Nadwrażliwości pokarmowe zależne od IgG - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Organizm człowieka jest niezwykle skomplikowany i choć wiemy już o nim naprawdę wiele, to wciąż pojawiają się nowe odkrycia, które pozwalają lepiej poznać funkcjonowanie naszego ciała. Jednym z dość nowych zagadnień są nadwrażliwości pokarmowe zależne od IgG. Ich objawy rozwijają się z opóźnieniem i często nie są wcale związane z dolegliwościami pokarmowymi. Czym więc są nadwrażliwości IgG-zależne i jakie badania diagnostyczne warto wykonać, aby je wykryć? 

Nadwrażliwość pokarmowa, alergia i nietolerancja – czym się różnią?

Na wstępie warto wyjaśnić i uporządkować  kilka pojęć dotyczących dolegliwości pokarmowych, które niesłusznie bywają używane wymiennie, co może powodować niejasności zarówno dla pacjentów jak i dla lekarzy.

Nadwrażliwość pokarmowa – to każda niewłaściwa reakcja organizmu na pokarm, powodująca odczuwalne objawy – niekoniecznie tylko ze strony układu pokarmowego. Jest to szerokie pojęcie, w obrębie którego mieszczą się alergie oraz nietolerancje.

Alergia pokarmowa to nadmierna reakcja organizmu na prawidłowe składniki pokarmowe, w której biorą udział mechanizmy układu odpornościowego. W przebiegu alergii produkowane są specyficzne przeciwciała skierowane przeciwko konkretnym cząstkom pokarmu uznawanym przez organizm za obce. W zależności od typu przeciwciał biorących udział w odpowiedzi immunologicznej rozróżnia się alergie IgE-zależne oraz IgG-zależne:

• alergie IgE-zależne – są najczęstszym i najlepiej poznanym typem alergii; wytwarzane przeciwciała klasy IgE łączą się z cząstkami pokarmu, co ostatecznie skutkuje uwalnianiem do krwi histaminy. Histamina odpowiedzialna jest na tzw. reakcje natychmiastowe – liczone w minutach od spożycia alergenu. Dzięki temu łatwo jest skojarzyć objawy ze zjedzonym pokarmem, co ułatwia diagnostykę i leczenie.

• alergie IgG-zależne – są rzadziej spotykanym typem odpowiedzi immunologicznej; wytwarzane przeciwciała klasy IgG łączą się z cząstkami pokarmu, tworząc kompleksy odkładające się w różnych tkankach. Dolegliwości pojawiają się z opóźnieniem nawet do kilku dni, mają charakter przewlekły i często nie dotyczą układu pokarmowego. Taki mechanizm działania powoduje, że objawy trudno skojarzyć z pokarmem, co znacznie utrudnia diagnozę.

Termin „alergia” najczęściej odnosi się do klasycznej postaci IgE-zależnej. Z tego powodu (aby uniknąć nieporozumień) dla alergii IgG-zależnych częściej używa się określenia “nadwrażliwości IgG-zależne”.

Nietolerancja pokarmowa jest zupełnie innym zjawiskiem niż alergie, nie jest bowiem związana z działaniem układu odpornościowego. Niewłaściwa reakcja na pokarm w przypadku nietolerancji wynika z braku odpowiednich enzymów trawiennych, np. laktazy służącej do trawienia laktozy z mleka. Przyczyny nietolerancji pokarmowych zwykle mają podłoże genetyczne i nie da się ich wyleczyć.

Nadwrażliwości pokarmowe IgG – przyczyny

Przeciwciała klasy IgG stanowią największą pulę przeciwciał w organizmie – ponad 75 procent. Produkowane są w odpowiedzi na kontakt z obcym antygenem i zazwyczaj dotyczy to drobnoustrojów chorobotwórczych. W przypadku nadwrażliwości pokarmowych jako obce rozpoznawane są cząsteczki pokarmów, które wskutek zwiększonej przepuszczalności jelit dostają się do krwiobiegu w postaci niedostatecznie strawionej.

Tzw. zespół nieszczelnego jelita to stan, który może rozwijać się na podłożu przewlekłych chorób oraz stanów zapalnych. Istnieje też sporo innych czynników, zakłócających fizjologiczną równowagę jelita i uszkadzających barierę jelitową. Są to długotrwałe przyjmowane leki (szczególnie antybiotyki i leki przeciwbólowe), leczenie onkologiczne, alkohol, nikotyna, przetworzona żywność i przewlekły stres. Czynniki te zaburzają skład mikrobioty jelitowej, która odgrywa kluczową rolę w regulacji funkcji układu odpornościowego.

W nieprawidłowo funkcjonującym jelicie pokarmy zamiast ulec strawieniu na mniejsze cząstki, przenikają przez ścianę jelita do układu krwionośnego w nieprawidłowej postaci, gdzie zostają potraktowane jako potencjalne patogeny. Przeciwciała IgG wiążą się z tymi białkami, tworząc kompleksy immunologiczne, które w fizjologicznych warunkach powinny zostać skutecznie usunięte przez układ odpornościowy.  W sytuacji gdy bariera jelitowa nie jest szczelna a pokarm jest regularnie dostarczany, takich kompleksów immunologicznych tworzy się zbyt wiele, by mogły być wystarczająco szybko usuwane. Krążą więc we krwi i gromadzą się w różnych tkankach, co powoduje rozwój miejscowych stanów zapalnych i opóźnione pojawienie się dolegliwości nie powiązanych bezpośrednio z układem pokarmowym.  

Nadwrażliwości pokarmowe IgG – objawy

Objawy nadwrażliwości IgG są mało specyficzne i rozwijają się powoli. Dolegliwości wywoływane przez nadmiar kompleksów immunologicznych pojawiają się nawet kilka dni po spożyciu danego pokarmu. Z tego powodu rzadko kojarzone są z jedzeniem – pacjenci tłumaczą je sobie na różne sposoby, a czasami całkowicie bagatelizują. Tymczasem stałe dostarczanie szkodliwych produktów podtrzymuje stany zapalne w jelitach, w wyniku czego organizm staje się jeszcze bardziej osłabiony.

Najczęstsze objawy nadwrażliwości pokarmowych IgG dotyczą układu pokarmowego, ponieważ to tam gromadzi się najwięcej kompleksów IgG. Są to: biegunki, zaparcia, wzdęcia i gazy, nudności i bóle brzucha oraz odczucie przelewania się w jelitach. Wynikiem długotrwałych zaburzeń pokarmowych może być znaczna zmiana masy ciała – zarówno niedowaga, jak i nadwaga.

Nadwrażliwości IgG często (szczególnie u dzieci) manifestują się w postaci zmian skórnych – wysypek, trądziku czy zmian o charakterze atopowym. Nawracające lub przewlekłe schorzenia układu oddechowego – przewlekły kaszel, katar czy astma – również mogą być objawami nadwrażliwości pokarmowych.

Przeciwciała IgG mogą powodować nasilenie objawów schorzeń reumatologicznych oraz rozwój stanów zapalnych i bólów w stawach.

Ze względu na ścisłą współzależność jelit i układu nerwowego nadwrażliwości typu IgG mogą powodować migreny, bóle głowy, kłopoty z koncentracją oraz prowadzić do rozwoju przewlekłego zmęczenia a nawet stanów depresyjnych.

Nadwrażliwości IgG często współistnieją z chorobami przewlekłymi i autoimmunologicznymi takimi jak: zespół jelita drażliwego (IBS), choroba Leśniowskiego-Crohna, choroba Hashimoto, reumatoidalne zapalenie stawów, stwardnienie rozsiane, astma oraz łuszczyca.

Jakie badania na nadwrażliwości pokarmowe IgG?

Oznaczanie przeciwciał IgG w nadwrażliwościach pokarmowych nie jest wprawdzie badaniem pierwszego wyboru w diagnostyce, ale zdecydowanie warto je rozważyć w przypadku, gdy klasyczna alergia IgE zostaje wykluczona, a dolegliwości mają charakter przewlekły.

Laboratoria diagnostyczne oferują różne rodzaje testów IgG – są to panele przeciwciał wobec najczęściej spożywanych pokarmów różniące się ilością testowych antygenów oraz preferencji dietetycznych (można np. wybrać pakiet wegetariański). Do diagnostyki wybiera się najbardziej reprezentatywne składniki diety, lub takie, o których wiadomo, że bywają często źle tolerowane. Zestawy te są konstruowane tak, aby statystycznie obejmowały większość potencjalnych nadwrażliwości pokarmowych. Jest oczywiste, że im panel większy, tym większa szansa, by wykazać pokarm powodujący dolegliwości i jego bezpieczne, tolerowane zamienniki. Dokładną listę badanych pokarmów w każdym panelu można znaleźć w materiałach informacyjnych laboratorium wykonującego badanie.

Warto przeczytać: https://diag.pl/pacjent/artykuly/probiotyki-jak-dzialaja-i-kiedy-je-stosowac/

Do każdego wyniku dołączany jest przejrzysty raport z omówieniem poszczególnych grup pokarmów oraz wskazówkami dietetycznymi. Wprowadzanie istotnych modyfikacji dietetycznych powinno odbywać się wyłącznie po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem, aby uniknąć ryzyka niedoborów pokarmowych. Wyniki badań przeciwciał IgG należy interpretować w połączeniu z wywiadem, dolegliwościami oraz współistniejącymi chorobami i wynikami innych badań. Nie zaleca się wykonywania badań u osób bez dolegliwości, ponieważ przeciwciała IgG są obecne we krwi części osób zdrowych, świadcząc o ekspozycji na dany składnik pokarmowy.

Jakie badania na nadwrażliwości pokarmowe IgG można wykonać?

• Immunodiagdieta – to badanie, w którym można oznaczyć poziom całkowitych przeciwciał IgG lub tylko podklasy IgG4, która pojawia się najpóźniej i najdłużej utrzymuje w organizmie. Obecność przeciwciał IgG4 świadczy o długotrwałej ekspozycji na dany składnik pokarmowy. Immunodiagdieta dostępna jest w panelach zawierających 28, 44, 88 lub 280 składników pokarmowych.

• ImuPro – badanie przeciwciał IgG w panelu 44, 90 lub 270 składników. Dostępna jest również wersja dla wegetarian oferująca badanie 90 składników pokarmowych.

• Myfoodprofile – badanie przeciwciał IgG w panelu 54, 108 lub 216 składników. Oprócz wersji podstawowej oraz wegetariańskiej dostępna jest opcja badań dla diety śródziemnomorskiej.

Nadwrażliwości pokarmowe – leczenie i dieta

Jedynym sposobem na nadwrażliwości pokarmowe zależne od IgG jest zastosowanie diety eliminacyjnej. Liczne badania naukowe dowodzą, że usunięcie z diety produktów, wobec których wykrywane są przeciwciała IgG znacznie zmniejsza występowanie dolegliwości i poprawia jakość życia. Należy pamiętać, że działanie diety jest długoterminowe – aby stan jelit uległ poprawie, szkodliwych pokarmów powinno się unikać przynajmniej przez kilka tygodni. Po tym okresie można próbować wprowadzać je na nowo w niewielkich ilościach, aby sprawdzić, czy organizm wytworzył odpowiednią tolerancję. Taką dietoterapię dobrze jest wspomagać dobranymi indywidualnie probiotykami, które pomogą odbudować florę bakteryjną jelit.

W postępowaniu w nadwrażliwościach pokarmowych IgG niezwykle ważny jest udział dietetyka, który wskaże produkty do wyeliminowania oraz ich zamienniki konieczne do zachowania pełnowartościowej diety. Pomoże też wybrać najbardziej korzystny preparat probiotyczny.

Pytania i odpowiedzi

1. Czy zmiana mikroflory jelitowej poprzez suplementację probiotykami lub prebiotykami może pomóc złagodzić objawy nadwrażliwości pokarmowych i które szczepy bakterii są w tym najskuteczniejsze?

Suplementacja probiotykami jest niezwykle ważna dla korzystnego składu mikroflory zasiedlającej jelita, szczególnie u osób z nadwrażliwościami pokarmowymi. W przypadku zaburzeń jelitowych probiotyk należy dobierać ostrożnie, najlepiej zaczynając od preparatów z pojedynczym szczepem bakterii. Bezpieczne i skuteczne będą takie szczepy jak Lactobacillus rhamnosus GG, Lactobacillus plantarum 299v, Bifidobacterium infantis 35624 i Saccharomyces boulardii. W późniejszym etapie można stosować probiotyki multiszczepowe oraz prebiotyki wspierające rozwój flory bakteryjnej. Odbudowa mikroflory jelitowej znacząco przyczynia się do zmniejszenia najczęstszych dolegliwości takich jak bóle brzucha, wzdęcia czy biegunki i zaparcia, wpływa również korzystnie na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.

2. Czy istnieją przypadki, w których nadwrażliwość pokarmowa ustępuje z wiekiem, a jeśli tak, jakie czynniki mogą sprzyjać odbudowie tolerancji na określone składniki?

Niedojrzałość układu odpornościowego u dzieci może przekładać się na częste infekcje i zaburzenia pracy jelit. Niezwykle ważne jest odpowiednie wprowadzanie do diety nowych pokarmów, ponieważ w ten właśnie sposób budowana jest tolerancja na poszczególne pokarmy. W przypadku nadwrażliwości pokarmowych u dzieci warto pod kontrolą lekarza zastosować dietę eliminacyjno-rotacyjną przez pewien czas i wspierać mikroflorę jelitową za pomocą odpowiednio dobranych probiotyków. Przy prawidłowym postępowaniu tolerancja immunologiczna wraz z wiekiem powinna kształtować się prawidłowo.  

3. Jak różni się reakcja organizmu na nadwrażliwość pokarmową od reakcji na alergię, szczególnie w kontekście długotrwałych uszkodzeń błony śluzowej jelit?

Najważniejszą różnicą w reakcji organizmu na alergię i nadwrażliwość pokarmową jest jej szybkość. Objawy reakcji alergicznej zależnej od przeciwciał IgE pojawiają się krótko po spożyciu alergenu – zwykle w ciągu kilku do kilkunastu minut, natomiast w przypadku nadwrażliwości IgG-zależnej czas ten wynosi kilka godzin, a nawet dni. Obydwa mechanizmy mogą prowadzić do uszkodzeń błony śluzowej jelit, jednak szybko pojawiające się objawy alergii powodują zwykle odstawienie szkodliwego produktu. Z kolei powoli rozwijające się objawy nadwrażliwości usypiają czujność, przez co organizm stale może być narażony na szkodzące mu produkty, a to pogłębia rozwój stanów zapalnych i uszkodzeń w jelitach.

4. Czy nadwrażliwość pokarmowa może wpływać na zdrowie psychiczne, takie jak pojawienie się lęków lub obniżonego nastroju?

Nadwrażliwości pokarmowe mogą wpływać negatywnie na zdrowie psychiczne ze względu na bardzo ważne połączenie, jakim jest tzw. oś jelito-mózg. Znaczna ilość zwojów nerwowych w jelitach oznacza, że dysfunkcje w tej części układu pokarmowego przekładają się negatywnie na układ nerwowy, powodując takie objawy jak obniżenie nastroju, migreny czy depresję. Osoby cierpiące na nadwrażliwości i alergie pokarmowe często doświadczają lęków w obawie przed dolegliwościami pokarmowymi, które często są przyczyną wycofania z życia towarzyskiego, utrudniając codzienne funkcjonowanie.