Trądzik odwrócony – przyczyny, objawy i leczenie choroby skóry

Skóra jest największym organem ludzkiego ciała o powierzchni wynoszącej nawet 2 m² i masie stanowiącej około 6% masy ciała dorosłej osoby. Dotychczas opisano około 4000 chorób skóry, które dotykają milionów ludzi na całym świecie. Szacuje się, że choroby te są przyczyną od 15% do 30% konsultacji medycznych, stanowiąc jednocześnie istotne wyzwanie dla systemów ochrony zdrowia. Jedną z chorób skóry mających wysoce negatywny wpływ na jakość życia pacjentów jest trądzik odwrócony, będący przewlekłą chorobą zapalną o potencjalnie ciężkim przebiegu. Jakie są przyczyny trądziku odwróconego i jak choroba ta się objawia? Czy istnieje skuteczna metoda jej leczenia?

Dermatologia i jej miejsce w historii medycyny

Choroby skóry są znane ludzkości od samych jej początków, a ich wizualny charakter umożliwiał wczesne rozpoznanie. Źródeł znanej nam medycyny zachodniej można poszukiwać w osiągnięciach dwóch wielkich cywilizacji starożytnego świata: egipskiej i greckiej. 

Praktyka medyczna w kraju faraonów była ściśle związana z religią; to kapłani obrębie świątynnych murów zapewniali opiekę medyczną, a nawiedzające ludzi choroby przypisywano woli bogów. Zachowane do naszych czasów pochodzące sprzed ponad trzech i pół tysiąca lat papirusy Edwina Smitha i Ebersa stanowią cenne źródło wiedzy z zakresu medycyny staroegipskiej. Papirus Smitha, znany również jako Księga Ran zawiera opis 48 przypadków ran i urazów skóry, do których dochodziło podczas bitew i wypadków podczas wznoszenia monumentalnych budowli. W papirusie tym przedstawiono również zagadnienia dotyczące ginekologii, pediatrii czy zabiegów odmładzających i poprawiających stan skóry. Papirus Ebersa zawiera zaś opisy stosowanych przez Egipcjan wosków i olejów wykorzystywanych do redukcji zmarszczek i przebarwień, co dowodzi troski, jaką otaczano skórę.

Pierwsze kompletne opisy anatomii i fizjologii skóry zebrano w traktacie Corpus Hippocraticum spisanym około 100 lat po śmierci Hipokratesa z Kos. Zawarta w nim wiedza stanowiła podwaliny rozwoju przyszłej specjalizacji lekarskiej – dermatologii. Dyscyplina ta jako oddzielna gałąź medycyny rozwinęła się dopiero w XVIII wieku, kiedy to w 1714 roku Daniel Turner w swym traktacie De Morbis Cutaneis przedstawiał opis ponad 100 przypadków klinicznych chorób dermatologicznych wraz z metodami ich leczenia. Dzieło to, przetłumaczone na kilka języków, bezpośrednio wpłynęło na rozwój europejskiej dermatologii. 

Czym jest trądzik odwrócony?

Trądzik odwrócony to przewlekła choroba zapalna skóry. Zazwyczaj rozwija się po okresie dojrzewania, objawiając się bolesnymi, głęboko osadzonymi zmianami zapalnymi umiejscowionymi w obszarach ciała, na których znajdują się gruczoły apokrynowe; najczęściej w okolicach pachowych (trądzik odwrócony pod pachami), pachwinowych i anogenitalnych (okolice odbytu).

Badania epidemiologiczne przeprowadzone w krajach europejskich wskazują, że roczna częstość występowania trądziku odwróconego wynosi około 1% w populacji ogólnej, podczas gdy na świecie występowanie tej choroby waha się od 0,1 do 4%. Jednocześnie należy wskazać na niedoszacowanie wykrywalności trądziku odwróconego, a zmiany chorobowe występujące w strefach intymnych negatywnie wpływają na życie seksualne pacjentów, obniżając tym samym jakość ich życia. 

Nasilenie trądziku odwróconego klasyfikuje się w trójstopniowej skali Hurleya, która opiera się na ocenie zmian chorobowych dokonanej przez lekarza podczas badania fizykalnego. 

• W pierwszym, najczęściej występującym stadium choroby (około 65% przypadków), obserwuje się ropnie pojedyncze lub mnogie, bez widocznych przetok i blizn. 
• Stają się one widoczne w drugim stadium, zaś w stadium trzecim, występującym u około 4% pacjentów, obserwuje się rozsiane zmiany chorobowe z przetokami i widocznymi licznymi bliznami.

Trądzik odwrócony zazwyczaj objawia się po okresie dojrzewania, a średni wiek zachorowania oscyluje pomiędzy 21. a 23. rokiem życia. Choroba częściej dotyka kobiet; w zależności od źródła danych, kobiety chorują od dwu do nawet pięciokrotnie częściej niż mężczyźni. 

Wśród czynników ryzyka inicjujących zapalenie mieszków włosowych, które następnie prowadzi do powstawania bolesnych zmian zapalnych, wymienia się:

• zaburzenia odporności, 
• predyspozycje genetyczne, 
• nikotynizm,
• otyłość,
• przewlekłe choroby zapalne jak: nieswoiste zapalenie jelit, zgorzelinowe zapalenie skóry czy zespół policystycznych jajników. 

Trądzik odwrócony – etiologia

Etiologia trądziku odwróconego jest złożona i jedynie częściowo opisana. Stosowana przez wiele lat łacińska nazwa choroby hidradenitis suppurativa, nawiązująca do greckiego wyrazu aden oznaczającego gruczoł, sugerowała zaangażowanie gruczołów apokrynowych i wpływ zaburzeń hormonalnych w patofizjologii trądziku odwróconego. Z uwagi na to, że choroba najczęściej występuje u osób zmagających się z nadwagą lub otyłością, sugerowano, że czynniki endokrynologiczne i/lub metaboliczne biorą udział w patogenezie trądziku. Poparciem tego założenia był faktem, że choroba najczęściej rozwijała się w stosunkowo wąskim przedziale wieku następującym bezpośrednio po okresie dojrzewania. 

Jednak w przebiegu trądziku odwróconego, podobnie jak w przypadku trądziku pospolitego, dochodzi do okluzji mieszków włosowych, a w patofizjologii choroby zasugerowano rolę „autozapalenia”, do którego dochodzi w następstwie nieprawidłowej odpowiedzi keratynocytów na komórki bakteryjne. Nieprawidłowa reakcja keratynocytów jest pierwszym etapem w rozwoju miejscowego stanu zapalnego prowadzącego do nadmiernego rogowacenia nabłonka mieszków włosowych. Rozwój stanu zapalnego powoduje rozszerzenie mieszka włosowego i powstanie torbieli, a następnie jej perforację i wydostanie się zawartości do otaczającej skóry właściwej, powodujące wystąpienie silnej miejscowej odpowiedzi immunologicznej. Zapalenie skóry staje się przewlekłe, a w późniejszych stadiach obserwuje się tworzenie się przetok i bliznowacenie. Jednocześnie stała obecność na powierzchni skóry bakterii wytwarzających biofilm może przynajmniej częściowo wyjaśniać przewlekły i nawracający przebieg choroby.

Trądzik odwrócony – domowe sposoby i leczenie

Niestety ze względu na brak jednolitych rekomendacji terapeutycznych leczenie trądziku odwróconego przysparza wielu trudności zarówno lekarzom, jak i pacjentom. Należy pamiętać, że trądzik odwrócony jest chorobą zapalną i postępowanie lecznicze ma na celu właśnie ograniczenie stanu zapalnego. 

• Leczenie farmakologiczne obejmuje zarówno miejscowe stosowanie antybiotyków, leków keratolitycznych, np. rezorcyny na zmiany skórne, jak i włączenie antybiotykoterapii doustnej. Najczęściej wykorzystuje się klindamycynę, ryfampicynę i tetracykliny, a czas trwania terapii wynosi około trzech miesięcy, a w przypadku tetracyklin nawet pół roku. 
• U części pacjentów korzystne jest także włączenie terapii hormonalnej, a w zależności od stanu pacjenta lekarz może także włączyć leczenie biologiczne. Stosowany w przypadkach średniego i zaawansowanego nasilenia choroby adalimumab jest zazwyczaj dobrze tolerowany przez pacjentów. 
• W ciężkich przypadkach, gdy podejmowane wcześniej leczenie zachowawcze okazało się nieskuteczne, stosuje się także interwencje chirurgiczne. Decyzja o zastosowaniu leczenia chirurgicznego, jak również dobór zabiegu i jego rozległości i wybór rodzaju zabiegu leżą w gestii lekarza, który uwzględnia stan kliniczny pacjenta. Dostępnych jest kilka metod, w tym deroofing i laseroterapia stosowane w leczeniu zmian łagodnych. Lekarz może także wykorzystać metody klasyczne, a podczas zabiegu usuwa się zmienione chorobowo tkanki wraz z marginesem zdrowej skóry. 
• Wdrożenie leczenia powinno być powiązane z modyfikacją stylu życia, opierającą się na redukcji masy ciała u chorych z nadwagą lub otyłością i zaprzestaniu palenia tytoniu, gdyż czynniki te są najsilniej powiązane z rozwojem i ciężkością przebiegu choroby. Jednocześnie podejmując aktywność fizyczną, warto dobrać ćwiczenia w taki sposób, by nie dochodziło do nasilonego pocenia się skóry. Zaleca się stosowanie przewiewnej odzieży i luźnej bielizny. Ponadto u części pacjentów proces leczenia wspomaga laserowe usunięcie owłosienia, jednak decyzję o poddaniu się zabiegowi należy skonsultować to z lekarzem. 

Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza