Przedwczesne wygasanie jajników – przyczyny i konsekwencje

Przedwczesne wygasanie jajników to poważne schorzenie, które może znacząco wpłynąć na jakość życia kobiet. Zrozumienie przyczyn oraz poznanie objawów i możliwości diagnostycznych pomoże kobietom w podjęciu świadomych decyzji dotyczących ich zdrowia i przyszłości.

Co to znaczy „przedwczesne wygasanie czynności jajników”?

„Przedwczesne wygasanie jajników” to termin używany do opisania sytuacji, w której funkcja jajników ustaje przed 40. rokiem życia. Oznacza to, że organizm kobiety przestaje produkować hormony, takie jak estrogen, a także nie dochodzi do owulacji, a tym samym pojawiają się trudności z zajściem w ciążę.

Objawy przedwczesnego wygasania jajników

Objawy przedwczesnego wygasania jajników są różnorodne i często przypominają te występujące w trakcie naturalnej menopauzy. Należą do nich:

• nieregularne cykle miesiączkowe lub ich całkowity brak,
• uderzenia gorąca oraz nocne poty,
• problemy ze snem i koncentracją,
• zmiany nastroju, w tym stany depresyjne,
• obniżone libido.

Jak często występuje przedwczesne wygasanie czynności jajników?

Przedwczesne wygasanie jajników dotyka około 1% kobiet w populacji, co oznacza, że na 100 kobiet przed 40. rokiem życia 1 może zmagać się z tym schorzeniem. W przypadku kobiet poniżej 30. roku życia wskaźnik ten wynosi 1 na 1000.

Przyczyny przedwczesnego wygasania jajników

Przyczyny przedwczesnego wygasania czynności jajników są złożone i mogą wynikać z wielu czynników. Warto je podzielić na kilka głównych kategorii, aby lepiej zrozumieć, co prowadzi do tego stanu.

📌 Przeczytaj także: Czym spowodowana jest przedwczesna niewydolność jajników?

Czynniki genetyczne

Niektóre przypadki przedwczesnego wygasania czynności jajników mają źródło w uwarunkowaniach genetycznych. Przykłady obejmują: zespół Turnera, zespół łamliwego chromosomu X, rzekomą niedoczynność przytarczyc typu 1a.

Czynniki autoimmunologiczne

Część przypadków przedwczesnego wygasania czynności jajników jest związanych z chorobami autoimmunologicznymi, które atakują tkanki jajników. Przykłady to: choroba Hashimoto, cukrzyca typu 1, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów.

Czynniki środowiskowe

Niektóre czynniki środowiskowe, takie jak palenie papierosów, mogą przyczyniać się do przedwczesnego wygasania czynności jajników. Infekcje wirusowe, które uszkadzają tkanki jajników, również są potencjalnymi winowajcami.

Czynniki jatrogenne

Leczenie onkologiczne, takie jak chemioterapia i radioterapia, może prowadzić do uszkodzenia jajników, co skutkuje przedwczesnym wygasaniem ich czynności. W przypadku kobiet, które przeszły operacje jajników, również istnieje ryzyko rozwoju tego schorzenia.

Podłoże idiopatyczne

W mniej więcej 20–30% przypadków nie udaje się ustalić przyczyny przedwczesnego wygasania jajników.

Diagnozowanie przedwczesnego wygasania jajników

Rozpoznanie przedwczesnego wygasania jajników opiera się na kilku krokach. Pierwszym etapem jest szczegółowy wywiad medyczny. Lekarz zbiera informacje na temat cykli menstruacyjnych pacjentki, objawów, które występują, oraz historii medycznej rodziny. Ważne jest, aby zrozumieć, czy w rodzinie występowały przypadki przedwczesnej menopauzy.

Kolejnym krokiem są badania hormonalne, które pomagają ocenić funkcję jajników. Kluczowe parametry to:

• FSH (hormon folikulotropowy) – podwyższony poziom FSH we krwi (powyżej 30 mIU/ml) wskazuje na zaburzoną funkcję jajników.
• Estradiol – niski poziom estradiolu może wskazywać na niewydolność jajników.
• AMH (hormon antymüllerowski) – pomaga ocenić rezerwę jajnikową, a niski poziom AMH może wskazywać na przedwczesne wyczerpanie komórek jajowych.
• Testy na obecność autoprzeciwciał – w przypadku podejrzenia choroby autoimmunologicznej.

📌 Przeczytaj więcej o badaniach na przedwczesne wygasanie czynności jajników.

USG przezpochwowe to kolejny istotny element diagnozowania przedwczesnego wygasania jajników. Badanie to pozwala ocenić liczbę pęcherzyków jajnikowych oraz ich objętość. W przypadku przedwczesnego wygasania funkcji jajniki mogą być znacznie mniejsze, a liczba pęcherzyków bywa ograniczona.

W niektórych przypadkach lekarz zleca dodatkowe badania, takie jak ocena gęstości kości (densytometria), aby wykluczyć inne schorzenia. W przypadku podejrzenia zaburzeń genetycznych, takich jak zespół Turnera, można wykonać badanie kariotypu (analizę chromosomów). W rzadkich przypadkach, w celu postawienia ostatecznej diagnozy, można wykonać biopsję jajników, chociaż jest to rzadko stosowane.

Leczenie i możliwości zajścia w ciążę przy przedwczesnym wygasaniu jajników

Chociaż nie ma leku, który przywróci funkcję jajników w przypadku ich przedwczesnego wygasania, możliwe jest leczenie objawów oraz wsparcie w zakresie płodności.

Kwestia zajścia w ciążę przy przedwczesnym wygasaniu jajników jest złożona i różni się w zależności od indywidualnych okoliczności. Niemniej kobiety zmagające się z tym zaburzeniem mają stosunkowo niską szansę na naturalne zajście w ciążę. Szacuje się, że wynosi ona od 5% do 8%. W przypadkach gdy naturalne metody zawiodą, zaleca się skorzystanie z technik wspomaganego rozrodu, takich jak in vitro. Niekiedy jedyną opcją na posiadanie potomstwa jest dawstwo komórek jajowych. 

Kobiety, które planują leczenie onkologiczne, powinny rozważyć zamrożenie swoich komórek jajowych przed rozpoczęciem terapii. Dzięki temu zyskują szansę na macierzyństwo w przyszłości, nawet po zakończeniu leczenia.

Przedwczesne wygasanie jajników może wiązać się z emocjonalnymi trudnościami związanymi z utratą płodności. W związku z tym wsparcie psychologiczne jest często ważnym elementem leczenia.

Opracowanie: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian