Węgorek jelitowy – co to za pasożyt? Co warto wiedzieć?

Chociaż zarażenia pasożytami kojarzymy głównie z egzotyką, węgorek jelitowy może stanowić niebezpieczeństwo także dla osób, które nigdy nie opuszczały kraju. Ten niewielki nicień potrafi latami bytować w ludzkim organizmie – często nie dając żadnych dolegliwości, aby u osób z osłabioną odpornością wywołać ciężką chorobę. Wyjaśniamy, czym jest węgorek jelitowy, jak dochodzi do zarażenia tym pasożytem, jakie objawy powinny wzbudzić podejrzenie węgorczycy oraz jak można potwierdzić i leczyć tzw. węgorczycę.

Czym jest węgorek jelitowy?

Węgorek jelitowy (łac. Strongyloides stercoralis) to mały pasożyt należący do grupy nicieni, który bytuje głównie w błonie śluzowej jelita cienkiego człowieka. Dorosłe formy mają zaledwie 2–3 mm długości, więc są trudne do wykrycia gołym okiem. Węgorek jelitowy jest wyjątkowy, ponieważ ma zdolność do przeżycia w organizmie gospodarza przez wiele lat, dzięki złożonemu cyklowi autozakarzenia. Oznacza to, że pasożyt może rozmnażać się i przekształcać w organizmach ludzi, którzy są zarażeni, bez potrzeby kontaktu z zewnętrznym środowiskiem.

Larwy pasożyta rozwijają się w zanieczyszczonej glebie, w której wylęgają się z jaj wydalanych z kałem zarażonych osób. Przez kontakt skóry (np. chodzenie boso po ziemi) przenikają do organizmu człowieka, a następnie wędrują przez krew do płuc, skąd zostają odkrztuszone i ponownie połknięte. W jelicie cienkim pasożyt przekształca się w dorosłe formy, które składają jaja, zaczynając cykl na nowo.

Węgorek jelitowy występuje głównie w tropikalnych i subtropikalnych regionach świata, takich jak Ameryka Łacińska, Afryka, Azja Południowo-Wschodnia oraz wyspy Pacyfiku. W tych miejscach gleba często bywa zanieczyszczona ludzkimi odchodami, co sprzyja rozwojowi pasożyta. Sporadycznie może też występować w krajach europejskich o cieplejszym klimacie, m.in. w regionach Basenu Morza Śródziemnego czy na Bałkanach. Przypadki zarażeń wykrywane są także u osób, które wracają z podróży do regionów endemicznych.

Wg szacunków, na całym świecie węgorczycą może być dotknięte nawet kilkadziesiąt milionów ludzi, z czego większość nie zdaje sobie sprawy z obecności pasożyta w organizmie. Węgorek jest szczególnie groźny dla osób z osłabionym układem odpornościowym – może dojść u nich do niebezpiecznej postaci zakażenia, tzw. zespołu hiperinwazji, który prowadzi do gwałtownego nasilenia objawów i rozprzestrzeniania się pasożyta w organizmie.

Objawy zarażenia (strongyloidozy)

Zakażenie węgorkiem jelitowym (strongyloidoza lub węgorczyca) przebiega w sposób bardzo różnorodny, a u większości zarażonych osób objawy są łagodne lub nie ma ich wcale. Gdy dolegliwości już się pojawią, przyjmują postać trzech głównych faz objawów, związanych z różnymi etapami życia pasożyta w organizmie człowieka.

Faza skórna (wejścia larw)

Pierwsze objawy zakażenia pojawiają się w momencie, gdy larwy pasożyta przedostają się przez skórę. W miejscu wniknięcia larw pojawia się miejscowy odczyn – swędząca wysypka i zaczerwienienie. Czasami zmiany te określane są jako pełzający rumień (łac. larva currens), ponieważ wysypka ma tendencję do przemieszczania się po skórze. Zmiany najczęściej dotyczą stóp, pośladków lub ud i mogą nawracać. Jest to pierwszy etap zarażenia.

Faza płucna

Kolejny etap zakażenia to faza płucna, kiedy larwy wędrują przez płuca. Podczas tej wędrówki pojawiają się objawy podrażnienia dróg oddechowych, np. suchy kaszel, odkrztuszanie niewielkiej ilości plwociny, a także świszczący oddech lub uczucie duszności. Objawy przypominają zapalenie oskrzeli lub zapalenie płuc i często towarzyszy im zwiększona liczba eozynofilów w badaniach krwi, co jest typowe dla reakcji organizmu na obecność pasożytów. Połknięte pasożyty przedostają się następnie do jelita cienkiego, gdzie osiadają i zaczynają się rozmnażać.

Faza jelitowa (przewlekła)

Gdy pasożyt osiądzie w jelicie cienkim, mogą pojawić się bóle brzucha, zwłaszcza w okolicy prawego nadbrzusza. Bóle mają charakter nawracających skurczów lub dyskomfortu. W tej fazie najczęściej występują biegunki o wodnistym charakterze mogące przypominać postać biegunkową zespołu jelita drażliwego. W niektórych przypadkach pojawia się utrata apetytu, nudności, wymioty oraz wzdęcia. U części  chorych dochodzi również do niewielkiej utraty masy ciała.

Postać ciężka (zespół hiperinwazji)

W przypadku osób z osłabionym układem odpornościowym np. przyjmujących długotrwale sterydy lub leki immunosupresyjne (np. po przeszczepach), pasożyt może rozmnażać się w sposób niekontrolowany. Taki stan prowadzi do zespołu hiperinwazji i objawia się gwałtownym nasileniem dolegliwości, w tym ciężkiej biegunki, silnymi bólami brzucha, wysoką gorączką, krwią w stolcu oraz ogólnym wyniszczeniem organizmu. W zespole hiperinwazji larwy mogą rozprzestrzeniać się po całym organizmie, prowadząc do ciężkiego zapalenia płuc z niewydolnością oddechową, uszkodzenia wątroby czy układu nerwowego. Śmiertelność jest bardzo wysoka, sięgająca nawet 80–90% w przypadku braku rozpoznania i leczenia.

Diagnostyka węgorczycy

Złotym standardem diagnostyki węgorczycy (strongyloidozy) są specjalne techniki hodowli larw z kału. W diagnostyce węgorczycy pomocne są badania serologiczne, polegające na wykrywaniu przeciwciał IgG przeciwko Strongyloides stercoralis w surowicy krwi. Testy są bardzo czułe i mogą wskazać na utajone zakażenie, nawet wtedy, gdy wyniki parazytologiczne kału są ujemne. Takie badania są dostępne w wyspecjalizowanych laboratoriach diagnostycznych, a jedną z popularnych metod jest oznaczanie przeciwciał ELISA.

📌 Sprawdź: e-Pakiet zespół antyfosfolipidowy (APS) – klasyczne markery serologiczne

Badanie mikroskopowe kału może być wykonywane, nie jest jednak wystarczające do postawienia ostatecznego rozpoznania (jaja węgorka są bardzo podobne do jaj tęgoryjca). Należy również pamiętać, że ze względu na nieregularne wydalanie larw oraz często niski poziom intensywności infestacji, pojedyncze badanie może nie wykryć pasożyta. Dlatego w celu zwiększenia czułości diagnostycznej zaleca się wykonanie serii badań, polegających na pobraniu trzech próbek w odstępach kilku dni.

Najnowszą, czułą, techniką diagnostyki zarażeń pasożytami przewodu pokarmowego jest identyfikacja w kale DNA pasożytów jakościową metodą real time PCR. W przypadku węgorków metoda ta identyfikuje gatunki rodzaju Strongyloides spp.

📌Sprawdź też badanie: Kał – pasożyty (1 ozn.)

W przypadkach ciężkich zakażeń, zwłaszcza gdy występuje zespół hiperinwazji, larwy pasożyta są wykrywane nie tylko w kale, ale również w innych materiałach, m.in. plwocina, treść dwunastnicza (pobrana podczas endoskopii), a w bardzo poważnych przypadkach – także w płynie mózgowo-rdzeniowym. Z tego powodu w diagnostyce warto uwzględnić wszystkie dostępne metody.

Trzeba podkreślić, że rozpoznanie węgorczycy bywa trudne. Eozynofilia (zwiększona liczba eozynofilów w krwi) jest pomocnym wskaźnikiem sugerującym obecność pasożyta, szczególnie u pacjentów, którzy przebywali w regionach endemicznego występowania węgorka jelitowego.

Przed planowanym leczeniem immunosupresyjnym, zwłaszcza u osób, które mogły mieć kontakt z węgorkiem jelitowym (np. podczas służby wojskowej w tropikach), zaleca się przeprowadzenie przesiewowego badania w kierunku Strongyloides stercoralis, aby wykryć utajone zakażenie i zapobiec groźnej postaci choroby – zespołowi hiperinwazji.

Leczenie infestacji węgorkiem jelitowym

Na szczęście, dostępne są skuteczne leki przeciwpasożytnicze, które umożliwiają leczenie strongyloidozy. Terapii powinien poddać się każdy zdiagnozowany pacjent, nawet bezobjawowy, ponieważ wczesne leczenie może zapobiec rozwojowi zespołu hiperinwazjii w przyszłości. Po przeprowadzeniu terapii konieczne jest kontrolowanie skuteczności leczenia, np. poprzez ponowne badanie kału oraz testy serologiczne po kilku tygodniach, aby upewnić się, że pasożyt został całkowicie usunięty.

Po skutecznym leczeniu objawy ustępują i pacjent jest wyleczony, jednak reinwazja jest możliwa, jeśli dojdzie do ponownego kontaktu z larwami w środowisku. Z tego powodu, osoby, które przeszły leczenie węgorczycy, powinny przestrzegać zasad profilaktyki, szczególnie podczas kolejnych podróży do regionów endemicznych.

Konsultacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian