Zapalenie mieszków włosowych - jak się objawia? Leczenie, łagodzenie objawów, jak zapobiegać?

Skóra ze względu na szereg funkcji jakie pełni, jest traktowana jako jeden z ważniejszych narządów w organizmie człowieka. Jako zewnętrzna powłoka ciała jest narażona na działanie wielu czynników, co niekiedy może prowadzić do rozwoju chorób. Jednym z częściej występujących schorzeń skóry jest zapalenie mieszków włosowych. Dotyka ono osoby w różnym wieku, a jego przyczynę stanowią zwykle infekcje bakteryjne. Do pozostałych czynników powodujących rozwój choroby zalicza się również inne patogeny, ale też czynniki niezakaźne. Pomimo zazwyczaj łagodnego przebiegu, może wymagać interwencji ze strony lekarza i zastosowania specjalistycznego leczenia.

Zapalenie mieszka włosowego

Mieszki włosowe to struktury w obrębie skóry, będące zagłębieniami naskórka. W ich wnętrzu zlokalizowane są korzenie włosów, ujścia gruczołów łojowych oraz przyczep mięśnia przywłośnego. Mieszki włosowe otoczone są siecią zarówno naczyń krwionośnych, jak i nerwów. Ich główną funkcją jest ochrona włosów przed uszkodzeniami.

Zapalenie mieszków włosowych jest dość często występującym schorzeniem, zaliczanym do grupy chorób dermatologicznych. Jest związane ze stanem zapalnym mieszka włosowego oraz jego okolicy. Powstający stan zapalny może być wynikiem działania różnych czynników. Zapalenie mieszków włosowych u dzieci występuje podobnie, jak u osób dorosłych i występuje niezależnie od płci. Najczęściej jest jednak, diagnozowane u młodych dorosłych. Lokalizacja zmian obejmuje wszystkie miejsca na skórze, poza dłońmi i stopami, ponieważ nie ma tam mieszków włosowych. Zapalenie mieszków włosowych bardzo często występuje na kończynach, tułowiu, twarzy, głowie, a także w miejscach intymnych.

Zapalenie mieszków włosowych – przyczyny

Stan zapalny, pojawiający się w przebiegu zapalenia mieszków włosowych jest zwykle wywołany zakażeniem o etiologii bakteryjnej. Zakażenie jest powierzchowne i może być spowodowane przez różne patogeny, między innymi: Staphylococcus aureus, Staphylococcus koagulazoujemny, Pseudomonas aeruginosa oraz bakterie Gram-ujemne. Za zakażenie mogą być również odpowiedzialne drożdże, grzyby, roztocza, wirusy oraz może mieć charakter niezakaźny.  Czynnikami, które predysponują do rozwoju zapalenia mieszków włosowych są:

• choroby dermatologiczne (np. trądzik),
• cukrzyca,
• osłabiony układ immunologiczny,
• otyłość,
• nadmierna potliwość,
• częsta depilacja,
• uszkodzenia skóry,
• czynniki chemiczne,
• nieodpowiednia pielęgnacja,
• zbyt obcisłe ubrania i bielizna.

Niektóre przyczyny schorzenia są bardzo prozaiczne i u podłoża rozwoju zapalenia mieszków włosowych, wcale nie muszą leżeć predyspozycje wynikające z innych problemów zdrowotnych. Mowa tu, chociażby o zapaleniu mieszków włosowych na nogach bądź zapaleniu mieszka włosowego w miejscu intymnym, wskutek podrażnienia i uszkodzenia skóry podczas depilacji. Niekorzystny efekt może wywołać też zbyt długie stosowanie tych samych przyrządów do depilacji i ich niewłaściwa higiena, czy nieodpowiednia technika golenia, której skutkiem może być wrastanie włosków w skórę. Z kolei zapalenie mieszków włosowych na twarzy, bywa wywoływane przez podrażnienia nieodpowiednio dobranymi kosmetykami lub zabiegami pielęgnacyjnymi.

Zapalenie mieszków włosowych – objawy

Objawem zapalenia mieszków włosowych, niezależnie od przyczyny jego rozwoju jest obecność niewielkich, czerwonych krostek, przypominających wyglądem wysypkę. Średnica zmian to około 2-5 mm. Ponadto stwierdza się stan zapalny skóry otaczającej z towarzyszącym zaczerwieniem skóry. Krostki mogą być pojedyncze lub mnogie. Dokuczliwość zmian jest rezultatem świądu skóry lub nawet bólu, wywołanego przez powstałe grudki w przypadku zmian głębszych. W przebiegu niektórych infekcji zmiany mogą być wypełnione płynem surowiczym lub ropą. Bardzo rzadko albo u osób z niedziałającym sprawnie układem odpornościowym mogą wystąpić dodatkowe objawy, takie jak ogólne osłabienie czy gorączka.

Ropne zapalenie mieszka włosowego

Ropnym zapaleniem mieszka włosowego jest czyrak. Zmiany o charakterze czyraka są pojedyncze lub gromadne. Wywoływane są przez gronkowca złocistego i mogą być zlokalizowane wszędzie tam, gdzie występują mieszki włosowe. Zwykle jest to twarz, kark, pośladki i pachy. Na początku czyrak jest zmianą rumieniowo-naciekową w okolicy mieszka włosowego. Z czasem powstaje czerwono-fioletowy guzek, wypełniony ropnym czopem. Po kilku dniach przekształca się on w krostę z tzw. czopem martwiczym. Tendencją czyraków jest samoistne opróżnianie, a po zagojeniu zmiany zdarza się, że pozostaje blizna.

Typem ropnego zapalenia mieszków włosowych jest również figówka. Zmiany mają charakter przewlekły i są zlokalizowane w obrębie owłosionej skóry twarzy. Rozpoznanie figówki odbywa się na podstawie długotrwałego występowania zapalnych zmian ropnych w otoczeniu mieszków włosowych, w okolicy zarostu i wąsów u mężczyzn. Leczenie figówki niekiedy wymaga czasu.

Zapalenie mieszków włosowych – rozpoznanie

Rozpoznanie zapalenia mieszków włosowych ustala się w oparciu o ocenę powstałych zmian skórnych. Dodatkowe badania, w tym badania laboratoryjne, najczęściej nie są konieczne. Przesłanką do wykonania badań mikrobiologicznych jest na przykład konieczność zróżnicowania bakteryjnego od grzybiczego zapalenia mieszków włosowych, gdyż może to być niezbędne, aby zastosować właściwe leczenie. Kolejną sytuację stanowią zmiany przewlekłe lub nawracające. Wówczas lekarz może zlecić badanie w kierunku nosicielstwa gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), czyli patogenu, który jest najczęstszym sprawcą zapalenia mieszków włosowych. W tym celu pobiera się wymaz z nosa na posiew mikrobiologiczny. Czasami potrzebna może okazać się diagnostyka różnicowa zapalenia mieszków włosowych między innymi z różnymi postaciami trądziku, polekowym zapaleniem mieszków włosowych, czy rogowaceniem okołomieszkowym skóry. 

Zapalenie mieszka włosowego – jak leczyć?

Pojedyncze, łagodne zmiany w większości przypadków nie wymagają konsultacji z lekarzem. Zapalenie mieszków włosowych jest na ogół schorzeniem samoograniczającym się, o bardzo dobrych rokowaniach dla całkowitego wyzdrowienia. U osób z tendencją do nawrotów choroby, aby zminimalizować ich częstość, istotna jest właściwa higiena oraz leczenie współwystępujących schorzeń. Gdy objawy zapalenia mieszków włosowych nie znikają lub choroba postępuje, należy skonsultować się z lekarzem. Lekarz rodzinny może zalecić wizytę u specjalisty z dziedziny dermatologii. W trakcie wizyty warto poinformować lekarza, w jakich okolicznościach pojawiły się zmiany, ponieważ zebrany wywiad w połączeniu z oceną wyglądu skóry może przyczynić się do postawienia prawidłowej diagnozy i zastosowania skutecznego leczenia. W zapaleniu mieszków włosowych leczenie obejmuje stosowanie miejscowych preparatów antyseptycznych. Przypadki zaawansowane o podłożu bakteryjnym leczone są z zastosowaniem miejscowym lub ogólnym antybiotyków. Jeśli zapalenie mieszków włosowych wywołane zostało przez uraz mechaniczny lub czynniki chemiczne, powinny one zostać wyeliminowane.

Zapalnie mieszków włosowych – leczenie domowe

W przypadku nasilonych zmian powinno się zasięgnąć fachowej pomocy. Co jednak można zrobić dodatkowo, aby pozbyć się zmian i uniknąć powtórnego zapalenia mieszków włosowych? Otóż, poza stosowaniem leczenia zaleconego przez lekarza należy unikać drażnienia, obcierania krost, a przede wszystkim nie należy ich wyciskać. Takie działania mogłyby przyczynić się do pogorszenia stanu skóry. Niezwykle ważna jest odpowiednia higiena i pielęgnacja skóry. Poleca się stosowanie kosmetyków, mających w składzie łagodne substancje myjące, kosmetyków wykazujących działanie nawilżające i wspomagające regenerację skóry oraz takich, które nie będą powodować podrażnień. Dobrą praktyką jest regularna zmiana ręczników i pościeli.  Ryzyko zakażenia zmniejsza się też, jeśli nie dzieli się tych samych ręczników i przyborów toaletowych z innymi osobami. Do zapalenia mieszków włosowych często dochodzi po depilacji i goleniu, stąd warto zwrócić uwagę na sposób, w jaki wykonywane są te zabiegi. Maszynki używane do depilacji lub golenia powinny być wykorzystywane jednokrotnie lub posiadać ostrza z możliwością wymiany. Pozytywne efekty może przynieść noszenie odzieży i bielizny wykonanej z naturalnych i przewiewnych materiałów oraz nieprzylegającej nadmiernie do ciała. Jak przy wielu dolegliwościach i schorzeniach, zalecane jest prowadzenie zdrowego trybu życia.

Autor: Mgr Aleksandra Wasilów

Bibliografia:

1. Folliculitis. In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; Winters RD, Mitchell M. August 8, 2022.
2. Dermatologia. Rycroft RJG, Robertson SJ, Wakelin SH, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
3. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. Jabłońska S, Majewski S. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.