USG – co to za badanie? Rodzaje, wskazania

Badania obrazowe stanowią nieodłączną część diagnostyki wielu schorzeń. Jednym z najczęściej wykonywanych jest USG. Jest ono całkowicie bezpieczne, bezbolesne, a wynik otrzymuje się od razu po jego zakończeniu. Na czym polega badanie USG? Kiedy powinieneś je wykonać? Odpowiedzi na te i wiele innych pytań znajdziesz w poniższym artykule.

Badanie USG – co to jest?

Badanie ultrasonograficzne (USG) wykonywane jest przy pomocy ultrasonografu. Umożliwia uwidocznienie struktur wewnątrz ciała bez ich uszkodzenia dzięki wykorzystaniu specjalnej sondy, którą lekarz przesuwa po badanej okolicy ciała. Wysyła ona fale ultradźwiękowe, które przenikają przez tkanki i częściowo się od nich odbijają. Powracające fale są odbierane przez sondę, a następnie przetwarzane przez komputer. W efekcie na monitorze pojawia się obraz, który zmienia się w czasie rzeczywistym podczas przesuwania sondy. Jeżeli lekarz uzna to za wskazane, może zatrzymać obraz w trakcie badania i wykonać niezbędne pomiary. Ma także możliwość drukowania zdjęć.

Badanie ultrasonograficzne pomaga lekarzowi nie tylko w postawieniu prawidłowego rozpoznania. Służy ono także często do monitorowania postępu choroby i oceny efektów jej leczenia. W przeciwieństwie do badania RTG czy tomografii komputerowej, w trakcie USG nie stosuje się promieniowania jonizującego. Dzięki temu USG może być wielokrotnie powtarzane bez szkody dla Twojego zdrowia. Jest to też podstawowe badanie obrazowe w  diagnostyce prenatalnej. Pozwala lekarzowi ocenić rozwój płodu, jego płeć, położenie łożyska czy ilość wód płodowych.

USG – jakie są rodzaje badania?

Badanie ultrasonograficzne może być wykorzystane do oceny niemal każdej części ciała. Wyróżnia się USG:

• tarczycy,
• węzłów chłonnych,
• ślinianek,
• naczyń krwionośnych (tzw. ultrasonografia dopplerowska, podczas której ocenie podlega przepływ krwi w naczyniach żylnych i tętniczych),
• serca (badanie echokardiograficzne),
• płuc i opłucnej,
• jamy brzusznej,
• tkanek miękkich (zmian skórnych, tkanki podskórnej, mięśni),
• piersi,
• stawów (m.in. stawu kolanowego, biodrowego, łokciowego),
• ginekologiczne (USG transwaginalne, czyli dopochwowe),
• przezodbytnicze (USG transrektalne),
• ciąży,
• przezciemiączkowe (u noworodków i niemowląt).

Badanie ultrasonograficzne bywa także wykorzystywane do uwidocznienia zmian w trakcie biopsji guzków na tarczycy czy torbieli w piersiach. Pobranie materiału do badania pod kontrolą USG zmniejsza ryzyko powikłań.

Wskazania do badania USG

Istnieje bardzo dużo wskazań do wykonania badania ultrasonograficznego, które dotyczą niemal każdej dziedziny medycyny. Do najczęstszych należą:

• ból brzucha u dzieci i osób dorosłych,
• zmiana rytmu wypróżnień (biegunki, zaparcia),
• niedoczynność lub nadczynność tarczycy,
• wyczuwalne guzki lub zgrubienia w tkankach miękkich,
• obrzęk stawu,
• krwiomocz,
• ciąża.

Badanie USG powinno być także wykonywane przez kobiety w ramach profilaktyki raka piersi. USG piersi wykonuje najczęściej lekarz ginekolog.

Przygotowanie do badania USG

W większości przypadków badanie ultrasonograficzne nie wymaga żadnego przygotowania ze strony pacjenta. W dniu badania postaraj się założyć wygodne ubranie, które pozwoli Ci na szybkie odsłonięcie badanej okolicy. Dla przykładu, jeśli masz zaplanowane USG węzłów chłonnych szyi lub tarczycy, zrezygnuj z nakładania bluzki z golfem. Zadbaj też, aby Twoja skóra była czysta i zrezygnuj z balsamowania jej. Może to utrudnić lekarzowi przesuwanie sondy po Twojej skórze. Na badanie zabierz swoją dokumentację medyczną, w tym wyniki poprzednich badań USG.

Trochę inaczej wygląda przygotowanie do USG jamy brzusznej. Przed badaniem:

• pozostań na czczo (co najmniej 6 godzin),
• unikaj palenia papierosów, żucia gumy i picia napojów gazowanych,
• wypij 2–3 szklanki niegazowanej wody,
• na 1–2 godziny przed USG powstrzymaj się od oddawania moczu.

Zastanawiasz się, po co pić wodę przed USG? Zapewni to odpowiednie wypełnienie Twojego pęcherza moczowego, co umożliwi lekarzowi dokonanie jego dokładnej oceny.

Przebieg badania USG

Przed rozpoczęciem badania lekarz zapyta Cię o dolegliwości, choroby przewlekłe i przebyte operacje. Następnie poprosi Cię o odsłonięcie badanej okolicy ciała i położenie się na kozetce. Na Twoją skórę nałoży specjalny żel. Ułatwi on płynne przesuwanie się sondy po skórze i zminimalizuje zakłócenia spowodowane obecnością powietrza. W trakcie badania lekarz może poprosić Cię o zmianę pozycji ciała czy nabranie i zatrzymanie powietrza. Postaraj się wykonywać wszystkie polecenia – umożliwią one lekarzowi dokładniejszą ocenę Twoich narządów. Po zakończonym badaniu lekarz dokończy jego opis i poinformuje Cię o wyniku.

Ile trwa badanie ultrasonograficzne?

W zależności od rodzaju badania USG trwa zwykle około 15–30 minut. Czas ten jest jedynie orientacyjny i może ulec wydłużeniu lub skróceniu.

Co wykrywa USG?

Chcesz wiedzieć, jakie zmiany można uwidocznić w badaniu ultrasonograficznym? A może zastanawiasz się, czy na USG widać stan zapalny? Do nieprawidłowości, które lekarz może wykryć w trakcie badania USG, należą:

• obrzęk tkanek, powiększenie węzłów chłonnych i śledziony – mogą świadczyć o toczącym się stanie zapalnym,
• poszerzenie naczyń krwionośnych, w tym tętniaki aorty brzusznej,
• zwężenie naczyń krwionośnych,
• torbiele wątroby, nerek, jajników, piersi,
• złogi w drogach moczowych lub pęcherzyku żółciowym,
• przepuklina pachwinowa, udowa, pępkowa,
• obecność nadmiernej ilości płynu w jamie opłucnej czy otrzewnej,
• zmiana struktury narządów, np. stłuszczenie lub marskość wątroby,
• powiększenie lub zmniejszenie rozmiaru narządów,
• zmiany nowotworowe pierwotne i wtórne (przerzuty).

Badanie USG nie zawsze jest wystarczające do postawienia rozpoznania. Jeśli lekarz uzna to za konieczne, skieruje Cię na inne badania diagnostyczne, np. tomografię komputerową lub rezonans magnetyczny.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia

1. A. Carovac, F. Smajlovic, D. Junuzovic, Application of Ultrasound in Medicine, „Acta Informatica Medica” 2011, dostęp online: lipiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3564184/.
2. InformedHealth.org [Internet], How do ultrasound examinations work?, 2020, dostęp online: lipiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK563109/.