Kandydoza - przyczyny, objawy, leczenie

Kandydoza, określana inaczej mianem drożdżyca lub kandydiaza, to infekcja wywołana przez chorobotwórcze mikroorganizmy – grzyby z rodzaju Candida, mogąca rozwijać się w obrębie różnych narządów i układów. Często jest konsekwencją obniżonej i upośledzonej odporności oraz rozwija się wtórnie do toczącej się w organizmie innej choroby. Jak objawia się kandydoza i jak postępować w przypadku jej rozpoznania?

Przyczyny kandydozy

Grzyby z rodzaju Candida (Candida spp.) stanowią w niewielkim odsetku skład prawidłowej mikroflory człowieka, zasiedlając wraz z bakteriami m.in. skórę, jamę ustną, jelita, prącie i pochwę. Są natomiast najliczniejszą składową tzw. mykobiomu, czyli całej puli grzybów bytujących w organizmie człowieka. Powszechnym przedstawicielem mykobiomu jest gatunek Candida albicans. W stanie zdrowia, grzyby z rodzaju Candida nie wykazują właściwości chorobotwórczych. Problem pojawia się wówczas, gdy zmniejsza się odporność organizmu co prowadzi do nasilonego namnażania się grzybów i rozwoju infekcji.  Obniżenie odporności organizmu może być skutkiem antybiotykoterapii zmieniającej skład mikroflory organizmu, stosowania chemioterapeutyków wykorzystywanych w leczeniu chorób nowotworowych oraz zażywania leków sterydowych. Predysponowaną grupą pacjentów do rozwoju kandydozy są pacjenci wymagający sztucznej wentylacji (podłączeni do respiratora), z marskością wątroby, z neutropenią (spadkiem ilości neutrofili we krwi), po zabiegach chirurgicznych, z cewnikami oraz wcześniaki i noworodki z niską masą urodzeniową. Szczególnie narażeni na kandydozę są pacjenci zakażeni wirusem nabytego upośledzenia odporności, czyli wirusem HIV. 

Kandydoza jamy ustnej

Kandydoza najczęściej diagnozowana jest w obrębie jamy ustnej i w tym przypadku potocznie określana jest mianem pleśniawka. Patogenem odpowiedzialnym za jej rozwój jest grzyb Candida albicans, który naturalnie bytuje w jamie ustnej nawet u 60% populacji. Nadmierna kolonizacja Candida albicans, wynikająca ze spadku odporności organizmu, prowadzi do powstania chorobowych zmian w postaci owrzodzeń i białych nalotów. Poza owrzodzeniem jamy ustnej kandydoza może przybierać postać zmian rzekomobłoniastych i rumieniowych. Oznacza to, że na powierzchni języka i błon śluzowych pojawiają się twory przypominające blaszki, które po wytarciu pozostawiają rumieniowatą powierzchnię. Ten typ kandydozy najczęściej jest skutkiem stosowania antybiotyków i obserwowany jest zazwyczaj u pacjentów chorych przewlekle i niemowląt. Zmiany wywołane przez infekcję grzybiczą są bolesne, przez co znacznie utrudniają przełykanie pokarmu i zniechęcają do jego pobierania.

Objawy kandydozy

Poza jamą ustną kandydoza może rozwinąć się w pochwie, na prąciu oraz w przewodzie pokarmowym, układzie moczowym, płucach, a nawet w ośrodkowym układzie nerwowym. Najgroźniejszą postacią kandydozy jest fungemia, czyli stan, w którym obecność grzybów potwierdza się u pacjenta we krwi.  

Kandydoza pochwy

Czynnikiem sprzyjającym kolonizacji pochwy przez grzyby jest ciąża, cukrzyca, przebyta antybiotykoterapia oraz stosowanie środków antykoncepcyjnych. Infekcja może mieć charakter incydentalny lub nawrotowy. Wśród objawów infekcji wymienia się przede wszystkim swędzenie i pieczenie pochwy oraz sromu, którym towarzyszy obrzęk, zaczerwienienie i uszkodzenie błony śluzowej. Charakterystyczne jest nasilenie dolegliwości po odbytym stosunku, kąpieli lub w trakcie sikania. Na bieliźnie można zaobserwować grudkową, białą wydzielinę.

Kandydoza prącia

Kandydoza prącia, inaczej drożdżakowe zapalenie żołędzi, objawia się zaczerwienieniem i obrzękiem, któremu towarzyszy swędzenie i uczucie dyskomfortu. Infekcji może towarzyszyć bol pojawiający się w trakcie stosunku i sikania. Pacjent może zaobserwować grudkową, białą wydzielinę, a uciążliwym dla niego objawem kandydozy będzie także zwiększona częstotliwość oddawania moczu.

Kandydoza układu moczowego

Kandydoza układu moczowego diagnozowana jest zwykle u pacjentów cewnikowanych. W zależności od miejsca kolonizacji, kandydoza będzie dawała objawy zapalenia pęcherza lub odmiedniczkowego zapalenia nerek. Wśród objawów wymienia się temperaturę, dolegliwości dyzuryczne (dyskomfort w trakcie oddawania moczu), skąpomocz, częstomocz oraz ból zlokalizowany w miednicy mniejszej lub/i okolicy lędźwiowej.

Kandydoza przewodu pokarmowego

Infekcja grzybicza przewodu pokarmowego rozwija się wskutek toczącej się już kandydozy jamy ustnej lub może wynikać z tzw. dysbiozy, czyli zaburzenia składu mikroflory jelitowej. Kandydoza przewodu pokarmowego może dotyczyć przełyku (stan po radioterapii, choroba nowotworowa przełyku), żołądka i jelit. Objawy infekcji to bolesne przełykanie pokarmu (w przypadku zajęcia przełyku), ale także niestrawność, uczucie pełności, pobolewania, mdłości i wymioty. Wynikiem obniżonego apetytu jest utrata masy ciała.

Kandydoza płuc

Zajęcie przez grzyby układu oddechowego wiąże się z występowaniem objawów charakterystycznych dla tego układu. Jest to kaszel, duszność, także ból o ostrym, kłującym charakterze, który nasila się przy wdechu. Kandydoza płuc jest schorzeniem często diagnozowanym u osób z przewlekłymi chorobami płuc, w intensywnym leczeniu onkologicznym oraz w AIDS (upośledzenie odporności wywołane zakażeniem wirusem HIV).

Fungemia – grzybicze zakażenie krwi

Obecność grzybów we krwi obserwowana jest u pacjentów z tzw. grzybicą uogólnioną, co oznacza, że infekcja rozwija się w obrębie wielu narządów i układów. Sytuacja ta ma miejsce na oddziałach szpitalnych, u pacjentów w ciężkim stanie, podczas intensywnej chemio- i radioterapii, lub w trakcie stosowania przewlekłej immunosupresji (leczenie obniżające aktywność układu odpornościowego). Fungemia jest stanem obarczonym wysoką śmiertelnością.

Kandydoza – badania

Jeżeli kandydoza jest infekcją miejscową, materiałem do badania jest wymaz z zajętego infekcją miejsca, który trafia do laboratorium mikrobiologicznego. Tam grzyb identyfikowany jest wstępnie pod mikroskopem na podstawie wyglądu, dokładniejsza analiza wymaga jednak kilkudniowej hodowli i oceny na podstawie wzrostu na dedykowanych podłożach. Materiałem do hodowli jest także krew, w przypadku podejrzenia kandydozy uogólnionej oraz fungemia. Badania umożliwiającymi rozpoznanie są także badania molekularne, w których grzyba identyfikuje się na podstawie materiału genetycznego oraz badania serologiczne polegające na wykrywaniu przeciwciał skierowanych przeciwko grzybom wywołującym infekcje. Do najczęściej izolowanych patogenów odpowiedzialnych za infekcje należą: Candida albicans, Candida glabrata, Candida crusei, Candida auris.

Niekiedy diagnostyka musi zostać poszerzona w badania obrazowe (np. kandydoza płuc) oraz badania histopatologiczne (ocena wycinków, fragmentów tkanek pod mikroskopem), których celem jest ocena zaawansowania infekcji i dobór właściwego leczenia.

Kandydoza – leczenie

Leczenie kandydozy wymaga zastosowania leków przeciwgrzybiczych, hamujących namnażanie grzyba. W zależności od rodzaju infekcji stosuje się leczenie miejscowe lub doustne. Terapia może trwać od jednego do kilkunastu dni i jest dostosowana do potrzeb pacjenta i jego aktualnego stanu. W profilaktyce nawracających infekcji ważne jest stosowanie probiotyków, czyli bakterii o potwierdzonych dobroczynnych dla przewodu pokarmowego właściwościach, dostępnych w jogurtach, kiszonkach lub gotowych, aptecznych preparatach.

Kandydoza – dieta

Dieta wspomagająca leczenie i profilaktykę kandydozy powinna eliminować w znacznym stopniu węglowodany, szczególnie proste (np. cukier do herbaty), które sprzyjają namnażaniu grzybów. Powinna zawierać probiotyki, które obecne są w jogurtach, kiszonkach warzyw – np. kapusty, ogórków, buraków lub w gotowych, opracowanych farmakologicznie preparatach. Kluczowe znaczenie mają także naturalne prebiotyki, czyli substancje wspierające wzrost probiotyków, ale nie ulegające trawieniu. Przykładem prebiotyku jest błonnik pokarmowy, w dużej ilości występujący w produktach zbożowych (kasza gryczana, jęczmienna, pieczywo z dodatkiem pełnych ziaren), owocach i warzywach. Wśród innych produktów o właściwościach prebiotycznych wymienia się czosnek, cebulę por, pomidory i banany. Produkty, których należy unikać to batony, ciasta, czekolady, żywność wysokoprzetworzona, białe pieczywo i produkty mączne, słodkie napoje gazowane, alkohol, konserwy mięsne oraz tłuste mięso i wędliny.

Bibliografia

1. Candidiasis. Arya N. R; Naureen B. Rafiq. StatPearls Internet. Last Update: May 30, 2022.
2. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2021.
3. Mycobiome in the Gut: A Multiperspective Review. Chin VK, Yong VC, Chong PP, Amin Nordin S, Basir R, Abdullah M. Mediators Inflamm. 2020 Apr 4;2020:9560684. Doi: 10.1155/2020/9560684. eCollection 2020. PMID: 32322167
4. Vulvovaginal Candidiasis: A Current Understanding and Burning Questions. Willems HME, Ahmed SS, Liu J, Xu Z, Peters. BMJ Fungi (Basel). 2020 Feb 25;6(1)
5. Current Trends in Anti-Candida Drug Development. Dubey AK, Singla RK. Curr Top Med Chem. 2019;19(28):2525-2526.