Szkorbut – co to za choroba?

Szkorbut to choroba wywoływana przez określoną awitaminozę. Obecnie opisywane schorzenie występuje niezwykle rzadko i kojarzy się głównie z marynarzami, którzy pozostawali na morzu przez długi czas. W dzisiejszych czasach zbilansowana dieta jest w stanie skutecznie zapobiegać tej chorobie. Mimo to warto wiedzieć jakie są objawy szkorbutu, niedobór której witaminy wywołuje szkorbut oraz na czym polega diagnozowanie oraz leczenie tego schorzenia.

Szkorbut – co to jest?

Szkorbut to schorzenie, do rozwoju którego dochodzi w wyniku nasilonych niedoborów kwasu askorbinowego, znanego szerzej pod nazwą „witamina C”. Organizm człowieka nie jest w stanie samodzielnie produkować witaminy C, w związku z czym musi być ona dostarczana wraz ze spożywanym pokarmem. Substancja ta uczestniczy w wielu, istotnych dla prawidłowego funkcjonowania całego ustroju procesach biochemicznych. Jedną z ważniejszych funkcji witaminy C jest udział w produkcji kolagenu, który stanowi istotny element budowy wielu tkanek. Niedobory witaminy C prowadzą do zaburzeń syntezy tego białka, a co za tym idzie do określonych uszkodzeń narządowych.

Obecnie szkorbut jest bardzo rzadko występującą chorobą. Najczęściej dotyczy on niemowląt oraz osób starszych. Rozwój szkorbutu związany jest z nieprawidłowym żywieniem, w wyniku którego organizmowi nie jest dostarczana odpowiednia ilość witaminy C. Do rozwoju szkorbutu może także dochodzić u osób przewlekle oraz długotrwale uzależnionych od alkoholu, a także na podłożu innych chorób współwystępujących, które prowadzą do zaburzeń wchłaniania substancji odżywczych w jelitach.

W przeszłości szkorbut najczęściej dotyczył marynarzy, którzy podejmowali się długich rejsów np. przez ocean. Niedobory witaminy C wynikały wówczas z ograniczeń związanych z prowiantem zabieranym na podkłady okrętów. Choroba ta znana jest już od czasów starożytnych i przez długi czas stanowiła główny czynnik ograniczający dalekie podróże morskie. Związek szkorbutu z niedoborami żywieniowymi został opisany dopiero w XVIII wieku, co w konsekwencji pozwoliło na skuteczne zapobieganie jego występowaniu. Przed odkryciem sposobu leczenia szkorbutu choroba ta była główną przyczyną zgonów wśród załóg statków dalekomorskich.

Szkorbut – jakie są objawy?

Objawy szkorbutu ulegają stopniowemu pogorszeniu w czasie, wraz z pogłębianiem się niedoborów witaminy C. Na pierwszych etapach szkorbutu możliwe jest pojawienie się dolegliwości takich jak:

• Pogorszenie się oraz utrata apetytu,
• Spadek masy ciała,
• Przewlekłe zmęczenie,
• Zwiększona drażliwość,
• Ogólne pogorszenie samopoczucia,
• Ospałość w ciągu dnia.

Na przestrzeni następnych trzech miesięcy, jeżeli nie zostanie włączone właściwe leczenie szkorbutu,mogą uwidocznić się kolejne objawy, jak np.:

• Zwiększona męczliwość,
• Uczucie duszności,
• Bóle kości,
• Bóle mięśni i stawów,
• Zwiększona tendencja do siniaczenia się,
• Nadmierne przesuszanie skóry,
• Występowanie krwawych wybroczyn na skórze i błonach śluzowych, 
• Zapalenie dziąseł oraz wypadanie zębów,
• Spowolnione gojenie się ran,
• Zaburzenia emocjonalne o charakterze depresyjnym.

W końcowych stadiach szkorbutu dochodzi do dalej postępujących uszkodzeń tkanek oraz narządów, które mogą prowadzić do wystąpienia m.in. uogólnionych obrzęków na ciele, żółtaczki, zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego, drgawek, gorączki oraz zgonu. W dzisiejszych czasach, ze względu na powszechną znajomość tej choroby oraz łatwe leczenie niezwykle rzadko obserwowane są skrajnie zaawansowane stadia szkorbutu.

Szkorbut – jakie są przyczyny?

Bezpośrednią przyczyną szkorbutu jest nasilony niedobór witaminy C w organizmie. Ze względu na brak możliwości samodzielnej syntezy przez organizm, kwas askorbinowy musi być dostarczany wraz z pożywieniem. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę C dla osoby dorosłej wynosi od ok. 45 do 90 mg na dobę. Obecnie stosowana przez populację krajów rozwiniętych dieta całkowicie pokrywa to zapotrzebowanie. W przypadku niemowląt witamina C dostarczana jest wraz z mlekiem matki.

Do rozwoju szkorbutu może dochodzić w przypadku nasilonego niedożywienia, które najczęściej występuje obecnie w tzw. krajach rozwijających się. Poza szkorbutem osoby te cierpią także na innego rodzaju niedobory witaminowe oraz związane z nimi choroby, jak np. choroba ber-beri lub też pelagra. W zachodnich społeczeństwach szkorbut dotyczy najczęściej osób, które niezdolne są do samodzielnego zadbania o własne, prawidłowe żywienie, jak np. niemowlęta, osoby niesamodzielne,  w podeszłym wieku lub też osoby cierpiące na różnego zaburzenia psychiczne, które wywołują zmiany behawioralne. Do rozwoju tej choroby może także dojść w przypadku określonych zespołów złego wchłaniania oraz przewlekłych dializ.

Objawy związane ze szkorbutem powstają na skutek zaburzeń przebiegu procesów biologicznych, które wymagają obecności cząsteczek witaminy C. Jednym z najważniejszych jest synteza kolagenu. Białko to stanowi istotny budulec licznych tkanek ludzkiego organizmu, w tym między innymi ścian naczyń krwionośnych, mięśni, chrząstek oraz skóry. Niedobory witaminy C prowadzą do powstawania wadliwej tkanki łącznej, która jest o wiele bardziej narażona na uszkodzenia. W wyniku tego dochodzi do patologicznych krwawień, siniaczenia się oraz wylewów krwi, co skutkuje rozwojem objawów szkorbutu.

Diagnostyka szkorbutu – jakie badania wykonać?

Rozpoznanie szkorbutu stawiane jest przez lekarza przede wszystkim na podstawie obrazu klinicznego prezentowanego przez pacjenta oraz typowego wywiadu chorobowego. Obecność klasycznych objawów, w połączeniu z historią nietypowych nawyków żywieniowych lub określonych zaburzeń dietetycznych, pozwala na wstępne rozpoznanie szkorbutu oraz włączenie właściwego leczenia.

Możliwe jest także wykonanie określonych badań diagnostycznych w celu potwierdzenia rozpoznania szkorbutu lub też zróżnicowania go z innymi schorzeniami. Podstawowe testy laboratoryjne, które przydatne są w rozpoznawaniu tej choroby to oznaczenie stężeń witaminy C oraz pełna morfologia krwi obwodowej. W tym badaniu może zostać wykryta nasilona anemia, czyli obniżona liczebność krwinek czerwonych. Lekarz może także zadecydować o konieczności wykonania badania rentgenowskiego – w przebiegu szkorbutu możliwe jest uwidocznienie charakterystycznych dla tej choroby uszkodzeń kostnych.

Na czym polega leczenie szkorbutu?

Leczenie szkorbutu polega na uzupełnieniu brakującej w organizmie witaminy C. Dawkowanie preparatów zawierających kwas askorbinowy ustalane jest indywidualnie przez lekarza. W większości przypadków objawy ustępują już po około 2 tygodniach od rozpoczęcia leczenia. Warto pamiętać, aby nie suplementować nadmiernie witaminy C w przypadku, gdy nie występuje taka konieczność. Nadmierne przyjmowanie tej substancji (w ilościach powyżej 500 mg na dobę) może prowadzić do szeregu powikłań zdrowotnych, takich jak m.in. nudności, wymioty, biegunki, wysypka skórna oraz zwiększone ryzyko rozwoju kamicy nerkowej.

W celu zapobiegania niedoborom witaminy C istotne jest przestrzeganie właściwych nawyków dietetycznych, dzięki którym możliwe będzie pokrycie dziennego zapotrzebowania na tę witaminę. Warto pamiętać, aby w swojej diecie uwzględnić pokarmy, które zawierają duże ilości tej substancji takie jak m.in.:

• Papryka,
• Jagody,
• Brokuły,
• Kiwi,
• Różnego rodzaju cytrusy – np. cytryny, pomarańcze, grejpfruty lub limonki,
• Truskawki,
• Marchew,
• Ziemniaki,
• Kiszone warzywa np. kapusta.

Źródła

https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/63300,witamina-c

https://www.medicalnewstoday.com/articles/155758

https://www.nhs.uk/conditions/scurvy/

https://www.healthline.com/health/scurvy https://www.webmd.com/skin-problems-and-treatments/what-to-know-scurvy