Oponiak kręgosłupa – czym jest? Poznaj objawy, przyczyny i diagnostykę tej choroby

Oponiak kręgosłupa to łagodny, ale potencjalnie groźny nowotwór rozwijający się w obrębie opon mózgowo-rdzeniowych otaczających rdzeń kręgowy. Mimo że rośnie powoli, jego obecność może prowadzić do poważnych zaburzeń neurologicznych, utrudniając codzienne funkcjonowanie, a w skrajnych przypadkach nawet zagrażając sprawności ruchowej. Skąd bierze się oponiak, jakie objawy powinny wzbudzić niepokój i w jaki sposób diagnozuje się tę chorobę? 

Czym jest oponiak kręgosłupa?

Oponiak kręgosłupa to łagodny nowotwór, który wywodzi się z komórek opony pajęczej. Opona pajęcza, zwana też pajęczynówką, to jedna z trzech błon ochronnych, które otaczają mózgowie i rdzeń kręgowy. Choć oponiaki są najczęściej związane z mózgiem, około 10–15% z nich lokalizuje się w obrębie kanału kręgowego. Wzrost guza może prowadzić do poważnego ucisku na struktury nerwowe, dlatego ważne jest szybkie rozpoznanie i leczenie.

📌 Przeczytaj także: Oponiak mózgu – co to jest? Poznaj objawy i rokowania.

Przyczyny oponiaka kręgosłupa

Oponiaki powstają w wyniku niekontrolowanego namnażania się komórek pajęczynówki, lecz dokładne mechanizmy tej przemiany nie są w pełni wyjaśnione. Istnieją jednak czynniki zwiększające ryzyko ich rozwoju. Należy wśród nich wymienić predyspozycje genetyczne. Mutacje genów, szczególnie związane z chorobą neurofibromatozą typu 2 (NF2), znacząco zwiększają ryzyko wystąpienia oponiaków. NF2 jest chorobą dziedziczną, powodującą rozwój wielu guzów układu nerwowego, w tym oponiaków w obrębie mózgu i kręgosłupa.

Ryzyko oponiaka kręgosłupa wzrasta w przypadku narażenia na promieniowanie jonizujące. Osoby poddane radioterapii promieniowaniem (np. z powodu innych nowotworów) w przeszłości mają zwiększoną skłonność do rozwoju oponiaków. Ryzyko jest proporcjonalne do dawki i czasu ekspozycji na promieniowanie.

📌 Poznaj e-Pakiet nowotwory u kobiet oraz e-Pakiet nowotwory u mężczyzn.

Oponiaki są częstsze u kobiet niż u mężczyzn (stosunek nawet 2–3:1), co sugeruje ich zależność od  hormonów, głównie estrogenów i progesteronu. Wzrost guza może przyspieszać w czasie ciąży lub podczas terapii hormonalnej. Ponadto oponiaki kręgosłupa najczęściej występują u osób w średnim i starszym wieku (między 40. a 70. rokiem życia), choć mogą pojawić się również u osób młodszych.

Jakie są objawy oponiaka kręgosłupa?

Objawy oponiaka kręgosłupa zależą głównie od jego lokalizacji (szyjna, piersiowa, lędźwiowa część kręgosłupa), wielkości oraz stopnia ucisku na rdzeń kręgowy lub korzenie nerwowe.

Ból jest zwykle pierwszym objawem. Może być miejscowy lub promieniować do kończyn, często nasila się przy kaszlu, kichaniu lub podczas wysiłku. Z czasem ból może stać się stały i nie ustępować w spoczynku.

Typowym objawem są zaburzenia czucia i parestezje. Pacjenci mogą odczuwać mrowienie, drętwienie, pieczenie lub „przebiegające prądy” w kończynach. Często odczucia te zaczynają się w palcach stóp lub dłoni i postępują w górę.

Ucisk na nerwy powoduje osłabienie siły mięśniowej, prowadzące do trudności w chodzeniu, trzymaniu przedmiotów, a w zaawansowanych przypadkach nawet do całkowitego niedowładu kończyn. Pacjenci z oponiakiem kręgosłupa mają problemy z koordynacją i równowagą. Może dojść do ataksji (niezborności ruchowej), utraty precyzji ruchów oraz upadków.

Uszkodzenie włókien nerwowych kontrolujących pęcherz moczowy i jelita prowadzi do nietrzymania moczu, trudności w oddawaniu moczu, a także zaparć lub nietrzymania stolca.

Objawy mają zwykle charakter postępujący – nasilają się z czasem, jeżeli guz nie zostanie usunięty lub poddany  odpowiedniemu leczeniu.

Diagnostyka oponiaka kręgosłupa

Rozpoznanie oponiaka kręgosłupa wymaga precyzyjnego postępowania diagnostycznego, które obejmuje zarówno wywiad medyczny i badanie neurologiczne, jak i zaawansowane techniki obrazowania. Celem diagnostyki jest nie tylko potwierdzenie obecności guza, ale także dokładne określenie jego wielkości, lokalizacji oraz wpływu na struktury nerwowe.

Pierwszym etapem diagnostyki jest szczegółowy wywiad z pacjentem oraz badanie neurologiczne, które pozwalają lekarzowi ocenić funkcjonowanie układu nerwowego. Wywiad obejmuje pytania o:

• charakter i czas trwania objawów (np. ból kręgosłupa, osłabienie kończyn, zaburzenia czucia) oraz ich postęp w czasie (czy objawy nasilają się);
• wcześniejsze choroby nowotworowe, ekspozycję na promieniowanie jonizujące;
• historię rodzinną chorób neurologicznych lub nowotworów.

W badaniu neurologicznym lekarz ocenia siłę mięśniową, odruchy ścięgniste (np. odruch kolanowy, skokowy), czucie powierzchowne i głębokie, koordynację ruchową, funkcje zwieraczy (np. kontrolę nad oddawaniem moczu). Nieprawidłowości sugerujące ucisk na rdzeń kręgowy lub korzenie nerwowe są wskazaniem do wykonania badań obrazowych.

Rezonans magnetyczny (MRI) jest złotym standardem w diagnostyce oponiaków kręgosłupa. Wykonuje się go najczęściej z podaniem środka kontrastowego, który uwidacznia guz jako intensywnie wzmacniającą się (hiperdensyjną) zmianę. Badanie to umożliwia bardzo dokładną ocenę: wielkości guza, jego położenia (np. w odcinku szyjnym, piersiowym, lędźwiowym kręgosłupa), stopnia ucisku na rdzeń kręgowy i nerwy, ewentualnego naciekania okolicznych struktur. Oponiaki w badaniu MRI wyraźnie wzmacniają się po podaniu kontrastu.

Tomografia kręgosłupa (CT) jest stosowana u pacjentów, którzy nie mogą mieć wykonanego rezonansu magnetycznego lub jako badanie uzupełniające. CT najlepiej pokazuje zmiany w strukturach kostnych, takie jak: remodelowanie lub zniszczenie kości przez rosnący guz, obecność zwapnień w obrębie oponiaka (co jest stosunkowo częste). Zazwyczaj stosuje się CT z mielografią – po podaniu kontrastu do przestrzeni podpajęczynówkowej, co uwidacznia przemieszczenie lub ucisk worka oponowego przez guz.

W niektórych przypadkach lekarz może zlecić badania elektrofizjologiczne, aby ocenić funkcjonowanie nerwów i przewodnictwo impulsów. Jednym z nich jest elektromiografia (EMG), czyli badanie aktywności mięśniowej, pozwalające wykryć uszkodzenie nerwów. Kolejne to badanie somatosensorycznych potencjałów wywołanych (SSEP), w którym ocenia się, jak sygnały czuciowe są przekazywane przez rdzeń kręgowy do mózgu. Inne to badanie motorycznych potencjałów wywołanych (MEP), w którym ocenia się przewodnictwo impulsów ruchowych. Badania te pomagają w określeniu zakresu uszkodzenia neurologicznego przed operacją.

Biopsję wykonuje się wyjątkowo – głównie wtedy, gdy obraz radiologiczny jest nietypowy i istnieje podejrzenie zmiany złośliwej (np. przerzutu lub innego nowotworu niż oponiak). Pobranie materiału do badania histopatologicznego może być ryzykowne ze względu na lokalizację w pobliżu rdzenia kręgowego. Z tego powodu w praktyce klinicznej decyzja o leczeniu opiera się najczęściej na wyniku rezonansu i obrazie klinicznym bez konieczności biopsji.

Po potwierdzeniu obecności guza w kanale kręgowym pacjent kierowany jest do neurochirurga lub neuroonkologa. Specjalista ocenia, konieczność, ryzyko i korzyści z leczenia chirurgicznego, potrzebę monitorowania zmian w przypadku guzów małych i bezobjawowych.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Konsultacja merytoryczna: lek. Wiktor Trela