Katecholaminy – czym są?

Katecholaminy (adrenalina, noradrenalina, dopamina) to grupy związków, niezwykle istotnych dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego. Które czynniki powodują ich uwalnianie? Jaki jest związek pomiędzy katecholaminami a niektórymi nowotworami?

Czym są katecholaminy?

Katecholaminy są związkami organicznymi, aminami, powstającymi w wyniku procesu dekarboksylacji aminokwasów obojętnych i zasadowych, pełniącymi funkcje hormonów stresowych oraz neuroprzekaźników. Posiadają cząsteczkę katecholu – benzenu z dwiema grupami hydroksylowymi i aminę w łańcuchu bocznym. Jako neuroprzekaźniki są odpowiedzialne za przekazywanie informacji pomiędzy komórkami nerwowymi. Tego typu biogenne monoaminy aromatyczne zidentyfikowano również w roślinach, choć w tym przypadku ich funkcja nie została do końca poznana.

Wyróżniamy następujące katecholaminy:

• adrenalinę (epinefrynę),
• noradrenalinę (norepinefrynę),
• dopaminę.

Katecholaminy powstają w wyniku hydroksylacji i dekarboksylacji aminokwasu tyrozyny, która dostarczana jest do organizmu przede wszystkim wraz z produktami zawierającymi duże ilości białka. Wytwarzane są głównie przez komórki rdzenia nadnerczy oraz włókna pozwojowe współczulnego układu nerwowego i wydzielane do krwi.  Czynnikami, wpływającymi na nasilenie uwalniania katecholaminy są:

• stres,
• wysiłek fizyczny,
• nadmierny hałas,
• zbyt intensywne światło,
• ból,
• hipoglikemia,
• niedotlenienie,
• niedobór monoaminooksydazy A (MAO-A) towarzyszący zespołowi Brunnera,
• guzy chromochłonne i przyzwojaki, (ang. pheochromocytoma i paraganglioma – PPGL).

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/prolaktyna-hormon-stresu-rola-w-organizmie-nadmiar-niedobor-i-badania/

Katecholaminy – objawy

Wzrost uwalniania katecholamin pod wpływem wyżej wymienionych czynników wywołuje  szereg objawów. Zwykle dochodzi do symptomów ze strony układu krążenia: przyspieszonej akcji serca i podwyższenia ciśnienia tętniczego krwi. Następuje podniesienie poziomu glukozy we krwi, zwiększenie przepływu krwi do mięśni i mobilizowanie ich oraz mózgu do intensywnej pracy. Widoczne jest rozszerzenie źrenic. Takie działanie katecholamin pozwala na szybkie przystosować się organizmu do niekomfortowych warunków – odpowiadają za wywołanie reakcji „walcz lub uciekaj” mechanizmu, który ewolucyjnie ukształtował się u naszych przodków, którzy musieli radzić sobie często w bardzo trudnych warunkach walcząc o pożywienie i przetrwanie.

Katecholaminy – diagnostyka

W niektórych przypadkach lekarz może zlecić badanie katecholamin w moczu (dobowa zbiórka moczu) lub we krwi. Najczęściej wykorzystywane jest ono w diagnostyce określonych chorób nowotworowych, w przebiegu których dochodzi do wydzielania katecholamin (zmiany w nadnerczach lub inne zmiany neuroendokrynne). Badanie służy również diagnostyce niektórych schorzeń autonomicznego układu nerwowego oraz chorób genetycznych.

Na 3-4 dni przed rozpoczęciem badania należy wykluczyć z diety niektóre produkty, takie jak np. kawa, czarna herbata, gazowane napoje, soki owocowe, owoce cytrusowe, alkohol, słodycze i wiele innych – dokładnych wskazówek na temat jadłospisu, który należy wdrożyć przed badaniem, udziela lekarz lub pracownik punktu diagnostycznego. Wskazane jest również ograniczenie nadmiernej aktywności fizycznej, zadbanie o odpowiednią ilość i jakość snu oraz unikanie nietypowych sytuacji stresowych. Mimo takich ograniczeń, nie należy wprowadzać zmian drastycznie zmieniających tryb życia. Niektóre leki mogą również wpływać na wynik badania, ale o ich odstawieniu bezwzględnie powinien zadecydować lekarz.

Katecholaminy a nowotwory PPGL

Jak wspomniano wcześniej, nowotwory neuroendokrynne mogą produkować znaczne ilości katecholamin, których metabolity diagnozowane są we krwi i w moczu.

Guzy chromochłonne stanowią aż 80-85% PPGL (pheochromocytoma i paraganglioma, ang. pheochromocytoma/paraganglioma), rozwijają się w nadnerczach. Występują rodzinnie lub sporadycznie. Pozostałe 15-20% stanowią przyzwojaki (nerwiaki przyzwojowe), zlokalizowane w obszarach poza nadnerczami, zwykle blisko naczyń szyjnych w formie tzw. kłębków. U chorego obserwuje się między innymi: przewlekłe nadciśnienie tętnicze, któremu towarzyszą: nadpotliwość, bóle głowy, uczucie niepokoju, drżenie i mrowienie kończyn czy zaburzenia rytmu serca.

PPGL rzadko przybierają postać złośliwą. W przypadku tego rodzaju zmian należy wdrożyć jednak odpowiednią terapię, która skutkuje zmniejszeniem stężenia we krwi i moczu katecholamin. Leczenie schorzenia jest konieczne, ponieważ nasilające i utrzymujące się nadciśnienie tętnicze może prowadzić do dysfunkcji nerek, serca, a nawet zwiększać ryzyko poważnych schorzeń układu krążenia, do których zaliczamy między innymi zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu. Poza tym może dojść do martwicy krwotocznej guza lub jego pęknięcia, co jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/hormon-stresu-kortyzol/

Katecholaminy w formie leków

Adrenalina to jedna z katecholamin, która wykorzystywana jest w medycynie jako lek. Stosuje się ją jako substancję skuteczną w momencie, gdy dochodzi do zatrzymania krążenia, w sytuacji wstrząsu kardiogennego. Jej podanie ułatwia oddychanie w trakcie wstrząsu anafilaktycznego lub innych nasilonych reakcjach alergicznych (zadaniem adrenaliny jest przywrócenie akcji bicia serca oraz czynności oddechowej).

Lewodopa to lek, który ma strukturę chemiczną podobną do aminy katecholowej. Działa jako prekursor dopaminy, co oznacza, że w organizmie przekształca się w ten neuroprzekaźnik. Lewodopę stosuje się w leczeniu choroby Parkinsona.