Zakażenie rany. Jak dbać o ranę, by unikać zakażenia?

Raną nazywa się uszkodzenie ciągłości tkanek, w tym skóry, błon śluzowych i narządów. Za jej powstanie odpowiadają nie tylko przypadkowe urazy mechaniczne. Rana może być też konsekwencją przebytego leczenia operacyjnego, oparzenia, a nawet ukąszenia owada. Bywa, że rana nie goi się prawidłowo, a w jej miejscu pojawiają się niepokojące objawy mogące świadczyć o infekcji. Jakie są przyczyny i objawy zakażenia rany? Jak można mu zapobiegać?

Czym jest rana? Klasyfikacja czystości ran

Raną nazywa się przerwanie ciągłości tkanek biologicznych. Może dotyczyć skóry, błon śluzowych, a także tkanek w narządach. Do jej powstania może dojść na wiele sposobów – raną nazywamy zarówno uszkodzenie skóry po ukąszeniu owada, oparzeniu czy odmrożeniu, jak i przerwanie ciągłości tkanek w wyniku urazu mechanicznego. Szczególnym rodzajem rany jest rana pooperacyjna, która powstaje celowo podczas operacji chirurgicznej. Każda rana wymaga odpowiedniego zaopatrzenia i utrzymywania w czystości. W przeciwnym razie może dojść do jej zakażenia.

Ze względu na stopień czystości rany wyróżnia się ich cztery rodzaje:

• rana czysta – bez cech zakażenia. Do tej grupy zalicza się najczęściej rany powstałe na skutek planowych zabiegów operacyjnych;
• rana czysta skażona – bez cech zakażenia, ale po kontakcie z drogami oddechowymi, przewodem pokarmowym lub układem moczowo-płciowym;
• rana skażona – świeża, otwarta rana, która mogła powstać w wyniku nieprzestrzegania zasad sterylności podczas nagłych operacji lub kontaktu z treścią jelitową. Pojawiają się wysięk, zaczerwienienie i miejscowa bolesność;
• rana brudna – powstaje najczęściej w wyniku urazu. Charakteryzuje się obecnością tkanek martwiczych, bolesności, obrzęku, zaczerwienienia.

Przyczyny infekcji ran

Zakażenie (infekcja) rany jest spowodowane obecnością w niej namnażających się patogenów, które migrują w głąb tkanek i prowadzą do ich uszkodzenia. Prowadzi to do rozwinięcia się miejscowej lub uogólnionej reakcji zapalnej, a w efekcie – pojawienia się objawów zakażenia. Najczęściej przyczyną infekcji jest zakażenie rany gronkowcem lub innym patogenem wchodzącym w skład fizjologicznej flory człowieka. Osobom, które doznały urazu podczas kontaktu z glebą, grozi zakażenie rany tężcem. W takim przypadku konieczne jest nie tylko zaopatrzenie rany, lecz także przyjęcie szczepionki przeciwko tężcowi.

Ryzyko zakażenia rany jest wyższe u osób:

• z cukrzycą, anemią, chorobami serca i płuc, niewydolnością nerek,
• zmagających się z otyłością,
• niedożywionych,
• chorujących na nowotwór złośliwy,
• z niedoborem odporności,
• przyjmujących leki sterydowe, immunosupresyjne lub w trakcie chemioterapii,
• przebywających w szpitalu, domach opieki,
• z niską higieną osobistą.

Każdą ranę należy odpowiednio pielęgnować i utrzymywać w czystości. Niezwłoczny kontakt z lekarzem jest konieczny w przypadku pojawienia się objawów zakażenia rany.

Jakie są objawy zakażenia rany?

Zastanawiasz się, kiedy rana jest zakażona? O obecności infekcji w obrębie rany mogą świadczyć:

• ból,
• zaczerwienienie,
• obrzęk,
• wzmożone ucieplenie skóry,
• obecność wydzieliny surowiczej lub ropnej,
• nieprzyjemny zapach z rany,
• przebarwienie w obrębie rany,
• opóźnienie gojenia (powyżej 10 dni),
• gorączka,
• osłabienie,
• powiększenie węzłów chłonnych.

Jeśli którykolwiek z tych objawów pojawił się u Ciebie – nie zwlekaj! Zgłoś się do lekarza już dziś.

Zakażenie rany – co robić?

Chcesz wiedzieć, jak pozbyć się zakażenia rany? W pierwszej kolejności zgłoś się do lekarza, który oceni wygląd rany i w razie potrzeby zleci badania dodatkowe. Jeżeli masz do czynienia z zakażeniem rany po cięciu cesarskim, umów się na pilną wizytę do swojego ginekologa. Zakażenie rany pooperacyjnej powstałej z innych wskazań skonsultuj z lekarzem wykonującym zabieg, np. z chirurgiem ogólnym w przypadku rany po usunięciu pęcherzyka żółciowego czy wyrostka robaczkowego.

Oprócz wizualnej oceny rany w diagnostyce zakażenia rany niezbędne jest także wykonanie badań dodatkowych. Oprócz podstawowych badań krwi, mających na celu ocenę stanu ogólnego pacjenta i poziomu parametrów stanu zapalnego (morfologia, CRP, OB, prokalcytonina), konieczne jest także wykonanie badań mikrobiologicznych jak:

• wymaz z rany,
• wymaz z rany (bad. bakter.),
• wymaz z rany (bad. mykol.),
• posiew krwi w przypadku podejrzenia sepsy.

Uzyskany wynik badania nie tylko pozwoli na ustalenie, jaki patogen jest przyczyną zakażenia, lecz także umożliwi właściwe dobranie antybiotyku.

Leczenie zakażonej rany bywa złożonym procesem, w który jest zaangażowanych wielu specjalistów, m.in. chirurg, lekarz rodzinny i doświadczona pielęgniarka. W zależności od rozległości zakażenia leczenie może obejmować:

• częstą zmianę opatrunków,
• miejscową i/lub ogólnoustrojową antybiotykoterapię,
• opracowanie chirurgiczne rany (usunięcie tkanek martwiczych, drenaż),
• podawanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych,
• odpowiednie nawodnienie i odżywianie chorego,
• wyrównywanie zaburzeń metabolicznych, np. poziomu glukozy u cukrzyków,
• edukację pacjenta na temat odpowiedniego dbania o ranę,
• wsparcie psychologiczne.

Leczenie zakażenia może wymagać hospitalizacji chorego lub być prowadzone ambulatoryjnie. Konieczna jest jednak częsta kontrola w gabinecie lekarza, który oceni proces leczenia.

Ile trwa zakażenie rany?

W zależności od rozległości infekcji i podjętego leczenia, bakteryjne zakażenie rany może trwać od kilku dni do nawet kilku tygodni. Proces gojenia może być o wiele dłuższy i trwać np. w przypadku odleżyn nawet do kilku miesięcy. Brak odpowiedniego leczenia zakażonej rany może prowadzić do poważnych konsekwencji, w tym do wystąpienia sepsy (posocznicy) i śmierci chorego.

Sepsa – groźna konsekwencja rany

Sepsa jest uogólnioną reakcją zapalną całego organizmu rozwijającą się w odpowiedzi na zakażenie, także zakażenie rany. Przyczyną uogólnionej reakcji zapalnej, w której dochodzi do zagrażającej życiu niewydolności wielonarządowej jest tzw. burza cytokinowa. Jest to stan, w którym zwiększone stężenie cytokin prozapalnych (substancji produkowanych przez komórki układu odpornościowego) w układzie krążenia wraz z ostrym stanem zapalnym prowadzą do upośledzenia czynności wielu narządów i układów, a wygaszenie stanu zapalnego przekracza możliwości działania układu odpornościowego.

W ocenie ciężkości sepsy,  zakażeń i stanów zapalnych, w monitorowaniu pacjentów po rozległych zabiegach operacyjnych i oparzeniach w celu oszacowania ryzyka zakażenia pooperacyjnego, w ocenie ciężkości zakażeń bakteryjnych, ale także w ocenie ryzyka odrzucenia przeszczepu znalazło zastosowanie badanie profilu cytokin, w którym w próbce krwi oznaczane są stężenia cytokin pro- i przeciwzapalnych – TNF alfa (czynnik martwicy guza) oraz interleukin – IL-1β; IL-6, IL-8; IL-10 i IL-12p70.

Jak dbać o ranę, by uniknąć zakażenia?

Ryzyko zakażenia rany możesz zmniejszyć, przestrzegając kilku prostych zasad. Przede wszystkim zadbaj o odpowiednią dezynfekcję rany. Możesz użyć w tym celu środków dostępnych w aptece – oktenidyny, fenoksyetanolu czy wody utlenionej. Odpowiednio dobrane opatrunki pozwolą Ci chronić ranę przed zabrudzeniem i kontaktem z czynnikami zewnętrznymi. Wybór odpowiedniego dla Ciebie opatrunku najlepiej omów z lekarzem – w zależności od rodzaju rany wskazane jest użycie różnych ich rodzajów. Pamiętaj także o odpowiedniej diecie i nawodnieniu – niedożywienie i zbyt niska podaż płynów mogą utrudniać proces gojenia. Nie stosuj maści z antybiotykami bez konsultacji z lekarzem.

Autor: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. T. Herman, B. Bordoni, Wound Classification, „StatPearls”, 2023, dostęp online: czerwiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK554456/.
2. An International Consensus, Wound Infection in Clinical Practice, „International Wound Journal”, 2008, dostęp online: czerwiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7951552/.
3. S. Li i in., Diagnostics for Wound Infections, „Advances in Wound Care”, 2021, dostęp online: czerwiec 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8082727/.