Zaburzenia koncentracji i nadpobudliwość psychoruchowa (ADHD) u dzieci - poznaj możliwe przyczyny
Zespół deficytu uwagi (ADD) to termin, który czasami bywa używany w odniesieniu do jednego z objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, popularnie określanego jako ADHD. Zaburzenie to nie jest nowym schorzeniem, a w historii nosiło różne nazwy; od ukutego w latach trzydziestych XX wieku określenia „minimalna dysfunkcja mózgu”, przez zespół deficytu uwagi po używane obecnie: zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Jego rozpowszechnienie wzrosło z biegiem czasu, z wyraźnie zauważalnym wzrostem liczby przypadków w latach pięćdziesiątych XX wieku, co wiąże się z większym standaryzowaniem pracy szkół i sposobem kształcenia dzieci.
Zaburzenia koncentracji u dzieci w ADHD
Niezależnie od różnych nazw używanych na przestrzeni dziesięcioleci, dysfunkcja ta, czyli ADHD zaliczana jest do zaburzeń neurologicznych, powodując szereg problemów behawioralnych, takich jak problemy z pamięcią i koncentracją, trudności z utrzymaniem koncentracji na pracy i nauce, nadążaniu wykonywania zadań i obowiązków i budowaniem interakcji społecznych. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest jednym z najczęstszych zaburzeń neurorozwojowych wieku dziecięcego, diagnozowanym u ok. 5% dzieci na świecie. Zaburzenia koncentracji u dorosłych stwierdza się rzadziej, natomiast w około 65%-75% przypadków, ADHD rozpoznawany jest w wieku od 2-ego do 17-ego roku życia. Zaburzenie to często prowadzi do niskiej samooceny i jednocześnie negatywnie wpływa na rozwój emocjonalny dziecka. Dlatego też istotna jest świadomość rodziców i uważna obserwacja. Czym są zaburzenia koncentracji, jak są przyczyny tego zaburzenia i jak je rozpoznać u dzieci?
ADD = ADHD???
Każdemu z nas, zarówno dzieciom jak i dorosłym zdarza się uciec do świata marzeń i fantazji. Oddawanie się marzeniom nie jest niepokojące jednak uwagę powinny zwrócić trudności w utrzymaniu skupienia i koncentracji podczas nauki czy wykonywania codziennych obowiązków. W takich przypadkach rodzice mogą się zastanawiać, czy przyczyną roztargnienia i niemożności utrzymania uwagi jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), czy może zespół deficytu uwagi (ADD)?
Czy więc pomiędzy ADHD i ADD istnieje różnica?
ADD, czyli zespół deficytu uwagi, jest starym, obecnie rzadko używanym terminem określającym zaburzenie, które nazywamy ADHD, czyli zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi. Termin ADD wykorzystywany był do roku 1987, kiedy to do nazwy zaburzenia dodano słowo „nadpobudliwość”. Następnie, w 1994 roku w nowoopracowywanej wersji klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM IV) wszystkie formy zespołu deficytu uwagi będą określono jako „zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi” lub ADHD, nawet jeśli pacjent nie manifestuje cech nadpobudliwości. Obecnie wyróżnia się:
- podtyp ADHD z przewagą nieuwagi,
- podtyp ADHD z przewagą nadpobudliwości i/lub impulsywności,
- podtyp ADHD mieszany.
Czym jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) to zaburzenie psychiczne, które od dawna uznaje się za wpływające w istotny sposób na zdolność dzieci do funkcjonowania i budowania relacji interpersonalnych. Osoby cierpiące na ADHD wykazują nieodpowiedni w stosunku do rozwoju poziom nieuwagi, nadpobudliwości lub impulsywności. Chociaż wcześniej istniały dwie różne diagnozy zespołu deficytu uwagi i zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, DSM IV połączył je w jedno zaburzenie z trzema podtypami: z przewagą nieuwagi, z przewagą nadpobudliwości lub typem mieszanym.
Zaburzenia koncentracji – objawy ADHD
Pierwsze objawy ADHD występują w młodym wieku i zwykle obejmują problemy z koncentracją i trudności w utrzymaniu uwagi, dezorganizację, trudności w wywiązywaniu się z codziennych zadań i obowiązków, zapominanie i gubienie rzeczy. Rozpoznanie ADHD oparte jest na długotrwałej manifestacji symptomów, utrzymującej się przez co najmniej sześć miesięcy i w istotny sposób wpływającej na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Do potwierdzenia ADHD ważne jest by objawy te występowały w więcej niż jednym otoczeniu (tj. w domu, szkole, na zajęciach pozalekcyjnych i w czasie spędzanym z rówieśnikami). Może mieć poważne konsekwencje, w tym interakcje społeczne, zwiększone ryzykowne zachowania, utratę pracy i trudności w nauce.
Występowanie nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi należy rozpatrywać w kontekście wzorców uznawanych za rozwojowo i kulturowo odpowiednie dla wieku pacjenta. Osoby zmagające się z ADHD wykazują niepełnosprawność nie tylko w zakresie uwagi i skupienia, ale także podejmowania decyzji i odpowiedniej regulacji emocjonalnej. Dzieci z ADHD mogą mieć trudności z interakcjami społecznymi, łatwo ulegają frustracji i mogą być impulsywne, przez co często przypina im się łatkę „klasowych urwisów”.
Problemy z koncentracją – przyczyny ADHD
Co sprawia, że u części pacjentów występują zaburzenia uwagi i koncentracji?
Odpowiedź na to pytanie jest znacznie bardziej złożona niż mogłoby się wydawać. Etiologia ADHD jest związana z wieloma czynnikami, które obejmują zarówno komponent genetyczny, jak i środowiskowy. ADHD jest jednym z najsilniej uwarunkowanych genetycznie dysfunkcji spośród zaburzeń psychicznych. Badania etiologiczne oceniające rodziny, dzieci adoptowane i bliźnięta ze stwierdzonymi zaburzeniami koncentracji wskazały silny wpływ czynników genetycznych w rozwoju ADHD, sięgający 76%. W przypadku bliźniąt jednojajowych występuje znacznie większa zgodność występowania ADHD w porównaniu do bliźniąt dwuzygotycznych. Również infekcje wirusowe, palenie w trakcie trwania ciąży, niedobory żywieniowe i narażenie płodu na alkohol zostały wskazane jako możliwe przyczyny tego zaburzenia.
Niemniej jednak obecnie nie dysponujemy spójnymi wynikami badań obrazowych mózgu pacjentów zmagających się z zaburzeniami uwagi. Podejrzewa się, że rozwój zaburzenia może być związany z mniejszą liczbą receptorów dopaminergicznych w płatach czołowych. Istnieją również przesłanki wskazujące na zaangażowanie receptorów noradrenergicznych w rozwoju ADHD.
Opisując czynniki mogące wywołać zaburzenia koncentracji nie sposób zignorować oddziaływania wszechobecnych urządzeń elektronicznych. Postrzegany dziś jako standard, łatwy dostęp do Internetu i mediów społecznościach często zastępuje dzieciom bezpośredni kontakt z rówieśnikami, uniemożliwiając wykształcenie kompetencji społecznych. Nadmierna udostępniania dzieciom urządzeń elektronicznych, jeśli zaczyna się we wczesnym dzieciństwie, u wrażliwych osób, może zmniejszyć zdolność do utrzymania przedłużonej uwagi.
Terapia ADHD
Niezależnie od etiologii, ważne jest, aby przypadki ADHD zdiagnozować w jak najmłodszym wieku. Umożliwia to szybkie wdrożenie leczenia, co przekłada się na większą skuteczność.
Ważną częścią postępowania leczniczego stosowanego u osób cierpiących na to zaburzenie jest leczenie psychospołeczne. Obejmuje ono psychoedukację zarówno pacjenta jak i jego rodziny oraz programy treningu poznawczo-behawioralnego opracowywane indywidualnie i nakierunkowane na osiągnięcie celów krótko- i długoterminowych. Badania wykazały, że te programy treningowe okazują się bardzo skuteczne, gdy są stosowane razem z farmakoterapią, pozostaje podstawą leczenia pacjentów z ADHD.
W terapii ADHD wykorzystywane są zarówno leki psychostymulujące jak i niestymulujące ośrodkowego układu nerwowego, w tym leki przeciwdepresyjne. Efektem farmakoterapii nie jest „wyleczenie” zespołu nadpobudliwości psychoruchowej, lecz umożliwienie osobie dotkniętej tym schorzeniem utrzymania koncentracji i zmniejszenia impulsywności. W zależności od zaordynowanej terapii niektóre leki należy przyjmować codziennie, inne zaś można zażywać wyłącznie w dni szkolne czy związane z większym obciążeniem pracą. Leki stosowane w terapii ADHD są substancjami silnie działającymi, dlatego też decyzja o wdrożeniu terapii lub zmianie dawkowania leków każdorazowo musi być podjęta przez lekarza prowadzącego pacjenta. Jednocześnie nie wykazano związku stosowanej diety z występowaniem nadpobudliwości i zaburzeń koncentracji.
Autor: Dr n. o zdrowiu Piotr Choręza
Bibliografia:
- Complementary and Integrative Treatments for Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder in Youth. Russell D, Arnold LE. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am 2023; 32(2): 173-192. doi: 10.1016/j.chc.2022.08.005
- Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Magnus W, Nazir S, Anilkumar AC, et al. [W:]: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023
- Understanding attention deficit disorder: a neuroscience prospective. Konopka LM. Croat Med J 2014; 55(2): 174-176. doi: 10.3325/cmj.2014.55.174
- Attention deficit disorder/hyperactivity: a scientific overview. Polanczyk GV, Casella EB, Miguel EC, Reed UC. Clinics (Sao Paulo).2012; 67(10): 1125-6. doi: 10.6061/clinics/2012(10)01
- https://www.webmd.com/add-adhd/childhood-adhd/add-vs-adhd, dostęp: 20.06.2023
- https://childmind.org/article/what-is-the-difference-between-add-and-adhd/, dostęp: 20.06.2023
