Czy można zrobić test na ojcostwo przed urodzeniem dziecka?

Test na ojcostwo pozwala potwierdzić lub wykluczyć, czy dany mężczyzna jest biologicznym ojcem dziecka. Badanie ojcostwa można przeprowadzić jeszcze przed porodem. Gdy kobieta jest w ciąży, test można zrobić na podstawie analizy próbki krwi, płynu owodniowego lub komórek kosmówki. Sprawdź, na czym polegają te badania i kiedy można je wykonać.

Ciąża związana jest nie tylko z oczekiwaniem na przyjście na świat nowego członka rodziny, ale i z wieloma wątpliwościami i pytaniami, w tym niekiedy związanymi z ojcostwem. Rozwiązaniem w takiej sytuacji może być test na ojcostwo, który zapewnia jednoznaczną odpowiedź w kwestii biologicznego pokrewieństwa dziecka i danego mężczyzny.

Test na ojcostwo – co to jest i w jakim celu się go wykonuje?

Badanie ojcostwa, inaczej określane testem na ojcostwo, najogólniej przedstawić można jako postępowanie analityczne, którego celem jest potwierdzenie lub wykluczenie biologicznego ojcostwa. Badania te wykorzystywane są do celów prywatnych lub sądowych. W pierwszym przypadku zapewniają rodzicom dziecka wiedzę na temat jego rodzicielskich więzi, w drugim natomiast mogą też zostać użyte jako dowód wstępny w sądzie lub we wniosku do prokuratury o wytoczenie sprawy. Testy na ojcostwo zlecane są przez sąd w przypadku procesów związanych z określeniem alimentów, zaprzeczeniem lub uznaniem ojcostwa czy podczas spraw o dziedziczenie majątku.

Sądowe ustalenie ojcostwa jest możliwe wówczas, gdy dziecko jest na świecie. W teście DNA dla celów sądowych już po narodzinach dziecka konieczny jest udział matki, dziecka, domniemanego ojca wraz z poświadczeniem danych osobowych (dokument tożsamości matki i domniemanego ojca, akt urodzenia dziecka). Podczas pobrania sporządzany jest specjalny protokół, będący później materiałem dowodowym. Próbek do badania na potrzeby sądu nie można pozyskać samodzielnie, trzeba się zgłosić do specjalistycznej placówki medycznej. Pobraniem wymazów zajmuje się pracownik medyczny wskazany przez biegłego sądowego (lekarz lub diagnosta laboratoryjny).

Dostępna technologia pozwala również na wykonanie testu na ojcostwo w ciąży, jednak sąd nie bierze pod uwagę wyników takiego badania. Zatem mimo że rozwój nauk medycznych sprawił, że możliwe stało się wykonanie testu w ciąży, to badanie takie będzie musiało zostać powtórzone. Co więcej, test na ojcostwo w ciąży może być wykorzystany wyłącznie do uprawdopodobnienia ojcostwa.

W którym miesiącu ciąży można zrobić test na ojcostwo?

Test na ojcostwo w trakcie ciąży można przeprowadzić bardzo wcześnie. W przypadku badań z krwi jest to średnio 10. tydzień ciąży. Badania z płynu owodniowego najlepiej wykonać w 15.–16. tygodniu, a z komórek kosmówki między 10. a 11. tygodniem ciąży. Wykonywanie amniopunkcji tylko po to, by przeprowadzić test na ojcostwo, nie jest uzasadnione ze względów medycznych, ani etycznych. Inwazyjne badania prenatalne zawsze łączą się z niewielkim, ale jednak istniejącym ryzykiem poronienia. Inne możliwe powikłania amniopunkcji to: nakłucie narządów płodu, uszkodzenie łożyska lub pępowiny, infekcja wewnątrzmaciczna. O wykonaniu inwazyjnych badań prenatalnych powinien decydować lekarz wraz z pacjentką, po rozważeniu wszystkich za i przeciw. Badanie ojcostwa w ciąży na podstawie amniopunkcji może być wykonane tylko wtedy, gdy pacjentka została na nią skierowana z innych wskazań i zaistniała w ten sposób możliwość pobrania materiału do badania. Należy podkreślić jeszcze raz, że nie przeprowadza się amniopunkcji tylko do badania ojcostwa.

Czy test na ojcostwo wykonywany w ciąży jest wiarygodny?

Test na ojcostwo w ciąży niezależnie od rodzaju pobieranego materiału jest tak samo pewny jak badania DNA wykonywane po narodzinach dziecka. Prawdopodobieństwo zaprzeczenia ojcostwa wynosi 100%, a potwierdzenia ponad 99,99%.

Test na ojcostwo przed porodem – na czym polega?

Test na ojcostwo przed porodem polega na porównaniu profili genetycznych domniemanego ojca i dziecka. Badanie DNA na ojcostwo w czasie trwania ciąży można wykonać kilkoma drogami . Pierwsza polega na analizie płynu owodniowego pobranego podczas biopsji kosmówki, druga na analizie próbki krwi matki, trzecia zaś na ocenie komórek pobranych z kosmówki.

Testy na ojcostwo z płynu owodniowego

Płyn owodniowy inaczej określany jest wodami płodowymi. Znajduje się w błonie płodowej. Jego zadaniem jest stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju dziecka. Chroni przed czynnikami ze środowiska zewnętrznego, amortyzuje czy zapewnia swobodę ruchów. W płynie owodniowym znajdują się złuszczone komórki płodu zawierające jego DNA, ale także. białka, aktywne enzymy, tłuszcze, hormony. Komórki płodu obecne w wodach płodowych pochodzą ze złuszczającej się skóry, układu moczowego i pokarmowego dziecka.

Materiał do przeprowadzenia testów DNA w ciąży pozyskiwany jest podczas amniopunkcji. Ta inwazyjna metoda diagnostyczna nazywana jest inaczej amniocentezą. Polega na nakłuciu igłą jamy owodni, czyli jednej z błon płodowych, i pobraniu około 15 ml płynu. Badanie to przeprowadza wykwalifikowany lekarz pod kontrolą ultrasonografu, co ma zapewnić maksymalne bezpieczeństwo mamie i dziecku. Dzięki zastosowaniu USG lekarz dokładnie widzi na monitorze, jak przebiega badanie. Ślad po igle do amniopunkcji przypomina ten po pobraniu krwi. Cały zabieg trwa zaledwie kilka minut.

DNA matki i domniemanego ojca może pochodzić z dowolnych próbek. Mogą to być m.in.:
● włosy z cebulkami,
● zużyta chusteczka higieniczna,
● używana szczoteczka do zębów.

Test na ojcostwo z krwi matki

Od 10. tygodnia ciąży w krwiobiegu matki znajduje się odpowiednia do ustalenia ojcostwa ilość DNA dziecka. Znika ono z krwi kobiety tuż po porodzie. Materiałem do badań w tym przypadku jest krew pobrana od mamy w klasyczny sposób – z żyły łokciowej – jak przy okazji innych badań diagnostycznych. Badanie nie wymaga żadnego przygotowania. Nie ma nawet potrzeby być na czczo. Z pobranej próbki krwi wyizolowane zostanie DNA dziecka, które następnie będzie porównywane z DNA matki oraz domniemanego ojca.

Testy przeprowadzone z krwi matki są oparte na analizie DNA dziecka, które wchodzi w skład tzw. wolnego DNA (cell free fetal DNA – cffDNA). Jednakże ten materiał genetyczny jest mocno pofragmentowany. Oznacza to, że znajdują się w nim wyłącznie krótkie odcinki DNA dziecka. Zaznaczyć trzeba również, że materiał DNA nie pochodzi z komórek płodu, a z komórek łożyska. W sytuacji, gdy stężenie cffDNA we krwi matki jest niskie bądź stężenie DNA wolnego pochodzącego z komórek matczynych w porównaniu z cffDNA jest wysokie, test na ojcostwo może być mniej miarodajny.

Materiałem do badań od mężczyzny jest krew lub wymaz z wewnętrznej strony policzka. Materiał do analizy można pobrać samodzielnie. Zestaw testowy może zostać przesłany na wybrany adres. Do zestawu dołączona jest instrukcja ze szczegółowymi wskazówkami jak prawidłowo wykonać pobranie.

Test na ojcostwo z komórek z kosmówki

Pod kontrolą USG można wykonać biopsję kosmówki (zewnętrznej błony płodowej), z której pozyskuje się komórki do testu DNA. Komórki kosmówki, które na etapie późniejszej ciąży wytworzą łożysko, mają te same chromosomy co płód. Badanie przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym, w zależności od lokalizacji kosmówki: przezbrzusznie za pomocą cienkiej igły lub przezpochwowo za pomocą kaniuli. Jednak to badanie również wiąże się z niewielkim ryzykiem poronienia. Stąd pobranie materiału do testu ojcostwa wskazane jest przy okazji badań diagnostycznych. Biopsja kosmówki jest szczególnie przydatna do wykrywania u płodu zaburzeń, takich jak:

● anemia sierpowato-krwinkowa
● zespół Tay-Sachsa
● zespół Downa
● zwłóknienia torbielowate

Testy DNA na ojcostwo w ciąży – ile czeka się na wynik?

Średni czas oczekiwania na wynik testu DNA na ojcostwo przeprowadzanego w ciąży wynosi 6–7 dni roboczych. Należy mieć jednak na uwadze, że w przypadku dużego obłożenia placówki może on ulec wydłużeniu. W wybranych laboratoriach można otrzymać wynik szybciej, jednak wówczas cena może wzrosnąć.

A co, jeśli nie można zrobić badania na ojcostwo w ciąży?

Zdarzają się sytuacje, gdy wykonanie testu na ojcostwo w ciąży jest niemożliwe. Zazwyczaj jest to związane z trudnościami z pozyskaniem próbek od mamy. Do testu po narodzinach dziecka wystarczą próbki ojca i dziecka, np. smoczek, szczoteczka do zębów, włosy z cebulkami. Nie ma potrzeby angażowania w badanie matki. Materiały do testu prowadzonego dla własnej wiedzy można pobrać samemu, bez konieczności wizyty w placówce medycznej i z zachowaniem pełnej anonimowości. Pamiętać trzeba jednak, że testy wykonane bez zgody matki dziecka nie mogą zostać wykorzystane w sądzie.

Autor: Olga Dąbska
Weryfikacja: lek. Wiktor Trela

Sprawdź również artykuły:

1. Test na ojcostwo – jak przebiega i ile kosztuje?
2. Ustalenie ojcostwa – kiedy można zrobić test na ojcostwo?
3. Badania na ojcostwo – rodzaje

Bibliografia

1. Amniopunkcja i biopsja kosmówki, „Ginekologia po Dyplomie” 2011, nr 1, s. 101–108.
2. G.H. Bręborowicz, B. Banaszewska, Położnictwo i ginekologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005, s. 487–488.
3. J.W. Dudenhausen, Położnictwo praktyczne i operacje położnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, s. 11.
4. M. Troszyński, Położnictwo – ćwiczenia: podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, s. 82.