoniny potrzebna jest próbka krwi żylnej, pobrana najczęściej z żyły łokciowej. Aby oznaczyć poziom tego hormonu, wystarczy jednorazowe pobranie materiału.

Dokładniejszym badaniem jest oznaczenie poziomu kalcytoniny w teście stymulacji. Pacjentowi podaje się kilkukrotnie dożylnie pentagastrynę lub wapń, a następnie mierzy się poziom kalcytoniny w określonych odstępach czasu.

Jakie są fizjologiczne normy kalcytoniny?

Wartości referencyjne dla kalcytoniny są różne w zależności od płci i wieku pacjenta. Normy laboratoryjne dla kalcytoniny zależą od metody jej oznaczania oraz ośrodka, w którym wykonywane jest badanie. Niekiedy za prawidłowe stężenie kalcytoniny przyjmuje się wartość 10 ng/l. Nieznaczne podwyższenie stężenia tego hormonu jest uznawane za fizjologiczne u kobiet w ciąży, karmiących piersią, u dzieci i niemowląt oraz po wysiłku fizycznym. U chorych po leczeniu raka rdzeniastego tarczycy te wartości są inne, zależą od zaawansowania procesu nowotworowego. Ich dokładna interpretacja powinna być dokonana przez lekarza po uwzględnieniu danych klinicznych.

Co oznacza niski lub wysoki poziom omawianego hormonu?

Niski poziom kalcytoniny nie jest czynnikiem wskazującym na zaburzenia zdrowotne.

Podwyższone stężenie kalcytoniny występuje w:

• raku rdzeniastym tarczycy,
• łagodnym przeroście komórek C tarczycy,
• zespole mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej (MEN 2 A i B),
• drobnokomórkowym raku płuc,
• czerniaku,
• ostrej i przewlekłej niewydolności nerek,
• licznych chorobach gastroenterologicznych,
• zapaleniu tarczycy,
• chorobach rozrostowych szpiku.

Pamiętaj jednak, by samodzielnie nie interpretować wyniku laboratoryjnego, Mimo iż masz podany zakres norm dla tego hormonu – skonsultuj się z lekarzem endokrynologiem.

Kalcytonina jako lek

Kalcytonina to nie tylko substancja produkowana w organizmie. W przypadku niektórych schorzeń podawana jest jako lek. Tak dzieje się np. w chorobach manifestujących się ubytkiem masy kostnej, czyli u pacjentów cierpiących z powodu osteoporozy, hiperkalcemii czy choroby Pageta.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Dembińska-Kieć i in., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010, s. 248–249.
2. R. Caguet, 250 badań laboratoryjnych. Kiedy zlecać. Jak interpretować, PZWL, Warszawa 2017, s. 294–296.
3. B. Neumeister i in., Diagnostyka laboratoryjna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 1998, s. 259–261.