Mukopolisacharydoza – przyczyny, objawy i diagnostyka

Mukopolisacharydoza to rzadko występująca, dziedziczna i trudna do zdiagnozowania choroba, w której mają miejsce zaburzenia przemiany materii. Dowiedz się, jakie objawy jej towarzyszą. Sprawdź, na podstawie jakich badań możliwe jest postawienie rozpoznania mukopolisacharydozy.

Co to jest mukopolisacharydoza?

Mukopolisacharydoza (MPS) to rzadka choroba genetyczna, w której występują zaburzenia przemiany materii. Szacuje się, że dotyczy 1 na 100000 urodzonych dzieci. 

W przebiegu mukopolisacharydozy dochodzi do gromadzenia w organizmie mukopolisacharydów – organicznych związków chemicznych należących do grupy glikozaminoglikanów (GAG). Mukopolisacharydy są elementem tkanki łącznej. Podlegają rozkładowi w lizosomach – niewielkich pęcherzykach w komórkach – w wyniku działania enzymów. Wada lub brak jednego z tych enzymów zaburza procesu rozpadu mukopolisacharydów. W konsekwencji dochodzi do ich wzmożonego odkładania się w komórkach, co prowadzi do uszkodzenia komórek, a z czasem całych narządów i stopniowego wyniszczenia organizmu. Pozostała część mukopolisacharydów jest wydalana z moczem.

Jakie są przyczyny mukopolisacharydozy?

Mukopolisacharydoza to choroba uwarunkowana genetycznie. Defekt materiału genetycznego powoduje różnorodne deficyty enzymów, które rozkładają mukopolisacharydy. Nie określono dotąd dokładnej genezy zaburzeń DNA.

Typy mukopolisacharydozy

Biorąc pod uwagę brak określonego enzymu, wyróżniono różne typy mukopolisacharydozy: 

• typ I: I H – zespół Hurler, I S – zespół Scheiego, I H–S – zespół Hurler–Scheiego, zaburzenia genetyczne związane z niedoborem alfa-L-iduronidazy;
• typ II: II A – postać ciężka zespołu Huntera, II B – postać łagodna zespołu Huntera, zaburzenia genetyczne związane z niedoborem sulfatazy iduronianu;
• typ III: III A – zespół Sanfilippo typ A spowodowany niedoborem sulfamidazy heparanu, III B – zespół Sanfilippo typ B związany z niedoborem N–acetylo–α–D–glukozaminidazy, III C – zespół Sanfilippo typ C spowodowany niedoborem acetylotransferazy acetylo–CoA:α–glukozaminy, III D – zespół Sanfilippo typ D związany z niedoborem sulfatazy N–acetyloglukozaminy;
• typ IV: IV A – zespół Morquio typ A związany z niedoborem sulfatazy 6–galaktozowej, IV B – zespół Morquio typ B spowodowany niedoborem β–galaktozydazy;
• typ VI: zespół Maroteaux-Lamy’ego spowodowany niedoborem N-acetylogalaktozamino-4-sulfatazy;
• typ VII: zespół Sly’a związany z niedoborem β–glukuronidazy;
• typ IX: zespół Natowicza związany z niedoborem hialuronidazy.

Objawy mukopolisacharydozy

Mukopolisacharydoza może przybrać różnorodny przebieg. Zazwyczaj pierwsze dolegliwości pojawiają się u dzieci w wieku 3 lat. Jednak z uwagi na szerokie spektrum objawów MPS jest trudne do rozpoznania i może minąć nawet kilka lat, zanim postawiona zostanie trafna diagnoza. Istnieje pewna grupa symptomów mukopolisacharydozy, które występują u większości chorych. 

Często obserwuje się pogrubienie skóry i tkanki podskórnej, a tym samym rysów twarzy. Zmiany te określane są jako twarz groteskowa czy twarz maszkarowata. U chorych na MPS rozwijają się zmiany kostne, dochodzi do zdeformowania kości, usztywnienia stawów. To powoduje trudności w samodzielnym poruszaniu się, a z czasem staje się przyczyną niesprawności ruchowej. Chorzy są też w różnym stopniu niepełnosprawni umysłowo.

Wczesnym objawem MPS jest przepuklina pępkowa i pachwinowa. Nierzadko u chorych rozwijają się polipy błony śluzowej i problemy ze słuchem. Wraz z zaawansowaniem choroby dochodzi do zmętnienia rogówki i kłopotów ze wzrokiem. Chorzy nierzadko mają przewlekłe biegunki. Występują również przypadki drgawek z odpowiednimi zmianami w zapisie fal mózgowych (EEG). Z czasem dochodzi do uszkodzenia głównych narządów – mózgu, serca i wątroby. Śmierć następuje zazwyczaj przed wejściem w nastoletni wiek. 

Przeczytaj także: Badania genetyczne w ciąży – jakie i kiedy wykonać? Poznaj możliwości

Na czym polega rozpoznanie mukopolisacharydozy?

Diagnostyka mukopolisacharydozy rozpoczyna się od szczegółowego wywiadu i badania przedmiotowego, które jednak nie dostarczają zbyt wielu informacji z uwagi na złożony obraz kliniczny tej choroby. Lekarz zleca podstawowe badania z krwi i badanie moczu. Ilościowe oznaczenie mukopolisacharydów w moczu daje podejrzenie MPS, ponieważ razem z moczem wydalane są zwiększone ilości mukopolisacharydów.

W moczu osób zdrowych wydalany jest wyłącznie siarczan chondroityny. W poszczególnych typach MPS dodatkowo wydalany jest:

• siarczan dermatanu i siarczan heparanu (typ I i II);
• siarczan heparanu (typ III);
• siarczan keratanu i chondroityno–6–siarczan (typ IV A);
• siarczan keratanu (typ IV B);
• siarczan dermatanu (typ VI);
• siarczan heparanu, siarczan dermatanu, chondroityno–6–siarczan (typ VII); 
• kwas hialuronowy (typ IX). 

Na podstawie badania moczu możliwe jest wstępne określenie typu choroby, jednak ostateczna diagnoza wymaga badania enzymatycznego. Na jego podstawie określa się, który enzym działa nieprawidłowo. Przeprowadza się je z próbki krwi (w surowicy lub wyizolowanych białych krwinkach), ewentualnie w hodowli komórek skóry.

Możliwe są też badania genetyczne w kierunku mukopolisacharydozy. Badania genetyczne pozwalają na dokładne określenie, w którym elemencie materiału DNA doszło do nieprawidłowości odpowiedzialnych za MPS. I tak: 

• typ I – mutacja genu IDUA 4p16.3, dziedziczenie autosomalne recesywne;
• typ II A – związany z chromosomem X; mutacja genu IDSq28; 
• typ III – dziedziczenie autosomalne recesywne, mutacje w genie SGSH 17q25.3 (typ III A), NAGLU 17q21 (typ III B), HGSNAT 8p11.1 (typ III C); GNS 12q14 (typu III D);
• typ IV – dziedziczenie autosomalne recesywne, mutacja w genie GALNS16q24.3 (typ IV A), GLB13p21.33 (typ IV B);
• typ VI – dziedziczenie autosomalnie recesywne, mutacja w genie ARSB5q14.1;
• typ VII – dziedziczony autosomalnie recesywnie, mutacja w genie GUSB 7q11. 

Mukopolisacharydozy można rozpoznać prenatalnie, oznaczając aktywność enzymatyczną w izolowanych komórkach z płynu owodniowego. Materiał do badań uzyskuje się na drodze amniocentezy. Nakłucia powłok brzusznych matki dokonuje się w 14-16 tygodniu ciąży na podstawie wskazań lekarskich. 

Sprawdź również: Badania prenatalne – kiedy wykonać, co wykrywają, porównanie badań

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian