Pierwsze objawy endometriozy

Endometrioza jest przewlekłą i uciążliwą chorobą ginekologiczną, której głównym objawem jest nasilony ból w trakcie miesiączki, obejmujący całą miednicę. To choroba prowadząca często do niepłodności, a jej diagnozowanie często odwleka się w czasie, ze względu na uznanie silnego bólu miesiączkowego za normalny objaw u dojrzewających dziewcząt i młodych kobiet. Jakie mogą być pierwsze objawy endometriozy i dlaczego nie należy ich lekceważyć?

Endometrioza – co to za choroba?

W przebiegu endometriozy dochodzi do rozwoju tkanek typowych dla jamy macicy (endometrium) w innych miejscach organizmu. Pojawienie się endometrium w nieprawidłowych, patologicznych lokalizacjach często skutkuje rozwojem określonych objawów chorobowych oraz niesie za sobą ryzyko komplikacji zdrowotnych, w tym niepłodności. Endometrium, które w przebiegu endometriozy zlokalizowane jest w innych narządach także podlega regulacji hormonalnej cyklu miesięcznego. Oznacza to, że te tkanki endometrium poza macicą zmieniają swoją grubość, natomiast nie są wydalane z organizmu jak w przypadku tkanek macicy. Nagromadzenie ich i cykliczne zmiany endometrium w miejscu innym niż macica powodują ucisk i stan zapalny w okolicznych tkankach, co wiąże się z bólem i pojawieniem się szeregu uciążliwych objawów chorobowych.

Najczęściej ogniska endometriozy rozwijają się na powierzchni jajników (endometrioza na jajnikach), w jajowodach, na więzadłach macicy, zewnętrznej powierzchni macicy.

W niektórych, rzadszych przypadkach ogniska endometriozy mogą także być zaobserwowane na innych narządach, jak m.in. w pochwie, szyjce macicy lub też pęcherzu moczowym, a nawet w płucach.

Do zachorowania na endometriozę predysponuje:

• Wczesna miesiączka (przed 11 rokiem życia);
• Krótkie cykle miesięczne (poniżej 27 dni);
• Wady anatomiczne narządów płciowych;
• Niskie BMI;
• Wiek 25-29 lat;
• Częste spożywanie alkoholu.

Endometrioza – objawy

Wczesne objawy endometriozy mogą pojawiać się u młodych dziewcząt już w trakcie pierwszych miesiączek i są to zwykle uciążliwe dolegliwości bólowe, odczuwane wraz z comiesięcznym krwawieniem. Szacuje się, że pacjentki problem nasilonych dolegliwości bólowych zgłaszają po około 4-6 latach cierpienia, natomiast diagnoza samej choroby odwleka się w czasie o kolejne 4 do 7 lat!!!

Wśród innych objawów endometriozy wymienia się także ból podczas stosunku, ból podczas owulacji, zaburzenia cyklu miesiączkowego – nasilone krwawienia, nieregularne występowanie menstruacji, nasilone dolegliwości zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS), dysfunkcje układu moczowego, dysfunkcje dolnego odcinka przewodu pokarmowego (wzdęcia, biegunki, zaparcia), zmęczenie, brak energii, stany depresyjne, drętwienie nóg. Przykrą konsekwencją endometriozy jest niepłodność.

Nietypowe objawy endometriozy

W przebiegu endometriozy mogą pojawić się także nietypowe objawy, jak np. obecność krwi w moczu, ból podczas oddawania moczu oraz kału, biegunki, wzdęcia lub też zaparcia. Pacjentki mogą także doświadczać uczucia przewlekłego zmęczenia, przedłużających się stanów podgorączkowych oraz bólu głowy. Kiedy tkanki endometrium zlokalizują się w płucach, objawami choroby są duszności i ból w klatce piersiowej, często promieniujący do barków i ramion. Niektóre pacjentki z endometriozą zgłaszają dodatkowo ból pleców, nóg, a nawet uciążliwą zgagę.

Endometrioza – objawy psychiczne. Endometrioza może być przyczyną objawów i chorób psychicznych. Endometrioza przekłada się negatywnie na funkcjonowanie społeczne, zawodowe i emocjonalne kobiety. Przyczyną wycofania lub/i zapadania na choroby psychiczne u kobiet z endometriozą jest przede wszystkim przewlekłość doznawanego bólu, znacząco pogarszającego komfort ich życia. U kobiet z endometriozą spada samoocena i samoakceptacja, satysfakcja z życia seksualnego; wzrasta ryzyko zaburzeń afektywnych (depresja, choroba afektywna dwubiegunowa), stanów lękowych, napadów paniki, agorafobii (lęk przed przestrzenią, przed wychodzeniem z domu), uzależnienia się od substancji psychoaktywnych, niekiedy pojawiają się myśli samobójcze.

Endometrioza diagnozowana jest u dziewcząt jeszcze nie miesiączkujących, u młodych i dojrzałych kobiet, ale także tych po menopauzie. Najczęściej jednak dotyczy kobiet w wieku rozrodczym (25 – 45 lat) i wśród nich może być nawet 6-10% kobiet z endometriozą. Ze względu na to, że choroba przytrafić się może każdej z kobiet z różnych grup wiekowych, wymienione dolegliwości nie powinny być lekceważone i powinny stanowić powód do pilnej konsultacji lekarskiej, podjęcia diagnostyki i leczenia.

Endometrioza – diagnostyka

„Złotym standardem”, czyli zalecaną przez towarzystwa naukowe metodą diagnozowania endometriozy jest badanie histopatologiczne tkanek zmienionych chorobowo, pobranych w trakcie laparoskopii. Laparoskopia jest zabiegiem wykonywanym w znieczuleniu ogólnym, który polega na wprowadzeniu do jam ciała specjalnego urządzenia umożliwiającego oglądnięcie wnętrza organizmu, pobranie fragmentów tkanek do badania histopatologicznego i przeprowadzenie zaplanowanego zabiegu (np. wycięcia endometrium z niefizjologicznych lokalizacji). Tkanki po specjalnym opracowaniu w laboratorium trafiają jako preparat pod mikroskop, a charakter zmian dostrzeżonych w preparacie opisywany jest przez lekarza patomorfologa. Niestety ten rodzaj diagnozy endometriozy zaliczany jest do metod inwazyjnych i wymaga od pacjentki pobytu w szpitalu oraz „dochodzenia” do siebie po przeprowadzonym zabiegu.

Endometrioza – badania obrazowe.Wykrywanie endometriozy ułatwić mogą badania obrazowe. Zanim pacjentka skierowana zostanie na zabieg pobrania wycinków z podejrzanych zmian, wykonywane jest u niej USG miednicy mniejszej (przezpochwowe i przez powłoki brzuszne) oraz innych rejonów ciała, podejrzanych o obecność tkanek endometrialnych. Pomocne w diagnozowaniu endometriozy okazać się może również obrazowanie za pomocą tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (MRI).

Endometrioza – badania krwi.Podejrzenie endometriozy może być wysnute na podstawie wyniku stężenia markera raka jajnika we krwi, czyli CA-125. Wzrosty tego markera, oczywiście poza rakiem jajnika, obserwuje się również w przypadku łagodnych chorób układu płciowego, np. torbieli oraz endometriozy. Należy jednak zaznaczyć, że wynik stężenia CA-125 może wspomagać proces diagnozowania endometriozy, w żadnym przypadku nie jest wystarczający do jej potwierdzenia.

Małoinwazyjne i nowoczesne badania w kierunku endometriozy

Obecnie w sieci laboratoriów Diagnostyka dostępne jest nowoczesne i małoinwazyjne badanie dedykowane wykrywaniu endometriozy, do którego materiał do badania lekarz może pobrać w trakcie rutynowej wizyty w gabinecie. EndoRNA qRT-PCR test jest badaniem, które warto wykonać zarówno w celu potwierdzenia jak i wykluczenia endometriozy.

Pozytywne strony badania EndoRNA qRT-PCR test to:

• Niska inwazyjność pobrania. Pobranie materiału z jamy macicy za pomocą tzw. biopsji aspiracyjnej endometrium trwa kilka minut i nie wymaga znieczulenia. Próbka zostaje przekazana do laboratorium diagnostycznego, gdzie wykonywane jest badanie za pomocą reakcji PCR, a wynik jest dostępny jest w przeciągu kilku dni.
• Test potwierdza podejrzenia endometriozy, które lekarz stawia na podstawie wcześniejszego wywiadu i zebranych wyników badań. W pobranej próbce z macicy oznacza się poziom mRNA odpowiedzialnego za produkcje enzymu FUT4, którego stężenie u kobiet chorujących na endometriozę jest wyższe niż u kobiet zdrowych. Dodatni wynik badania powinien uświadomić pacjentce, że choroba będzie postępować i należy podjąć decyzję o sposobie zabezpieczenia płodności.
• Ujemny wynik testu wyklucza endometriozę w momencie pobrania próbki. Pacjentka, która ma utrzymujące się objawy wskazujące na endometriozę, powinna rozważyć powtórzenie testu w przyszłości.

Podsumowując, badanie EndoRNA qRT-PCR test:

• Warto wykonać w sytuacji podejrzenia endometriozy;
• To czuła i specyficzna metoda diagnostyki endometriozy (m.in. w porównaniu do oznaczenia CA-125);
• Mało inwazyjne pobranie nie wymaga hospitalizacji i pozwala na szybki powrót do codziennej aktywności;
• Przyspiesza proces diagnozowania choroby;
• Umożliwia wczesne zastosowanie terapii.

Należy jeszcze zaznaczyć, że próbka do badania musi być pobrana wyłącznie w fazie wydzielniczej cyklu menstruacyjnego (faza cyklu występująca po owulacji) oraz badanie nie jest dedykowane kobietom w ciąży, nawet jeśli podejrzewa się u nich endometriozę.

Kolejnym badaniem umożliwiającym skrócenie czasu do uzyskania diagnozy endometriozy jest badanie EndomKIT. Badanie to wymaga pobrania krwi (niezależnie od fazy cyklu) i oznaczenia w niej stężenia markera CA125 i mózgowego czynnika neurotroficznego – BDNF. Wymaga także zebrania wywiadu z pacjentką i wprowadzenia wyników do dedykowanego programu, który na podstawie zastosowanego algorytmu generuje wynik pozytywny lub negatywny.

Porównanie obu małoinwazyjnych badań w kierunku endometriozy można znaleźć pod linkiem: https://diag.pl/pacjent/wp-content/uploads/sites/5/2024/02/endometrioza-porownanie-dl.pdf

Endometrioza – diagnostyka różnicowa

W diagnozowaniu endometriozy należy wziąć pod uwagę inne schorzenia pacjentki, które mogą zakłócać obraz choroby i odwlekać proces postawienia diagnozy. Szczególną uwagę należy zwrócić na migreny, schorzenia autoimmunologiczne (np. choroby zapalne jelit), problemy żołądkowo – jelitowe (np. zespół jelita nadwrażliwego), inne choroby miednicy mniejszej (np. choroby układu moczowego).

Endometrioza – leczenie

W walce z bólem wywołanym chorobą pomagają niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). Podstawą leczenia i zahamowania powstawania nowych ognisk endometriozy jest stosowanie leków hormonalnych zmniejszających syntezę estrogenu (leki antykoncepcyjne) i progestagenów. Metoda chirurgiczna, w szczególności laparoskopia, służy usuwaniu ognisk endometriozy zlokalizowanych poza macicą. Na chwilę obecną nie ma możliwości leczenia przyczynowego endometriozy, co oznacza, że odstawienie leków wiąże się z nawracaniem bólowych dolegliwości. Negatywnym efektem zalecanych hormonoterapii, ograniczających rozrost endometrium jest brak możliwości zajścia w ciąże w trakcie stosowanego leczenia.

Życie z endometriozą

Publikacje naukowe wśród czynników, które mogą mieć wpływ na rozwój i przebieg choroby wymieniają aktywność fizyczną, palenie papierosów, picie kawy, spożywanie alkoholu i sposób odżywiania.

• Palenie papierosów zwiększa syntezęcytokin prozapalnych, wpływa również zakłócająco na estrogenowo – progesteronową gospodarkę hormonalną, co przekłada się na wzrost ryzyka zachorowania i gorszy przebieg choroby.
• Alkohol nasila syntezę estrogenu, co z kolei zwiększa ryzyko rozwoju endometriozy i nasila jej objawy.
• Czerwone mięso to składnik diety uznany za zwiększający ryzyko rozwoju endometriozy.
• Kofeina dostarczana organizmowi głównie z wypijaną kawą obniża poziom estrogenu, co przekłada się na złagodzenie ryzyka wystąpienia endometriozy i osłabienie jej objawów.
• Aktywność fizyczna zmniejsza ryzyko rozwoju choroby, zmniejsza krwawienie miesiączkowe i reguluje poziom estrogenów w organizmie.

Z korzyścią dla kobiet, na temat endometriozy pisze się i mówi coraz więcej, przeprowadza się również coraz więcej badań. Zaawansowane technologie badawcze dają nadzieję wielu kobietom na nieodległe wdrożenie terapii, która dałaby szansę na życie bez uciążliwego i pogarszającego komfort życia bólu.

Autor: Dr n.med. Beata Skowron        

Lista placówek, w których możesz wykonać badanie EndoRNA:

https://diagendo.com/gdzie-wykonac-test/
https://pokonacendometrioze.pl/gdzie-leczyc/

(data ostatniej aktualizacji: 19.02.2024)

Bibliografia:

1. The Main Theories on the Pathogenesis of Endometriosis.Lamceva J, Uljanovs R, Strumfa I. Int J Mol Sci. 2023 Feb 21;24(5):4254. doi: 10.3390/ijms24054254. PMID: 36901685; PMCID: PMC10001466.
2. World Health Organization. [(accessed on 27 September 2022)]. Available online: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/endometriosis
3. Endometriosis: Epidemiology, Classification, Pathogenesis, Treatment and Genetics (Review of Literature). Smolarz B, Szyłło K, Romanowicz H. Int J Mol Sci. 2021 Sep 29;22(19):10554. doi: 10.3390/ijms221910554. PMID: 34638893; PMCID: PMC8508982.
4. The Importance of a Multi-Disciplinary Approach to the Endometriotic Patients: The Relationship between Endometriosis and Psychic Vulnerability. Carbone MG, Campo G, Papaleo E, Marazziti D, Maremmani I. J Clin Med. 2021 Apr 10;10(8):1616. doi: 10.3390/jcm10081616. PMID: 33920306; PMCID: PMC8069439.
5. Biomarkers in endometriosis: challenges and opportunities.Ahn SH, Singh V, Tayade C. Fertil Steril. 2017 Mar;107(3):523-532. doi: 10.1016/j.fertnstert.2017.01.009. Epub 2017 Feb 8. PMID: 28189296.
6. Pathogenesis and pathophysiology of endometriosis. Burney RO, Giudice LC. Fertil Steril. 2012 Sep;98(3):511-9. doi: 10.1016/j.fertnstert.2012.06.029. Epub 2012 Jul 20. PMID: 22819144; PMCID: PMC3836682.