Zasady profilaktyki czerniaka - ochrona przed rakiem skóry

Zasady profilaktyki czerniaka powinien znać każdy. Nowotwór ten staje się coraz częstszy, a jego leczenie nie należy do łatwych. Poza tym choroba przez długi czas może nie dawać objawów, przez co stwierdzana jest na zaawansowanym etapie. Czerniak to nowotwór złośliwy skóry, powstający z komórek melanocytowych, obecnych w warstwie podstawnej naskórka. W sposób szczególny na zachorowanie narażone są osoby o jasnym fenotypie skóry, mające dużo znamion barwnikowych i z obciążonym wywiadem rodzinnym. Sprawdź, w jaki sposób ustrzec się przed rakiem skóry. Dowiedz się, na czym polega profilaktyka czerniaka.

Zasady profilaktyki czerniaka

Częstość występowania czerniaka i śmiertelność z jego powodu mają stałą tendencję wzrostową w Polsce i na świecie. Specjaliści z Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii w Warszawie donoszą, że każdego roku obserwuje się wzrost liczby zachorowań na czerniaka złośliwego skóry zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Podkreślają, że jest to w dużej mierze spowodowane nadmiernym korzystaniem ze źródeł promieniowania ultrafioletowego – naturalnych i sztucznych – oraz brakiem fotoprotekcji. Dlatego tak ważna jest znajomość zasad profilaktyki czerniaka, aby zapobiec rozwojowi tej podstępnej choroby skóry. Przestrzegając zasad bezpiecznego korzystania ze światła, zarówno słonecznego, jak i sztucznego, można zredukować do minimum ryzyko związane z opalaniem.

Profilaktyka czerniaka – ochrona przed słońcem

Dynamiczny wzrost zachorowalności na czerniaka tłumaczy się zwiększoną ekspozycją na promieniowanie ultrafioletowe, co związane jest w dużej mierze z modą na opaleniznę, zniszczeniem warstwy ozonowej, korzystaniem ze sztucznych źródeł promieniowania (solariów). Bardzo ważne miejsce w profilaktyce czerniaka odgrywa ochrona przed słońcem, zwłaszcza w okresie późnowiosennym i w lecie. Składa się na nią kilka działań. Po pierwsze unikanie przebywania na słońcu, zwłaszcza intensywnego opalania się,  w godzinach 10.00–14.00, kiedy promieniowanie jest najsilniejsze. Po drugie osłanianie ciała – noszenie cienkiej i przewiewnej odzieży, która zabezpiecza skórę przed słońcem. Najlepiej wybierać ubrania w kolorze białym, gdyż odbijają światło. Nie wolno zapominać o noszeniu czapki i okularów przeciwsłonecznych z filtrem UV. Ochrona przed bezpośrednim działaniem światła słonecznego jest istotna zwłaszcza podczas wycieczek górskich czy wielogodzinnego przebywania w bezpośrednim kontakcie z wodą, na przykład podczas spływów kajakowych czy rejsów żaglówką. W innej sytuacji znajdują się mieszkańcy aglomeracji miejskich, którzy poza miesiącami letnimi powinni rozsądnie, choć regularnie eksponować się na światło słoneczne, ze względu na deficyt witaminy D.

Zaleca się unikać sztucznych źródeł promieniowania ultrafioletowego, w tym solariów i lamp opalających. Jeśli już korzysta się z tego typu usług, ważne, aby przestrzegać zasad bezpieczeństwa. Niewątpliwie istotne jest stosowanie filtrów przeciwsłonecznych, które ochronią skórę przed oparzeniami słonecznymi. Produkty przeznaczone do profilaktyki czerniaka powinny mieć wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej przynajmniej 15 SPF (z ang. sun protection factor). Na rynku dostępne są środki z takimi rodzajami filtrów:

• niski – 2, 4, 6 SPF,
• średni – 8, 10,12 SPF,
• wysoki – 15, 20, 25 SPF,
• bardzo wysoki – 30, 40, 50 SPF,
• ultra wysoki – 50+ SPF.

Preparaty z filtrami powinno się stosować podczas ekspozycji na słońce przez cały rok. Należy je nakładać na ciało 15–20 minut przed wyjściem z domu i co mniej więcej 2–3 godziny w ciągu dnia. Bardzo ważne jest ponowne nałożenie produktu po wyjściu z kąpieli.

Samobadanie skóry

Tak jak w przypadku raka piersi u kobiet profilaktyka obejmuje samobadanie piersi, tak w przypadku czerniaka złośliwego ważne jest samobadanie skóry. Raz w miesiącu powinno się ją oglądać. Dzięki temu z łatwością zaobserwuje się zachodzące w niej zmiany. W przypadku dostrzeżenia czegoś podejrzanego należy udać się do dermatologa lub chirurga onkologa. Lekarza powinno się odwiedzać profilaktycznie raz do roku. Nie wolno bagatelizować nowych znamion barwnikowych czy zmiany wyglądu już istniejących.

W badaniu znamion warto korzystać ze specjalnie opracowanego algorytmu ABCDE:

• A (asymmetry) – asymetria, np. znamię „wylewające się” na jedną stronę;
• B (borders) – brzegi poszarpane, mające zgrubienia, nieregularne, nierównomierne,
• C (color) – nierównomiernie rozłożony, nierzadko z punktowym skupieniem barwnika, wiele kolorów od czerwonego po czarny,
• D (diameter) – duży rozmiar, zmiana o średnicy powyżej 6 mm;
• E (evolution) – ewolucja, czyli postępujące zmiany zachodzące w znamieniu.

Popularyzacja wiedzy o nowotworze złośliwym skóry i na temat samobadania w znaczący sposób przyczynia się do zredukowania śmiertelność z powodu czerniaka, ponieważ pozwala wykryć zmianę w początkowej fazie zaawansowania i dostarcza informacji o sposobach zapobiegania jej powstaniu. Czerniak we wczesnym stadium jest łatwy do wyleczenia poprzez proste chirurgiczne wycięcie wraz z odpowiednio szerokim marginesem otaczającej tkanki.

Profilaktyka czerniaka – znajomość czynników ryzyka choroby

Istotnym elementem profilaktyki czerniaka jest edukacja społeczeństwa o potencjalnych czynnikach podnoszących ryzyko zachorowania. Należą do nich przede wszystkim:

• obciążony wywiad rodzinny – występowanie raka skóry u krewnych pierwszego i drugiego stopnia;
• ekspozycja na promieniowanie słoneczne – szczególnie niekorzystne jest występowanie poparzeń słonecznych we wczesnym dzieciństwie oraz duża skumulowana ekspozycja na promieniowanie słoneczne;
• występowanie innego nowotworu złośliwego skóry;
• duża liczba znamion barwnikowych – większość czerniaków rozwija się de novo, ale obecność znamion atypowych lub znamienia wrodzonego podnosi poziom ryzyka;
• skóra pergaminowa (rzadkie genetyczne schorzenie skóry) – stukrotnie zwiększa ryzyko;
• wcześniejsze występowanie czerniaka – ryzyko ponownego rozwoju choroby jest 8–10 razy większe;
• jasna karnacja skóry, jasny kolor oczu i włosów, obecność piegów;
• łatwe uleganie oparzeniom słonecznym;
• zespół znamion dysplastycznych;
• częste korzystanie ze sztucznych źródeł promieniowania UV;
• wiek – ryzyko zachorowania rośnie z wiekiem;
• immunosupresja i przeszczepienie narządu.

Profilaktyka czerniaka skóry – co jeszcze obejmuje?

Okazuje się, że niektóre szczepienia przeciwko chorobom zakaźnym mają działanie ochronne przed czerniakiem. Przykładem jest szczepionka na gruźlicę. Badania donoszą, że wzrost zachorowania na czerniaka skóry jest związany w niektórych częściach świata z rezygnacją z tego szczepienia. Na profilaktykę czerniaka składają się również wszelkie elementy zdrowego stylu życia, w tym zwłaszcza dieta bogata w warzywa, owoce i nabiał. Na wszelki wypadek dowiedz się więcej na temat badań nietolerancji pokarmowych. Dla osób szczególnie narażonych powstał program „ABCDE samokontroli znamion – ogólnopolski program profilaktyki nowotworów skóry”. Program skierowany jest dla osób w wieku:

• 50–64 lata,
• ponad 65 lat, aktywnych zawodowo,
• 15–49 lat z niepokojącymi zmianami skórnymi.

W ramach programu pacjent kierowany jest na wizytę do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, który może zlecić wykonanie u specjalisty badania dermatoskopowego lub wideodermatoskopowego.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska

Bibliografia

1. I. Bodys-Cupak, M. Kowalik, E. Ziarko i wsp., Knowledge of young people about melanoma of the skin and the behavior of its prevention, „Problemy Pielęgniarstwa” 2015, t. 2, nr 23, s. 166–170.
2. B. Krone, K.F. Kölmel, J.M. Grange i wsp., Impact of vaccinations and infectious diseases on the risk of melanoma – evaluation of an EORTC case-control study, „European Journal of Cancer” 2003, t. 39, nr 16, s. 2372–2378.
3. A. Trzaskuś, P. Zając, A. Grochowska i wsp., Wiedza pielęgniarek na temat czerniaka i jego profilaktyki, „Pielęgniarstwo XXI Wieku” 2015, t. 52, nr 3, s. 5–10.