Oś jelita - skóra – dlaczego warto dbać o bakterie jelitowe?

W ostatnich latach popularne w kontekście zrozumienia podłoża wielu chorób skórnych było sformułowanie „oś jelito-mózg-skóra” lub „oś jelito-skóra”, ale czy wiemy co to oznacza i jak bakterie jelitowe mogą w rzeczywistości wpływać na kondycję skóry? Oś jelito-skóra jest dwukierunkowym zespołem szklaków komunikacyjnych, w których głównym regulatorem jest mikrobiota jelitowa. Zaburzenia wspomnianej osi mogą prowadzić do rozwoju chorób skóry, na przykład trądziku, atopowego zapalenia skóry (AZS) i łuszczycy.

W wielu terapiach problemów i schorzeń skórnych nadal pomijany jest wpływ stanu mikrobioty jelitowej na powstanie i rozwój choroby. Leczenie zwykle opiera się na przyjmowaniu odpowiednich leków (jak np. izotretynoina i leki hormonalne w trądziku), stosowaniu maści oraz wsparciu suplementami zawierającymi odpowiednie witaminy i składniki mineralne. Jednakże kompleksowe podejście do terapii, które uwzględnia również aktualną wiedzę o mikrobiocie jelitowej, może przynieść korzystniejsze rezultaty.

Przeczytaj także: https://diag.pl/pacjent/artykuly/tradzik-rozowaty-a-sibo/

Oś jelito-skóra

Zaburzenia mikrobioty jelitowej najczęściej kojarzone są z zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, jednakże bakterie w jelitach mają o wiele większy zasięg oddziaływania, który obejmuje cały organizm. Związek między zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi a chorobami skóry został zauważony już w 1930 r. przez Johna H. Stokesa i Donalda M. Pillsbury’ego. Od tego momentu ukazujące się badania coraz bardziej przybliżały nam znaczenie osi jelitowo-skórnej dla zdrowia skóry. Komunikacja tej osi może odbywać się na drodze szlaków metabolicznych, neuroendokrynnych, nerwowych i immunologicznych. Bardzo dużą rolę w połączeniu z mikrobiotą jelitową, jako najważniejsza składowa osi jelita-mózg-skóra, odgrywa oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA).

Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA)

HPA to główny układ neuroendokrynny, który zapewnia odpowiednie reakcje na stresory fizyczne (jak np. infekcje) i psychiczne. Jej praca polega na zarządzaniu działaniem układu odpornościowego i działaniem autonomicznego układu nerwowego.

W reakcji na wspomniany stres dochodzi do uwolnienia w podwzgórzu hormonów będących głównymi regulatorami osi HPA oraz oddziałujących na przysadkę. Ta w odpowiedzi wydziela hormon mobilizujący korę nadnerczy do produkcji glikokortykoidów (w tym kortyzolu). Glikokortykoidy przygotowują organizm do radzenia sobie ze stresorami metabolicznymi, fizycznymi oraz psychicznymi. Są więc bardzo ważne dla procesów regulacyjnych układu immunologicznego. Częściowo wytwarza je również m.in. skóra, która posiada swoje mechanizmy zbliżone do działania mechanizmu HPA – to oznacza, że skóra w odpowiedzi na stresor aktywuje swoją obwodową oś oraz centralną oś HPA.

Oś HPA a mikrobiota jelitowa i wpływ na stan skóry

Znając już pokrótce mechanizm działania osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, możemy zadać sobie pytanie jak w takim razie może oddziaływać na nią mikrobiota jelitowa. Mikrobiota jelitowa jest zdolna do manipulowania aktywnością osi HPA, co jest związane z dużą podatnością mikrobioty jelitowej na stres. Reakcje stresowe oraz wydzielany w odpowiedzi na nie kortyzol silnie oddziałują na mikrobiotę jelitową, powodując zmiany ilościowe i jakościowe w jej składzie (czyli tzw. dysbiozę jelitową, która często objawia się zmniejszoną ilością bakterii prozdrowotnych, a zwiększeniem ilości bakterii potencjalnie chorobotwórczych).

Dysbioza jelitowa prowadzi do uszkadzania nabłonka jelitowego oraz zmian przepuszczalności bariery jelitowej, w wyniku czego rozwija zespół nieszczelnego jelita (ang. leaky gut syndrome). Zwiększona przepuszczalność bariery jelitowej umożliwia przenikanie do naczyń krwionośnych m.in. wielu związków, składników pokarmowych (jak białka ze spożytej żywności), wirusów itd. Wpływa to na aktywację osi HPA i układu odpornościowego oraz wiąże się z powstaniem nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej i przewlekłego stanu zapalnego o niskim nasileniu, co pogłębia problemy skórne.

Nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne nie są łatwe do samodzielnego wykrycia, ponieważ objawy mogą wystąpić nawet do 72 h od spożycia alergenu. W tym celu stosuje się badanie na nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne (np. badanie ImuPro), a do oceny przepuszczalności bariery jelitowej wykorzystuje się badanie stężenia zonuliny w kale. Zastosowanie diety eliminacyjno-rotacyjnej na podstawie badania na nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne powoduje zmniejszenie stanu zapalnego, co przyczynia się do wyciszania objawów choroby skórnej.

Sprawdź badanie: https://diag.pl/sklep/badania/igg/

Podsumowując, oś HPA oraz mikrobiota jelitowa mogą nawzajem na siebie oddziaływać: oś HPA poprzez wydzielanie kortyzolu, który oddziałuje na mikrobiotę jelitową, za to zwiększona przepuszczalność jelit na skutek dysbiozy jelitowej powoduje aktywację osi HPA. Zostało to potwierdzone w badaniu na szczurach, w którym stwierdzono, że szczury pozbawione całkowicie drobnoustrojów miały nadmierną reakcję osi HPA w porównaniu do gryzoni pozbawionych tylko określonych drobnoustrojów.

Mikrobiota jelitowa a choroby skóry

Wpływ mikrobioty jelitowej na kondycję i mikrobiotę skóry został potwierdzony w wielu badaniach. Mikrobiota jelitowa wpływa na stan skóry głównie przez swoją aktywność metaboliczną (czyli rozkład resztek pokarmowych) i oddziaływanie na układ odporności. Wynikiem rozkładania resztek pokarmowych przez bakterie jest wytwarzanie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) oraz witamin z grupy B i K.

Szczególnie ważne dla zdrowia skóry są wspomniane SCFA, do których należy maślan, propionian i octan. SCFA wzmacniają integralność nabłonka jelitowego i funkcje jelit. Ich działanie to m.in.:

• zapobieganie rozwojowi zaburzeń zapalnych, których objawy mogą ukazać się na skórze,
• hamowanie gromadzenia się potencjalnie szkodliwych produktów ubocznych metabolizmu (np. D-mleczan),
• pośredniczenie w zachowaniu odporności błon śluzowych całego organizmu,
• determinowanie składu i różnorodności mikrobioty skóry, co przekłada się na zdolność skóry do obrony przed patogenami.

Zaburzenia mikrobioty jelitowej zauważono już w wielu chorobach skóry, jak atopowe zapalenie skóry (AZS), łuszczyca, trądzik. Zbadano także skuteczność wielu szczepów bakteryjnych we wsparciu leczenia tych schorzeń.

Mikrobiota jelitowa a atopowe zapalenie skóry (AZS)

Atopowe zapalenie skóry znane jest z powodu objawów związanych z suchością skóry i świądem, ale problem znajduje się głębiej i dotyczy zaburzenia pracy układu odpornościowego i przewlekłego stanu zapalnego. AZS często pojawia się we wczesnym wieku i tylko u połowy chorych ustępuje w wieku dorosłym.

To, że zmiany składu i różnorodności mikrobioty jelitowej poprzedzają wystąpienie AZS udowodniono w badaniu z 2020 roku z udziałem dzieci do lat 3. W innym badaniu stwierdzono, że brak bakterii Akkermansia muciniphila w mikrobiocie jelitowej dzieci zwiększa ryzyko zachorowania na tę chorobę. Narażone są również dzieci jeszcze nienarodzone, jeśli brakuje wspomnianej bakterii w mikrobiocie jelitowej matki. Wpływ na wystąpienie i rozwój AZS mają SCFA – u niemowląt z ciężką postacią AZS zauważono niższą zawartość bakterii wytwarzających maślan w porównaniu do dzieci zdrowych i z lekką postacią choroby. W innych badaniach wskazano, że osoby z AZS mogą mieć wyższe poziomy Clostridium difficile, Escherichia coli i Staphylococcus aureus w porównaniu do zdrowych osób.

Mikrobiota jelitowa a łuszczyca

Łuszczyca jest autoimmunologiczną, ogólnoustrojową chorobą i charakteryzuje się przede wszystkim łuszczącymi się zmianami na skórze i świądem. Do rozwoju łuszczycy mogą przyczyniać się niefunkcjonująca prawidłowo oś jelito-skóra czy oś jelito-mózg-skóra. W przypadku łuszczycy często mówi się o charakterystycznym mikrobiomie łuszczycy, który znacznie różni się od mikrobiomu zdrowych osób. W jednym z badań wykazano, że mikrobiota jelitowa może mieć konkretne cechy, które zależą od typu łuszczycy. Przede wszystkim zauważono zwiększoną liczebność Phascolarctobacterium, która jest podejrzewana o istotny udział w odpowiedzi zapalnej i patogenezie łuszczycy, a zmniejszoną liczebność bakterii związanych z wytwarzaniem SCFA.

Stwierdzono już, że przyjmowanie odpowiednich probiotyków może przełożyć się na zmniejszenie stanu zapalnego i łagodzenie objawów choroby. M.in. w jednym z badań stwierdzono u osób z łuszczycą spadek prozapalnych markerów w osoczu po 6-8 tygodniach przyjmowania szczepu Bifidobacterium infantis 35624. W łuszczycy często stosowany jest również maślan sodu należący do SCFA, który przez regenerację i odżywienie kosmków jelita zmniejsza stan zapalny w organizmie.

Mikrobiota jelitowa a trądzik

Trądzik pospolity objawia się przede wszystkimi zaskórniakami, krostkami i guzkami. W 80-90% dotyczy nastolatków, częściej dotyczy kobiet, ale u mężczyzn charakteryzuje się cięższym przebiegiem.

Jest wiele czynników, które przyczyniają się do rozwoju trądziku. Pod kątem bakteryjnym często wymienia się kolonizację skóry Cutibacterium acnes, ale wiele ostatnich badań wskazuje na wpływ mikrobioty jelitowej na powstawanie zmian trądzikowych. Znaczna liczba badań miała na celu porównanie mikrobioty jelitowej osób z trądzikiem do mikrobioty osób zdrowych. W jednym z badań w Chinach zauważono zaburzony stosunek Bacteroidetes do Firmicutes, a w innym zmniejszoną zawartość Actinobacteria i nadmiar Proteobacterium. Ponadto zauważono spadek liczebności wielu bakterii, w tym Lactobacillus i Bifidobacterium. Zauważono również, że zaburzenia mikrobioty jelitowej różnią się w zależności od płci. Probiotykoterapia wykazuje korzystny efekt w przypadku osób z trądzikiem – korzystny efekt mają zarówno mieszanki probiotyczne, jak i zawierające pojedynczy szczep z rodzaju Lactobacillus rhamnosus. Najlepsze efekty można uzyskać w przypadku połączenia leczenia z przyjmowaniem probiotyków.

Mikrobiota jelitowa a inne choroby skóry

Obecnie wiadomo już o ważnej roli mikrobioty jelitowej nie tylko w rozwoju i terapii łuszczycy, AZS i trądziku pospolitego, ale również w innych schorzeniach skórnych. Należy do nich bielactwo, łysienie plackowate, trądzik różowaty, ropne zapalenie gruczołów potowych oraz czerniak złośliwy. Zauważono różnice w składzie i liczebności mikrobioty jelitowej u osób chorych na powyższe choroby w porównaniu do osób zdrowych, ale scharakteryzowanie tych różnic wymaga dalszych obserwacji.

Jak dobrać właściwy probiotyk do schorzenia?

Do zaburzeń mikrobioty jelitowej, która oddziałuje na stan skóry, często dochodzi m.in. na skutek stresu psychicznego. Z tego powodu problemy skórne często towarzyszą depresji. W takiej sytuacji korzystne może się okazać przyjmowanie psychobiotyków, czyli probiotyków zawierających szczepy bakterii stymulujących układ nerwowy. Jednakże warto mieć na uwadze, że niewłaściwie dopasowana probiotykoterapia może nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Najbardziej efektywna jest zwykle terapia mikrobiologiczna dopasowana indywidualnie, czyli na podstawie wyniku badania mikrobioty jelitowej, w połączeniu z dokładnym wywiadem zdrowotnym. Badanie mikrobioty jelit nie tylko uwzględnia jakościową i ilościową ocenę bakterii wskaźnikowych, ale też grzybów pleśniowych i drożdżopodobnych.

Podsumowanie

Choroby skóry mogą być przyczyną obniżenia samopoczucia u wielu osób i w zależności od fazy zaostrzenia być uciążliwe w codziennym życiu. Znaczący wpływ na stan skóry mają bakterie jelitowe. Zaburzenia w ich składzie przyczyniają się do powstawania i rozwoju chorób skóry.

W przypadku niektórych schorzeń skórnych udowodniono korzystne działanie przyjmowania poszczególnych szczepów bakteryjnych, ale niezależnie od choroby najbardziej korzystna jest probiotykoterapia indywidualnie opracowana na podstawie badania mikrobioty jelitowej i dopasowana do stanu jelit osoby chorej oraz jej zdrowia.

Konsekwencje dysbiozy jelitowej można ocenić na podstawie badania na nadwrażliwości pokarmowe IgG-zależne (np. badanie ImuPro) oraz stężenia zonuliny w kale. Najbardziej kompleksowym wsparciem leczenia chorób skóry jest wspomniana indywidualnie dobrana probiotykoterapia wraz z zastosowaniem diety eliminacyjno-rotacyjnej dopasowanej do występujących nadwrażliwości.