Nieprzyjemny, dziwny zapach moczu – czy to oznaka choroby?

Mocz ma swoją własną woń określaną jako swoistą – oznacza to, że jego zapach jest lekko kwaśnawy, ale nie drażniący. Każdy wie, jak mocz pachnie, stąd pojawienie się odmiennego zapachu moczu może być sygnałem alarmowym. Czy dziwny zapach moczu zawsze oznacza chorobę? Kiedy warto udać się do lekarza?

Jak i gdzie powstaje mocz?

Mocz powstaje w nerkach, jako filtrat osocza, w trójetapowym procesie obejmującym filtrację, resorpcję zwrotną oraz sekrecję. W pierwszym etapie powstaje mocz pierwotny, dziennie nawet do 180 l, który w kolejnych etapach ulega zagęszczeniu, by ostatecznie stać się moczem, który wydalamy w ilości 1,5-2,0 l. Mocz ostateczny zawiera produkty przemiany materii i składa się przede wszystkim z wody, lecz może zawierać też śladowe ilości jonów sodowych, potasowych, chlorkowych i in., nie powinien natomiast zawierać białek, glukozy, ciał ketonowych, elementów morfotycznych czy bakterii.

W rutynowej diagnostyce bada się barwę, ciężar właściwy moczu, pH, zawartość barwników, ciał ketonowych, glukozy, erytrocytów, leukocytów, bakterii i białka, a mikroskopowo ocenia się osad moczu. Zapach moczu nie jest badany, jednak może być pomocny przy ocenie świeżości, zanieczyszczenia próbki oraz występowania niektórych chorób.

Dziwny zapach moczu – przyczyny

Trudno stwierdzić, że zapach moczu może być przyjemny. Okazuje się jednak, że normalny mocz, w porównaniu do tego o zmienionym zapachu, ma całkiem miłą dla nosa woń. Przyczyny dziwnego zapachu moczu mogą być różne:

• zbyt stara próbka, źle przechowywana,
• zakażenia w obrębie układu moczowego i narządów płciowych,
• spożywanie niektórych składników pokarmowych,
• stosowane leki,
• występowanie zaburzeń przemiany aminokwasów,
• choroby ogólnoustrojowe,
• zafałszowanie próbki.

Zapach amoniaku

Nieprzyjemny zapach próbki moczu często wynika z nieprawidłowego przechowywania próbki. Jest on określany jako zapach amoniakalny i jest skutkiem bakteryjnego rozkładu mocznika do amoniaku. W warunkach fizjologicznych mocz jest sterylny do czasu wydalenia. Prawidłowo pobrana próbka moczu może zostać minimalnie zanieczyszczona florą bakteryjną obecną na skórze, stąd obecność niewielkiej ilości bakterii w materiale. W wyniku nieprawidłowego przechowywania próbki – w zbyt wysokiej temperaturze lub za długo przed przeprowadzeniem badania, dochodzi do wzmożonego namnażania się bakterii, co sprawia, że próbka staje się niediagnostyczna.

Odmienną przyczyną nieprzyjemnego, amoniakalnego zapachu moczu mogą być zakażenia układu moczowego oraz narządów rodnych. Dotyczy to szczególnie zakażeń o etiologii bakteryjnej. Oprócz charakterystycznego zapachu moczu pojawiają się też objawy ogólne, jak gorączka, bóle w podbrzuszu, swędzenie, pieczenie, a także śluzowa wydzielina. W przypadku zakażeń zapach amoniaku wyczuwalny jest już w świeżej próbce moczu, ponieważ bakterie metabolizują mocznik do amoniaku już w organizmie pacjenta. 

Ciężkie zakażenia mogą powodować ostry, cuchnący zapach moczu związany z pojawieniem się w nim ropy, obecności białek, bakterii i nabłonków. Zakażeniom oprócz charakterystycznego zapachu towarzyszy mocne zmętnienie próbki. 

Zapach kapuściany

Dziwny, charakterystyczny zapach moczu może pojawiać się w wyniku spożycia określonych produktów spożywczych. Możemy zaliczyć tu cebulę i czosnek, które w normalnych warunkach mają bardzo intensywny zapach, który może „przechodzić” do moczu. Dość powszechne jest też wyczuwanie dziwnego zapachu moczu po spożyciu szparagów, określanego jako kapuściany (woń gotowanej kapusty). Odpowiedzialny jest za to kwas asparagusowy, którego przemiany prowadzą do powstania metabolitów wydalanych z moczem, nadających mu dziwny zapach, pojawiający się już po 15- 20 minutach od spożycia warzyw. Wśród innych przyczyn charakterystycznego zapachu moczu możemy wymienić stosowanie leków. 

Pozostałe przyczyny

Pochodne fenolu sprawiają, że mocz zyskuje mentolowy zapach, natomiast leczenie za pomocą penicylin, może sprawiać wrażenie, że mocz ma drożdżowy zapach. Nietypowy zapach moczu wynika również z wydzielania ketonów z moczem. Określany jest on jako słodki, owocowy, acetonowy i jest efektem nadmiernego wysiłku fizycznego, głodzenia, niedożywienia, nieprawidłowej diety, chorób metabolicznych (w tym cukrzycy), a także skutkiem wymiotów czy biegunki. 

Nieprzyjemny zapach moczu może wskazywać też na zaburzenia przemiany aminokwasów i jest to objaw bardzo charakterystyczny, nie do pomylenia z innymi i nakierowujący na diagnostykę w kierunku konkretnych chorób: 

1. Zapach mysi – fenyloketonuria.
2. Zapach syropu klonowego – choroba syropu klonowego.
3. Zapach zjełczały – tyrozynemia.
4. Zapach rybi, gnilny – trimetyloaminuria.
5. Zapach kapuściany, chmielowy – zaburzenia wchłaniania metioniny.
6. Zapach spoconych nóg – kwasica izowalerianowa i glutarowa.

Wyraźnie wyczuwalny zapach wybielacza, jest skutkiem użycia podchlorynu sodu, w celu zafałszowania odczytu próbki moczu. Praktyka ta bywa stosowana szczególnie w przypadkach, gdy mocz ma zostać poddany analizie na obecność w nim substancji niedozwolonych.

Dziwny zapach moczu – czy to objaw ciąży?

U kobiet w ciąży niektóre zmysły zostają wyostrzone. Węch staje się bardziej wyczulony na dochodzące do nosa zapachy, stąd wrażenie, że mocz pachnie bardziej intensywnie niż normalnie. Dziwny zapach moczu nie jest objawem ciąży, jednak silniejszy niż zwykle zapach moczu może wskazywać na zakażenie toczące się w obrębie dróg moczowych lub rodnych. Należy również uważać na słodki zapach, który prawdopodobnie wskazuje na cukrzycę ciążową. Każdy niepokojący objaw, szczególnie w ciąży, nawet jeżeli wydaje nam się nieistotny, powinien zostać skonsultowany z ginekologiem, ponieważ może zagrażać zdrowiu matki i życiu płodu. 

Dziwny zapach moczu po antybiotyku

Nieprzyjemna, charakterystyczna woń moczu po spożyciu leków związana jest z tym, że większość metabolitów powstałych w wyniku przemian farmaceutyków w organizmie, wydalana jest przez nerki. Skutkiem tego może być odczuwanie dziwnego zapachu moczu po antybiotyku lub w trakcie terapii lekami zawierającymi fenole. Pacjenci po antybiotykoterapii, szczególnie stosujący penicyliny, mogą wyczuwać nieswoistą drożdżową woń, ze względu na pochodzenie tej grupy leków od grzybów pleśniowych.

Dziwny zapach moczu u dziecka

Pojawienie się dziwnego zapachu moczu u dziecka, szczególnie u niemowlaka, zawsze powinno zaniepokoić. Organizm dziecka nie jest przystosowany do niektórych przemian zachodzących w organizmie, stąd każda patologia skłania do konsultacji ze specjalistą. W przypadku noworodków istotne znacznie ma fenyloketonuria, która jest choroba uwarunkowaną genetycznie. Obecnie w Polsce zaraz po porodzie wykonywane są badania przesiewowe wykluczające tę chorobę, ponieważ jej skutkiem, oprócz symptomów, jakim jest mysi zapach moczu i ciała, jest poważne upośledzenie umysłowe. Dodatkowo zakażenia bakteryjne czy grzybicze układu moczowego mogą dawać dziwny zapach moczu u dziecka. Wśród przyczyn nieswoistej woni moczu wymienia się również stosowane leki, spożywane pokarmy, a także odwodnienie, które może być dla dziecka bardzo niebezpieczne, stąd szybka reakcja rodzica ma kluczowe znaczenie.

Dziwny zapach moczu i potu

W przypadku fenyloketonurii mamy do czynienia z wydalaniem moczu o charakterystycznym mysim zapachu. Oprócz dziwnego zapachu moczu obserwuje się też podobnie nieprzyjemną woń potu i całego ciała. Także spożycie czosnku i cebuli sprawia, że obserwujemy dziwny zapach moczu i potu.

Choć mocz sam w sobie nie ma przyjemnego zapachu, gdy staje się on bardziej intensywny lub zmienia się, powinien zwrócić naszą uwagę. Nie zawsze dziwny zapach moczu obliguje do wizyty u specjalisty, czasem wystarczy zmiana nawyków. Jednak utrzymujący się nieprzyjemny zapach moczu, szczególnie gdy towarzyszą mu inne objawy ogólne, powinien skłonić nas do konsultacji z lekarzem.