Plamy soczewicowate na skórze warg i palcach? To może być zespół Peutza-Jeghersa

Zespół Peutza-Jeghersa (PJS) to rzadko występująca choroba genetyczna. Cechuje się obecnością polipowatości hamartomatycznej w całym przewodzie pokarmowym z wyjątkiem przełyku, charakterystyczną pigmentacją błon śluzowych oraz zwiększoną predyspozycją pacjentów do wystąpienia określonych chorób nowotworowych o dużej złośliwości. W poniższym artykule opisujemy, jakie są przyczyny i objawy zespołu Peutza-Jeghersa oraz przedstawiamy, jak wygląda ścieżka diagnostyczna. 

Jak rozpoznać Zespół Peutza-Jeghersa?

Zespół Peutza-Jeghersa jest chorobą dziedziczoną autosomalnie dominująco. To oznacza, że do manifestacji obrazu klinicznego choroby u pacjenta wystarczy obecność tylko jednej kopii uszkodzonego genu. Jest to choroba rzadka, występująca z częstością około 1:150 000.

Cechą charakterystyczną choroby jest:

• występowanie plam soczewicowatych w obrębie skóry warg, palców rąk oraz błonie śluzowej policzków;
• występowanie polipów hamartomatycznych obejmujących głównie jelito czcze;
• skłonność do tworzenia się nowotworów złośliwych w różnych narządach.

Plamy soczewicowate zwykle mają brązową barwę i dobrze odgraniczone brzegi od otaczającej skóry. Obecność polipów stwierdzana jest zazwyczaj już u młodych osób ze względu na zwiększone predyspozycje do wystąpienia krwawień z przewodu pokarmowego i niedokrwistości. Ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych u chorych na zespół Peutza-Jeghersa, większa część pacjentów umiera z tego powodu przed 60. rokiem życia. Najczęściej zmiany nowotworowe dotyczą jelita cienkiego, jelita grubego, jajnika, szyjki macicy, jąder, piersi, trzustki oraz żołądka. 

Przyczyny choroby

Zespół Peutza-Jeghersa jest chorobą najczęściej wynikającą z mutacji w linii zarodkowej kinazy serynowo/treoninowej 11 lub kinazy wątrobowej B1 (STK11/LKB1) zlokalizowanej na chromosomie 19. Kinaza serynowo-treoninowa 11 jest enzymem szeroko rozpowszechnionym w wielu różnych tkankach. Białko to zaangażowane jest w procesy metabolizmu, proliferacji, migracji komórek oraz reakcji na uszkodzenie DNA i promocję apoptozy, czyli programowanej śmierci komórek za pośrednictwem p53.

Diagnostyka Zespołu Peutza-Jeghersa

Rozpoznanie zespołu Peutza-Jeghersa opiera się na obrazie klinicznym (histologicznie potwierdzone polipy hamartomatyczne przewodu pokarmowego, pigmentacja błon śluzowo-skórnych), wywiadzie rodzinnym i analizie genetycznej pod kątem wystąpienia wspomnianej wcześniej mutacji genu supresorowego STK11 wywołującej chorobę.

Częstość wykrywanych mutacji w przypadku wystąpienia choroby u członków rodziny wynosi około 100%. Obraz kliniczny zespołu Peutza-Jeghersa jest stosunkowo zmienny w zależności od charakteru i stopnia pigmentacji skóry i policzków, liczby, wielkości i lokalizacji polipów oraz rodzaju występujących powikłań.

Zespół Peutza-Jeghersa należy odróżnić od innych zespołów polipowatości hamartomatycznej przewodu pokarmowego, przede wszystkim od zespołu polipowatości młodzieńczej, choroby Cowdena, zespołu Bannayana-Rileya-Ruvalcaby i choroby Lhermitte-Duclos. Wywiad rodzinny w kierunku choroby Peutza-Jeghersa może być negatywny w przypadku pojawienia się mutacji de novo.

Działania profilaktyczne

U pacjentów z rozpoznanym zespołem Peutza-Jeghersa należy wdrożyć działania profilaktyczne, mające na celu wczesne wykrycie zagrażających chorób nowotworowych. Zalecane jest, aby zarówno u kobiet jak i u mężczyzn

• co 2-3 lata wykonywać badanie kolonoskopowe (od 18. roku życia),
• badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego od ukończonego 8. roku życia,
• co 1-2 lata ultrasonografię endoskopową.

Kobiety co miesiąc powinny wykonać samobadanie piersi, a co rok mammografię, USG piersi, cytologię, USG przezpochwowe oraz oznaczenia we krwi poziomu CA-125. Mężczyźni co rok powinni mieć wykonane badanie przedmiotowe w kierunku guzów jąder z komórek Sertolego i ewentualnie USG jąder.