O czym świadczy zasadowe pH moczu?

Wysokie (czyli zasadowe) pH moczu może pojawiać się w przebiegu różnych chorób lub stanów. Często jednak nie świadczy o występowaniu nieprawidłowości. Podwyższony odczyn próbki w badaniu ogólnym moczu może dotyczyć osób, które stosują niektóre diety lub leki. W zależności od przyczyny takiego stanu ustępuje on samoistnie lub wymaga skutecznego leczenia. Dowiedz się więcej, jakie jest prawidłowe pH moczu i o czym świadczy jego zasadowy odczyn.

Czym jest badanie ogólne moczu?

Badanie ogólne moczu jest jednym z podstawowych testów laboratoryjnych. Analiza pozwala ocenić przebieg procesów, które zachodzą w organizmie, a wyniki mogą informować o ewentualnych zakłóceniach równowagi ustroju. Badanie ma szczególne znaczenie podczas diagnostyki chorób nerek i układu moczowego, ale także zaburzeń metabolicznych, hormonalnych, gospodarki wodno-elektrolitowej czy zatruć.

Jak pobrać materiał do badania ogólnego moczu?

Badanie ogólne moczu należy do testów, które można wykonać rutynowo u wielu pacjentów. Jego dużą zaletą jest fakt, że materiał do badania uzyskuje się w prosty i dostępny sposób, np. na drodze mikcji, czyli oddawania moczu. Należy jednak pamiętać, że aby wynik badania dobrze odzwierciedlał stan pacjenta, próbka musi zostać pobrana z zachowaniem odpowiednich zasad.

W zależności od rodzaju testu, który ma zostać wykonany, można wykorzystać różne rodzaje próbek:

• pierwsza poranna próbka – jest zalecana do badania ogólnego moczu. Pochodzi z pierwszej mikcji po wypoczynku nocnym. Próbkę najlepiej pobierać po mniej więcej 8 godzinach od poprzedniego oddania moczu i po wykonaniu toalety narządów moczowo-płciowych. Do badania wykorzystuje się porcję moczu ze środkowego strumienia, którą należy dostarczyć do laboratorium w zamkniętym pojemniku jednorazowego użytku w ciągu 2 godzin. Podczas pobierania próbki pacjent powinien pozostawać na czczo. Nie ma potrzeby, by wcześniej zmieniał dietę lub odstawiał leki, chyba że lekarz zaleci inne postępowanie;
• druga poranna próbka – może zostać wykorzystana do badania ogólnego moczu;
• próbka przypadkowa, inaczej losowa lub przygodna – stanowi jednorazową próbkę, która została pobrana w dowolnym czasie bez wcześniejszego przygotowania pacjenta. Można wykorzystać ją do badania ogólnego moczu w sytuacjach nagłych;
• próbka (zbiórka) okresowa – jest pobierana w określonym przedziale czasowym (zwykle przez 12 godzin lub 24 godziny), aby ustalić np. ilość wydalanego moczu i substancji, które mogą się w nim znajdować.

Co można sprawdzić w badaniu ogólnym moczu?

Badanie ogólne moczu pozwala ocenić podstawowe parametry próbki. Jego wynik informuje przede wszystkim o właściwościach fizycznych i biochemicznych dostarczonego materiału. Badanie obejmuje także ocenę komórek osadu moczu pod mikroskopem.

Badanie właściwości fizycznych moczu

Podczas badania ogólnego moczu można ocenić jego właściwości fizyczne, takie jak:

• zapach – w warunkach prawidłowych próbka ma „charakterystyczny” zapach. Odchylenia od normy pojawiają się m.in. po spożyciu niektórych pokarmów albo w przebiegu zaburzeń metabolicznych, np. słodka woń w przypadku cukrzycy;
• barwa – fizjologicznie mocz ma barwę słomkowożółtą. Zmiana koloru może świadczyć np. o przyjmowaniu niektórych leków, obecności krwi, zakażeniach układu moczowego lub odwodnieniu;
• przejrzystość – prawidłowa próbka powinna być przejrzysta. Jej zmętnienie nasuwa podejrzenie, że znajdują się w niej dodatkowe składniki, np.: komórki krwi, kryształy, drożdże lub tłuszcz;
• ciężar właściwy – zwykle mieści się w granicach od 1003 do 1035 g/l [3], ale zależy od ilości przyjmowanych płynów. Wydalanie przesadnie rozcieńczonego lub zagęszczonego moczu może sugerować np. chorobę nerek, zaburzenia elektrolitowe czy hormonalne;
• objętość – prawidłowo człowiek wydala około 600–1800 ml moczu na dobę [1]. Ta ilość zależy jednak np. od ilości wypijanych płynów i czasu zbierania próbki. W rutynowych badaniach ten parametr rzadko podlega ocenie;
• odczyn – norma pH moczu u zdrowego człowieka mieści się w granicach 4,5–8 [2]. Zwykle jednak pH jest niższe, czyli mocz ma odczyn lekko kwaśny. Odczyn może zmieniać się np. pod wpływem niewłaściwego przechowywania lub gdy pacjent przyjmuje niektóre pokarmy, leki czy w przebiegu części zaburzeń.

Badanie właściwości biochemicznych moczu

Badanie ogólne moczu pozwala na sprawdzenie, czy znajdują się w nim jakieś związki chemiczne. Niektóre z nich mogą sugerować, że w organizmie toczy się proces chorobowy, np.:

• białko – fizjologiczne wydalanie białka z moczem nie powinno przekraczać 150 mg [3] na dobę. Białkomocz, czyli sytuacja, gdy w próbce pojawia się zbyt duża ilość protein, występuje u osób, które intensywnie uprawiają sport, ale towarzyszy też np. infekcjom i chorobom dróg moczowych;
• glukoza i ciała ketonowe – ich obecność w próbce sugeruje m.in. cukrzycę;
• bilirubina i urobilinogen – pomagają w ocenie pracy wątroby i dróg żółciowych;
• azotyny – ich obecność w próbce informuje o bakteryjnym zakażeniu dróg moczowych. Infekcję należy jednak potwierdzić poprzez wykonanie posiewu moczu.

Badanie osadu moczu

Badanie mikroskopowe osadu moczu umożliwia sprawdzenie ilości i wyglądu komórek, które znajdują się w próbce. Obejmuje zwykle ocenę erytrocytów, leukocytów, komórek nabłonkowych oraz wałeczków. Za pomocą badania mikroskopowego można także stwierdzić obecność w moczu niektórych pasożytów, np. rzęsistka pochwowego, oraz grzybów, m.in. drożdży.

O czym może świadczyć podwyższone pH moczu?

Wyniki badania ogólnego moczu mogą wskazywać na zasadowe pH u zdrowych osób, ale także w przebiegu niektórych zaburzeń. Odczyn może podwyższać się np. pod wpływem:

• sposobu odżywiania, m.in. u osób, które stosują dietę wegetariańską, niskowęglowodanową lub bogatą w owoce cytrusowe;
• intensywnych wymiotów;
• hiperwentylacji;
• zakażeń dróg moczowych przez niektóre bakterie, a przede wszystkim Proteus i Pseudomonas;
• przyjmowania części leków, np. wodorowęglanu sodu, cytrynianu potasu czy acetazolamidu;
• niewłaściwego przechowywania materiału, w wyniku czego namnażają się w nim drobnoustroje.

Jakie znaczenie ma zasadowy odczyn moczu?

Zmiana odczynu na zasadowy może wpływać na skład moczu. Przy podwyższonym pH łatwiej dochodzi do wytrącania się kryształów fosforanowych i węglanowych oraz zwiększa się wydalanie urobilinogenu. Odczyn zasadowy zapobiega natomiast tworzeniu się kamieni nerkowych, które zawierają kwas moczowy i cystynę. Wysokie pH może utrudniać właściwe odczytanie wyniku badania. Najczęściej odczyn zasadowy zaburza ocenę ilości protein w próbce i mylnie sugeruje białkomocz.

Podwyższone pH moczu jest zwykle stanem przejściowym, który nie wymaga pilnej interwencji lekarza. Jeżeli pacjent przyjmuje leki zmieniające odczyn na silnie zasadowy, warto zadbać o właściwe nawodnienie. W ten sposób nie dojdzie do wytrącania się z moczu substancji, które mogłyby spowodować uszkodzenie kanalików nerkowych, a w konsekwencji trwałe zaburzenie pracy narządu.

Autor: Monika Nowakowska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. U. Demkow i in., Diagnostyka laboratoryjna, Oficyna Wydawnicza Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa 2015, s. 163–164, 239–260.
2. P. Gajewski i in., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1505–1509.
3. D. Miszewska-Szyszkowska, M. Durlik, Najczęstsze błędy w interpretacji wyników badania ogólnego moczu, „Medycyna po Dyplomie” 2012, nr 11, https://podyplomie.pl/medycyna/10583,najczestsze-bledy-w-interpretacji-wynikow-badania-ogolnego-moczu, dostęp: 14.06.2022 r.