Padaczka Janza – charakterystyka

Padaczka Janza inaczej młodzieńcza padaczka miokloniczna lub zespół Janza (JME, ang. Juvenile Myoclonic Epilepsy) jest jednym z najczęstszych idiopatycznych zespołów padaczki uogólnionej (IGE). Diagnozowana jest najczęściej u młodzieży w okresie dojrzewania. Głównym objawem choroby jest występowanie nagłych, krótkich, synchronicznych i symetrycznych napadów mioklonicznych (SM), zwykle po wybudzeniu. Padaczka Janza wykazuje podłoże genetyczne. W poniższym artykule wyjaśniamy, jakie są przyczyny i objawy młodzieńczej padaczki mioklonicznej oraz opisujemy, jak wygląda proces diagnostyczny tej choroby.

Co to jest padaczka Janza?

Padaczka Janza jest chorobą o podłożu genetycznym, która rozwija się na skutek mutacji w genach, które regulują pobudliwość komórek nerwowych. Młodzieńcza padaczka miokloniczna powstaje w wyniku zaburzeń funkcji neuronalnych, spowodowanych przez czynniki genetyczne i środowiskowe. Jest jedną z najczęstszych postaci idiopatycznej padaczki u dzieci i młodzieży. Szacuje się, że padaczka Janza stanowi od 5 do 10% wszystkich przypadków padaczek wśród społeczeństwa. 

📌Sprawdź: Padaczka – jak powinna wyglądać diagnostyka?

Jakie są przyczyny i objawy padaczki Janza?

Padaczka Janza jest chorobą o charakterze wielogenowym, dziedziczoną autosomalnie dominująco. Oznacza to, że do wystąpienia choroby wystarczy posiadanie jednej kopii uszkodzonego genu odziedziczonej od matki lub ojca. Jeżeli jeden z rodziców jest chory, istnieje 50% szans na przekazanie choroby potomstwu. Niektóre przypadki młodzieńczej padaczki mioklonicznej są sporadyczne – nie mają rodzinnej historii i rozwijają się w wyniku mutacji, która powstała de novo. W literaturze naukowej wskazuje się, że genami związanymi z etiologią padaczki Janza mogą być:

• Gen GABRA1 – zlokalizowany na chromosomie 5, koduje białko będące podjednostką receptora GABA-A dla kwasu gamma-aminomasłowego (GABA), który jest głównym neuroprzekaźnikiem hamującym w mózgu. Mutacja w genie GABRA1 zaburza działanie GABA i prowadzi do nadmiernej pobudliwości neuronów.
• Gen CACNB4 – zlokalizowany jest na chromosomie 2, koduje białko, które jest częścią kompleksu białkowego kanałów wapniowych, uczestniczących w transporcie jonów wapnia do komórki. Mutacja w genie CACNB4 powoduje zaburzenie przepływu jonów wapnia, co może skutkować nadmiernymi wyładowaniami elektrycznymi w mózgu.
• Gen EFHC1 – zlokalizowany na chromosomie 6, koduje białko uczestniczące w homeostazie wapnia w organizmie i w regulacji aktywności neuronów. Mutacje w obrębie wspomnianego genu mogą być przyczyną nadpobudliwości kory ruchowej i wystąpienia napadów mioklonicznych. 

W padaczce Janza obserwuje się zaburzenie równowagi między układem hamującym a pobudzającym w układzie nerwowym. Na skutek choroby osłabione zostaje działanie GABA, czyli głównego neuroprzekaźnika hamującego w mózgu a nasila się działanie glutaminianu, czyli głównego neuroprzekaźnika pobudzającego, co prowadzi do nadmiernego wyładowania elektrycznego komórek nerwowych, wystąpienia mioklonii i napadów uogólnionych.

Młodzieńcza padaczka miokloniczna charakteryzuje się obecnością trzech najważniejszych typów napadów – mioklonii, czyli krótkich, gwałtownych skurczy mięśni, napadów toniczno-klonicznych, które są klasycznymi napadami drgawkowymi oraz w około 30% przypadków napadów nieświadomości.

Napady miokloniczne są najbardziej charakterystyczne dla padaczki Janza, pojawiają się u chorego jako jeden z pierwszych objawów. Mają postać nagłych, krótkich, nieregularnych skurczy mięśniowych, występujących głównie w ramionach i rękach, skutkując niezgrabnymi ruchami lub upuszczaniem przedmiotów. Mogą pojawiać się jednostronnie lub dwustronnie, nie powodują utraty świadomości, zazwyczaj pojawiają się rano, po przebudzeniu pacjenta. 

Napady toniczno-kloniczne pojawiają się najczęściej po miokloniach, powodując nagłą utratę świadomości. Występują u większości pacjentów ze zdiagnozowaną padaczką Janza. Napad może trwać od kilku sekund do kilku minut. Na początku napadu ciało chorego sztywnieje, a następnie pojawiają się rytmiczne drgawki całego ciała. Po ustąpieniu napadu pacjent może skarżyć się na bóle mięśniowe, senność i splątanie. Napady toniczno-kloniczne mogą być przyczyną urazów.

Podczas napadów nieświadomości chory przestaje reagować na bodźce zewnętrzne i traci kontakt z otoczeniem na kilka sekund. Ze względu na swoją specyfikę, napady nieświadomości mogą być niezauważone przez chorego lub jego otoczenie. Napady nieświadomości wynikają z nieprawidłowej aktywności sieci wzgórzowo-korowej.

Pozostałe objawy padaczki Janza to problemy ze snem, zaburzenia funkcji poznawczych i impulsywność.

Napady drgawkowe u pacjentów z młodzieńczą padaczką miokloniczną mogą być wywołane przez określone czynniki zwiększające pobudliwość neuronów. Zalicza się do nich: zbyt małą ilość snu, fotostymulację, stres, zmęczenie, silne emocje, środki odurzające, nagłe przebudzenie ze snu. Zaleca się, aby chory unikał czynników, które mogą wywołać napad.

📌 Przeczytaj: Dystrofia mięśniowa – objawy, rozpoznanie, dziedziczenie

Diagnostyka padaczki Janza

Diagnostyka padaczki Janza składa się z wywiadu klinicznego, badań elektroencefalograficznych, obrazowania mózgu i badań genetycznych.

Kluczowym badaniem do potwierdzenia diagnozy jest elektroencefalografia, czyli EEG, jednak należy pamiętać, że u części pacjentów początkowo EEG może nie wykazywać żadnych nieprawidłowości, dlatego w wielu przypadkach należy dodatkowo wykonać EEG w warunkach deprywacji snu. Rezonans magnetyczny mózgu wykonuje się w celu wykluczenia nieprawidłowości w obrębie struktur mózgu. U większości chorych na młodzieńczą padaczkę miokloniczną nie stwierdza się nieprawidłowości w tym badaniu. Etiologia padaczki Janza ma m.in. podłoże genetyczne i może wynikać z mutacji w różnych genach, dlatego wykonując badania genetyczne, należy uwzględnić możliwość wystąpienia mutacji genów kodujących kanały jonowe i receptory neuroprzekaźników (np. GABRA1, EFHC1, CACNB4, CLCN2). Wskazania do badań genetycznych to rodzinne występowanie padaczki, podejrzenie zespołów padaczkowych o podłożu genetycznym oraz atypowy przebieg padaczki Janza. Obecnie badania genetyczne nie są częścią rutynowej diagnostyki.

Należy pamiętać, że nie wszystkie napady miokloniczne lub toniczno-kliniczne będą oznaczały padaczkę Janza, dlatego należy przeprowadzić u chorych dokładną diagnostykę różnicową z wykluczeniem innych zespołów padaczkowych oraz niepadaczkowych przyczyn mioklonii, takich jak mioklonie fizjologiczne, dystonie miokloniczne i zespół Tourette’a.