Teratoma, czyli potworniak, to najczęściej łagodna zmiana

Potworniaki mogą być zarówno łagodne, jak i złośliwe. Większość potworniaków znajduje się w jajnikach i ma charakter łagodny. Choć nazwa może brzmieć groźnie, zrozumienie, czym jest potworniak, jakie są jego objawy i jak można go leczyć, zwykle uspokaja pacjentów. 

Czym jest potworniak?

Potworniak, znany również jako teratoma, to nowotwór wywodzący się z komórek zarodkowych. Może zawierać różnorodne typy tkanek, takie jak: kości, mięśnie, włosy, czy nawet zęby, co czyni go jednym z najbardziej zaskakujących histopatologicznie i złożonych nowotworów. Potworniaki są nowotworami łagodnymi lub złośliwymi, a ich lokalizacja najczęściej obejmuje jajniki, jądra, a także obszary pozagonadalne, takie jak mózg czy przestrzeń zaotrzewnową.

Jak powstaje potworniak?

Teratoma to nowotwór, który rozwija się z wielopotencjalnych komórek zarodkowych, z których powstają listki zarodkowe, zwane ektodermą, endodermą i mezodermą. Kiedy rozpoczyna się ich niekontrolowany rozrost w miejscu, w którym nie powinno do tego dojść, formuje się torbielowata zmiana z zaskakującą zawartością. Histologicznie te guzy są zbudowane z wielu chaotycznie ze sobą pomieszanych rodzajów tkanek. Niektóre z nich mogą być hormonalnie czynne i stanowić przyczynę zaburzeń pracy układu hormonalnego.

Historia i nomenklatura

Nazwa potworniak pochodzi od greckiego słowa teratos, oznaczającego potwora, coś nadzwyczajnego i przerażającego, co odzwierciedla zróżnicowane i nietypowe struktury tkankowe, jakie mogą zawierać te nowotwory. Termin został wprowadzony w XIX wieku, kiedy badania histologiczne zaczęły umożliwiać identyfikację i klasyfikację różnych typów nowotworów.

Potworniaki dzielimy na dojrzałe i niedojrzałe

Potworniak dojrzały, zwany teratoma maturum, jest powszechnie występującym, niezłośliwym guzem jajnika. Stanowi 20% wszystkich guzów jajnika, a w 10% przypadków pojawia się obustronnie. Najczęściej występuje jako torbiel skórzasta. Zazwyczaj nie stanowi zagrożenia dla życia pacjentki, jednak niektóre kobiety poddawane są operacji w celu usunięcia guza.

Potworniaki niedojrzałe, czyli teratoma immaturum, są nowotworami zbudowanymi z niedojrzałych, szybko dzielących się tkanek. Tkanki te mogą różnicować się w kierunku nowotworów złośliwych, mięsaków lub raków. Ten rodzaj potworniaka często zawiera komórki trofoblastu, czyli tkanki, która jest prekursorem łożyska. Wtedy guz wydziela gonadotropinę kosmówkową (HCG) – hormon, który w takiej sytuacji może spowodować  wynik fałszywie dodatni na teście ciążowym. Gonadotropina kosmówkowa nie jest tylko markerem ciąży, lecz też markerem potworniaka niedojrzałego.

Gdzie lokalizują się potworniaki?

Potworniaki (ICD-10: D27) zwykle rozwijają się w gonadach. U kobiet najczęściej spotyka się potworniaki dojrzałe w postaci torbieli skórzastej, które zwykle są zmianami łagodnymi. Natomiast u mężczyzn w jądrach można znacznie częściej spotkać potworniaki niedojrzałe o charakterze złośliwym. Potworniaki mogą lokalizować się w innych miejscach ciała. Manifestacją ich obecności może być guzek na szyi, w śródpiersiu, w przestrzeni zaotrzewnowej, wzdłuż kręgosłupa, w sercu, w pęcherzu, w wątrobie czy w żołądku, a nawet w mózgu. 

Warto zwrócić uwagę na inną odmianę potworniaków – potworniaki wrodzone. Guzy te znajdują się zwykle w okolicy kości krzyżowej u płodu lub noworodka. Rozwijają się podczas ciąży; przyczyna ich powstawania nie jest do końca znana. Zwykle rozpoznaje się je podczas wykonywania rutynowego badania ultrasonograficznego w ciąży. Mogą być one istotną komplikacją ciąży, przeciwwskazaniem do porodu drogami natury lub nawet spowodować wewnątrzmaciczne obumarcie płodu ze względu na wystąpienie zaburzeń krążenia.

Objawy potworniaka

W wielu przypadkach potworniaki są bezobjawowe i wykrywane przypadkowo podczas badań obrazowych, wykonywanych z innych powodów. Ze względu na mnogość miejsc, w których dochodzi do ich rozwoju, potworniaki, dają zróżnicowane objawy. Oprócz zaburzeń hormonalnych mogą powodować występowanie objawów neurologicznych. Objawy z ucisku, np. na szyi lub w klatce piersiowej, mogą powodować ucisk nerwów krtaniowych, który objawia się chrypką. Ucisk żył głównych manifestuje się zespołem objawów charakterystycznych dla ich ucisku – przekrwieniem, biernym obrzękiem, zaczerwienieniem i bólem tkanek.

Jak stawia się diagnozę potworniaka?

Potworniaki mogą być przypadkowym znaleziskiem podczas wykonywania rutynowych badań, np. USG narządu rodnego, które każda kobieta powinna mieć przeprowadzane co roku. Jeśli pacjentka ma objawy bólowe, lekarz zleca badania obrazowe, takie jak ultrasonografia, tomografia komputerowa, RTG czy rezonans magnetyczny. Markerami potworniaka niedojrzałego są gonadotropina kosmówkowa (HCG) i alfa-fetoproteina (AFP). Ich laboratoryjne oznaczenie we krwi może znacząco ułatwić diagnozę i przyspieszyć wdrożenie prawidłowego postępowania leczniczego. Jeśli masz podejrzenie lub czujesz niepokój związany ze zmianami występującymi w jajnikach czy wątpliwości co do zaproponowanego leczenia lub diagnozy, skonsultuj się z ginekologiem.

Jak leczy się potworniaki?

Guzy o charakterze teratomy leczy się za pomocą chirurgii. Laparoskopowo lub metodą otwartą, przez laparotomię, wycina się guz i wysyła po zabezpieczeniu do pracowni histopatologicznej. Celem badania jest określenie, czy guz jest złośliwy i z jakich tkanek jest zbudowany. Od wyniku badania histopatologicznego zależy dalsze postępowanie lecznicze. Przed zabiegiem warto wykonać pakiet standardowych badań. 

Lek. Magdalena Drąg