Wstrząs kardiogenny – co to jest, jak się objawia, postępowanie

Wstrząs kardiogenny to nagły stan zagrażający życiu, wynikający z niedostatecznego przepływu krwi do narządów organizmu na skutek dysfunkcji serca. Objawy niedostatecznego przepływu krwi obejmują zmniejszoną produkcję moczu (<30 ml/godzinę), chłodne kończyny (ręce i nogi) oraz obniżony poziom świadomości. Osoby w trakcie wstrząsu kardiogennego mogą również mieć bardzo niskie ciśnienie krwi i tętno.

Wstrząs kardiogenny – kiedy występuje?

Przyczyny wstrząsu kardiogennego, poza zawałem serca, mogą mieć charakter:  

• kardiomiopatyczny (nieprawidłowa budowa serca), 
• arytmiczny (bradykardia, tachykardie),
• mechaniczny (uraz fizyczny).

Wstrząs kardiogenny jest najczęściej wywoływany przez zawał serca. Leczenie wstrząsu kardiogennego zależy od przyczyny, a jego początkowym celem jest poprawa przepływu krwi z serca do innych narządów. Jeśli wstrząs kardiogenny jest spowodowany zawałem serca, zazwyczaj w leczeniu stosuje się metody udrażniające tętnice wieńcowe, które dostarczają tlen do mięśnia sercowego. Niektóre leki, poprawiają zdolność serca do skurczów i mogą być również stosowane we wstrząsie kardiogennym. Jeśli te środki zawiodą, można zastosować bardziej zaawansowane opcje, takie jak np. mechaniczne urządzenia wspomagające pracę serca.

Wstrząs kardiogenny – pierwsza pomoc

Nie da się ukryć, że szanse na przeżycie pacjenta ze wstrząsem kardiogennym zwiększa szybka interwencja lekarska. Z tego powodu pierwsza pomoc pacjentowi polegająca na wezwaniu pogotowia lub zawiezieniu go na szpitalny oddział ratunkowy jest kluczowa w uratowaniu jego życia. 

Wstrząs kardiogenny – rokowanie

Wstrząs kardiogenny to stan, który trudno całkowicie odwrócić, nawet przy wczesnej diagnozie. Jednak wczesne rozpoczęcie leczenia może poprawić rokowanie. Należy także zwrócić uwagę na inne narządy, na które wpływa brak przepływu krwi (np. uszkodzenie nerek powodujące konieczność dializ, czy konieczność wentylacji mechanicznej w przypadku dysfunkcji płuc).

Wskaźniki umieralności z powodu wstrząsu kardiogennego są wysokie, jednak mają tendencję spadkową. Jest to prawdopodobnie spowodowane szybką identyfikacją i leczeniem chorób kardiologicznych w ostatnich dziesięcioleciach. Niektóre badania sugerują, że jest to związane z postępami w leczeniu schorzeń kardiologicznych i doskonalenia leczenia farmakologicznego i prewencji zdarzeń sercowo-naczyniowych. Niemniej jednak wskaźniki śmiertelności pozostają wysokie, a niewydolność wielonarządowa w połączeniu ze wstrząsem kardiogennym wiąże się z wyższą śmiertelnością. 

Objawy wstrząsu kardiogennego 

Oznaki i objawy wstrząsu kardiogennego, to:

• szybkie oddychanie,
• ciężką duszność,
• nagłe, szybkie bicie serca (tachykardia),
• utrata przytomności, śpiączka i utrzymujący się stan wegetatywny z powodu utraty krwi i tlenu do mózgu,
• lęk, niepokój, zmieniony stan psychiczny z powodu zmniejszonego przepływu krwi do mózgu, a następnie niedotlenienia,
• rozszerzone żyły szyjne z powodu zwiększonego ciśnienia w żyłach szyjnych,
• słaby puls,
• niskie ciśnienie krwi (niedociśnienie),
• bladość skóry,
• nadmierną potliwość,
• zimne dłonie i/lub stopy,
• oddawanie moczu w mniejszej ilości niż zwykle lub brak oddawania moczu (anuria), spowodowane niewystarczającym przepływem krwi do nerek, jeśli stan utrzymuje się przez dłuższy czas,
• objawy zawału serca.

Ponieważ wstrząs kardiogenny zwykle występuje u osób po ciężkim zawale serca, ważne jest, aby poznać również oznaki i objawy zawału serca. Obejmują one:

• ucisk, uczucie pełności lub ściskający ból w środkowej części klatki piersiowej, który trwa dłużej niż kilka minut,
• ból promieniujący na ramię, jedno lub oba ramiona, plecy, łopatki a nawet zęby i szczękę (kąt żuchwy),
• nasilające się epizody bólu w klatce piersiowej,
• duszność,
• nadmierną potliwość,
• zawroty głowy lub osłabienie świadomości/ utratę świadomości,
• nudności i wymioty.

W przypadku wystąpienia tych objawów należy pilnie zwrócić się o pomoc lekarską, aby zmniejszyć ryzyko wstrząsu kardiogennego.

Przyczyny wstrząsu kardiogennego

Wstrząs kardiogenny jest spowodowany niewydolnością serca, przez którą mięsień sercowy nie pompuje krwi skutecznie. Jest spowodowany uszkodzeniem mięśnia sercowego, najczęściej w wyniku zawału serca lub stłuczenia mięśnia sercowego. Inne przyczyny wstrząsu kardiogennego obejmują:

• nieprawidłowy rytm serca,
• kardiomiopatię,
• problemy z zastawkami serca,
• niedrożność odpływu komór (tj. skurczowy ruch do przodu w kardiomiopatii przerostowej),
• wady komorowo-przegrodowe.

Może być również spowodowany nagłą dekompresją – spadkiem ciśnienia (np. w samolocie), w wyniku której powstałe we krwi pęcherzyki powietrza, dotychczas rozpuszczonego w osoczu (prawo Henry’ego), powodują zaburzenia przepływu i niewydolność serca. Inne możliwe przyczyny wstrząsu kardiogennego obejmują: zapalenie mięśnia sercowego, zakażenie zastawek serca (zapalenie wsierdzia), przedawkowanie narkotyków lub zatrucie substancjami, które mogą wpływać na zdolność pracy serca. 

Diagnoza wstrząsu kardiogennego

Diagnozę wstrząsu kardiogennego stawia się głównie na podstawie objawów prezentowanych przez pacjenta. Dodatkowo podczas diagnostyki wykorzystuje się:

• Elektrokardiogram (EKG). Elektrokardiogram pomaga w ustaleniu dokładnej diagnozy i ukierunkowuje leczenie, może ujawnić: nieprawidłowe rytmy serca, takie jak bradykardia (wolne bicie serca), zawał mięśnia sercowego, MI (łac. infarctus myocardii) typu STEMI (MI z uniesieniem odcinka ST).
• Echokardiografię. Echokardiografia (echo serca, USG serca) może wykazać słabą czynność komór, objawy pęknięcia przegrody międzykomorowej, niedrożność drogi odpływu z serca lub kardiomiopatię.
• Koronarografia, czyli cewnikowanie serca (angiografia). Ten test może ujawnić zablokowane lub zwężone tętnice. Lekarz wprowadza długą, cienką rurkę (cewnik) przez tętnicę w nodze lub nadgarstku i prowadzi ją do serca. Specjalny barwnik – kontrast podawany jest do naczynia przez cewnik, dzięki czemu tętnice są lepiej widoczne na zdjęciu rentgenowskim.

Leczenie wstrząsu kardiogennego

Jeśli wstrząs kardiogenny nie zostanie natychmiast zdiagnozowany i leczony, może prowadzić do śmierci. Innym poważnym powikłaniem, które może okazać się trwałe jest uszkodzenie wątroby, nerek lub innych narządów spowodowane brakiem tlenu.

Terapia lekami

 Leki pierwszego rzutu we wstrząsie kardiogennym obejmują leki zwiększające zdolności pompowania serca i zmniejszające ryzyko powstawania zakrzepów krwi. Należą do nich: 

• Wazopresory – leki stosowane w leczeniu niskiego ciśnienia krwi. Należą do nich dopamina, epinefryna, norepinefryna i inne.
• Środki inotropowe – leki pomagające poprawić funkcję pompowania serca, można je podawać do czasu, gdy inne metody leczenia zaczną działać. Należą do nich dobutamina, dopamina i milrinon.
• Aspiryna – podawana zwykle natychmiast, aby zmniejszyć krzepliwość krwi i utrzymać przepływ krwi w zwężonej tętnicy. 
• Leki przeciwpłytkowe – leki o działaniu podobnym do aspiryny, podawane przez lekarzy na izbie przyjęć, aby zapobiec tworzeniu się nowych skrzepów. Leki te obejmują klopidogrel, tirofiban i eptifibatyd.
• Inne leki rozrzedzające krew takie jak heparyna, podawany, aby zmniejszyć ryzyko tworzenia się skrzepów we krwi. Heparynę dożylną lub wstrzykiwaną podskórnie zwykle podaje się w ciągu pierwszych kilku dni po zawale serca.
• Koronarografia i cewnikowanie naczyń oraz angioplastyka i stentowanie. 

Jeżeli podczas cewnikowania serca zostanie wykryta blokada uniemożliwiająca przepływ w naczyniach, kardiolog może wprowadzić do zablokowanej tętnicy w sercu długą, cienką rurkę (cewnik) wyposażoną w specjalny balon. Jako dojście do tętnicy sercowej wykorzystywane są zazwyczaj tętnice w ręce lub nodze. Po umieszczeniu balonu napełnia się go na krótko, aby otworzyć blokadę i umożliwić przepływ. Do tętnicy można również wprowadzić stent z metalowej siatki, który powoduje, że pozostaje otwarta. W większości przypadków lekarz kardiolog umieści stent pokryty lekiem o powolnym uwalnianiu, aby utrzymać otwarcie tętnicy. 

Pacjenci ze wstrząsem kardiogennym niereagującym na leczenie farmakologiczne mogą być również kandydatami do bardziej zaawansowanych opcji, takich jak mechaniczne urządzenie wspomagające krążenie. Istnieje kilka typów mechanicznych urządzeń wspomagających krążenie, z których najczęstsze to wewnątrzaortalne pompy balonowe, urządzenia wspomagające pracę lewej komory oraz pozaustrojowe natlenianie membraną żylno-tętniczą. 

Leczenie zabiegowe

Jeśli leki i inne procedury, w tym tzw. procedury inwazyjne (np. stenty) nie działają w leczeniu wstrząsu kardiogennego, lekarz kardiolog może zalecić leczenie operacyjne. Należy wymienić takie zabiegi jak:

• Pomostowanie tętnic wieńcowych – bypassy. Podczas tej operacji zdrowe naczynie krwionośne pobrane z nogi, ramienia lub klatki piersiowej wszczepiane jest tak by stworzyło nową drogę dostarczająca krew do mięśnia sercowego, dzięki czemu krew może dopływać mimo zablokowanej lub zwężonej tętnicy naturalnej. Lekarz może zalecić tę operację, gdy serce będzie miało czas na regenerację po zawale serca. Czasami operację bajpasów wykonuje się w trybie nagłym.
• Operacja naprawcza uszkodzenia serca. Czasami uraz, taki jak rozdarcie jednej z komór serca lub uszkodzona zastawka serca, może spowodować wstrząs kardiogenny.
• Urządzenie wspomagające komorę (VAD), może przedłużyć i poprawić życie niektórych osób ze schyłkową niewydolnością serca, które czekają na nowe serce lub nie mogą mieć przeszczepu serca.
• Oraz w ostateczności, w szczególnych przypadkach, transplantacja serca. 

Jak zapobiec wstrząsowi kardiogennemu? 

Najlepszym sposobem zapobiegania wstrząsowi kardiogennemu jest zmiana stylu życia, aby utrzymać zdrowe serce i ciśnienie krwi pod kontrolą. Zalecane jest:

• Niepalenie papierosów i unikanie biernego palenia. Jeśli palisz, najlepszym sposobem na zmniejszenie ryzyka zawału serca jest rzucenie palenia.
• Utrzymywanie zdrowej wagi. Nadwaga przyczynia się do powstania innych czynników ryzyka zawału serca i wstrząsu kardiogennego, takich jak wysokie ciśnienie krwi, choroby układu krążenia i cukrzyca. Utrata już nawet kilku kilogramów może obniżyć ciśnienie krwi i poprawić poziom cholesterolu.
• Jedzenie mniejszej ilości pokarmów bogatych w cholesterol i tłuszcze nasycone. Ograniczenie, szczególnie tłuszczów nasyconych, może zmniejszyć ryzyko chorób serca.
• Używanie mniejszej ilości soli. Zbyt dużo soli (chlorek sodu) prowadzi do gromadzenia się płynów w organizmie, co może obciążać serce. Należy spożywać mniej niż 2300 miligramów (mg) sodu dziennie. Sól znajduje się w wielu produktach konserwowych i przetworzonych, dlatego warto sprawdzać etykiety żywności i ilość soli w gotowych produktach. 
• Ograniczenie cukru. Pomoże uniknąć spożywania kalorii ubogich w składniki odżywcze i pomoże utrzymać prawidłową wagę.
• Ograniczenie alkoholu. Jeśli spożywa się alkohol, należy robić to z umiarem – jak najmniej i jak najrzadziej. 
• Regularne ćwiczenia. Regularne ćwiczenia mogą obniżyć ciśnienie krwi i poprawić ogólny stan naczyń krwionośnych i serca. Należy wykonywać co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności aerobowej lub 75 minut intensywnej aktywności aerobowej tygodniowo lub kombinację umiarkowanej i intensywnej aktywności. Zaleca się rozłożenie tych ćwiczenia na cały tydzień. Większa liczba ćwiczeń zapewni jeszcze większe korzyści zdrowotne.

Wstrząs kardiogenny – postępowanie

Jeśli podejrzewasz u siebie zawał serca, tylko szybkie działanie może pomóc zapobiec wstrząsowi kardiogennemu— należy jak najszybciej skontaktować się z ochroną zdrowia pod numerami alarmowymi 112 lub 999. 

Lek. med. Katarzyna Lizak