Schwannomatoza – czym jest ta rzadka choroba? 

Schwannomatoza to rzadko występująca choroba genetyczna obejmująca nerwy obwodowe. Charakteryzuje się obecnością licznych nerwiaków osłonkowych (schwannomów), czyli łagodnych nowotworów osłonek nerwowych. Schwannomatoza uznawana jest za trzecią postać neurofibromatozy. W poniższym artykule wyjaśniamy jak powszechna jest schwannomatoza oraz czy schwannomatoza związana jest z niepełnosprawnością. Opisujemy, jakie są przyczyny i objawy tej choroby oraz jak wygląda proces diagnostyczny.

Co to jest schwannomatoza?

Schwannomatoza to choroba genetyczna, dziedziczona autosomalnie dominująco, co oznacza, że do wystąpienia objawów wystarczy posiadanie tylko jednej kopii uszkodzonego genu. Jeśli jedno z rodziców jest chore, to istnieje 50% szans na przekazanie choroby potomstwu. Mimo że choroba może być dziedziczona od krewnych, to około 60-70% przypadków zachorowań jest sporadyczna, spowodowana mutacjami de novo. Częstość występowania szacuje się na 1/40 000 do 1/70 000 urodzeń.

Schwannomatoza określana jest jako trzecia postać neurofibromatozy, ma podobny obraz kliniczny do neurofibromatozy typu 2 (NF2), ale traktowana jest jak oddzielna jednostka chorobowa ze względu na różne uwarunkowania genetyczne i przebieg choroby. Cechą charakterystyczną schwannomatozy są predyspozycje do występowania licznych nerwiaków osłonkowych. W odróżnieniu od neurofibromatozy typu 2 w schwannomatozie nie występują obustronne schwannoma nerwu przedsionkowo-ślimakowego i utrata słuchu.

Przyczyną schwannomatozy są mutacje w genach SMARCB1 lub LZTR1, zlokalizowanych na chromosomie 22. Oba z wymienionych genów są supresorami nowotworowymi, które w warunkach fizjologicznych hamują nadmierny wzrost i podział komórek, uniemożliwiając rozwój nowotworu. Gdy w genie SMARCB1 lub LZTR1 wystąpi mutacja, komórki Schwanna (komórki glejowe ośrodkowego układu nerwowego) dzielą się w sposób niekontrolowany, co prowadzi do powstania guzów. Gen SMARCB1 koduje białko, który uczestniczy w regulacji ekspresji genów, natomiast gen LZTR1 koduje białko uczestniczące w wielu szlakach sygnałowych w komórce, które regulują cykl komórkowy. Mutacja genu SMARCB1 lub LZTR1 prowadzi do zaburzenia procesów kontrolujących wzrost i proliferację komórek Schwanna. 

Przeczytaj: Które nowotwory są dziedziczne?

Jak wygląda schwannomatoza?

Cechą charakterystyczną schwannomatozy jest obecność łagodnych nowotworów wywodzących się z komórek osłonek mielinowych nerwów (schwannomów). Wygląd i konsekwencje związane z występowaniem tych guzów zależą od ich lokalizacji oraz rozmiarów. Schwannoma wyczuwalne są jako miękkie lub twarde podskórne guzki. U niektórych pacjentów mogą wywoływać dolegliwości bólowe. Guzki zlokalizowane są wzdłuż nerwów obwodowych a w niektórych przypadkach również nerwów rdzeniowych. Ich wielkość może wynosić od kilku milimetrów do kilku centymetrów. W obrazie z rezonansu magnetycznego (MRI), schwannomy prezentują się jako dobrze odgraniczone guzy o jednolitej strukturze, często otoczone torebką. Objawy zewnętrze u pacjentów z schwannomatozą obejmują asymetrię spowodowaną rozrostem guzów w jednej okolicy ciała oraz trudności w poruszaniu się i utrzymaniu prawidłowej postawy ze względu na częste drętwienie i osłabienie mięśni. Choroba ta zazwyczaj postępuje powoli, ale przewlekły ból neuropatyczny znacząco obniża jakość życia, a występujące guzy mogą prowadzić do poważnych deficytów neurologicznych.

Objawy schwannomatozy 

U pacjentów ze zdiagnozowaną schwannomatozą głównym objawem choroby są łagodne nowotwory osłonek mielinowych nerwów obwodowych i nerwów kręgosłupa. Guzy nerwów czaszkowych pojawiają się stosunkowo rzadko i w około 8% przypadków dotyczą nerwu trójdzielnego. U około 30% chorych schwannoma ograniczone są do jednej części ciała np. pojedynczej kończyny czy kilku sąsiadujących segmentów kręgosłupa. Jednym z najczęstszych objawów jest ból neuropatyczny, który jest silny, przewlekły i trudny do leczenia, zazwyczaj oporny na klasyczne leki przeciwbólowe. Pacjenci charakteryzują go jako ból piekący, kłujący i promieniujący na większe obszary ciała.

Nasilenie objawów bólowych nie zawsze związane jest z wielkością i ilością guzów. Nawet małe guzy mogą powodować silny ból. Ból neuropatyczny może prowadzić do niepełnosprawności. Jeżeli schwannoma uciskają na nerwy, może pojawić się dodatkowo osłabienie mięśni, drętwienie i mrowienie kończyn oraz zaburzenia czucia, objawiające się jako zmniejszone lub nadwrażliwe czucie w obszarach ciała zaopatrywanych przez dany nerw. Guzy zlokalizowane w pobliżu rdzenia kręgowego mogą prowadzić do problemów z równowagą i zaburzeń koordynacji. U nielicznych pacjentów guzy rozwijają się w czaszce i kręgosłupie, co prowadzi do osłabienia kończyn, trudności z chodzeniem a w zaawansowanych przypadkach do niedowładów. 

Symptomy choroby pojawiają się najczęściej w drugiej lub trzeciej dekadzie życia. Ryzyko zezłośliwienia guzów jest niskie, a chorzy w większości przypadków nie mają skróconej oczekiwanej długości życia.

Sprawdź: Guzki Heberdena – jak się objawiają?

Diagnostyka schwannomatozy

Najważniejszymi etapami diagnostyki schwannomatozy jest wywiad lekarski, badania neurologiczne, badania obrazowe oraz testy genetyczne. W trakcie badanie neurologicznego lekarz dokonuje oceny siły mięśniowej, czucia i odruchów, aby wstępnie określić, jakie nerwy zostały dotknięte i w jakim stopniu. Jeżeli schwannomy zlokalizowane są w okolicy rdzenia kręgowego, wykonuje się również test równowagi i koordynacji ruchowej. Kluczowe w diagnostyce schwannomatozy jest wykonanie rezonansu magnetycznego z kontrastem, dzięki któremu możliwe jest uwidocznienie guzów wzdłuż nerwów obwodowych i sprawdzenie, czy schwannoma uciskają na rdzeń kręgowy. Jeśli guzy występują w okolicach kręgosłupa, może okazać się konieczne wykonanie tomografii komputerowej. Do potwierdzenia wstępnej diagnozy wykorzystywane są badania genetyczne, które sprawdzają obecność mutacji w genach SMARCB1 i LZTR1. Analiza opisanych mutacji genetycznych jest kluczowa do oceny ryzyka przekazania uszkodzonego allelu genowego potomstwu. W rzadkich przypadkach, kiedy wyniki tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego nie są jednoznaczne, wykonuje się biopsję guza i badanie histopatologiczne, które umożliwia ustalenie, czy badana tkanka ma charakter schwannoma.