Zatrucie pleśnią - co robić? Objawy oraz sposoby leczenia

Problemy zdrowotne związane z pleśnią są bardzo realne i każdego roku dotykają wielu ludzi. Zakres dolegliwości wywołanych przez te specyficzne grzyby jest szeroki, a same zatrucia pleśnią dają objawy zatrucia pokarmowego i w taki też sposób są w wielu przypadkach leczone. Jak dochodzi do zatrucia pleśnią i z jakimi objawami wiąże się zatrucie?

Co to jest pleśń?

Pleśń to pospolita nazwa grzybów strzępkowych, która rośnie w miejscach ciepłych o dużej wilgotności takich jak kuchnie, łazienki, źle wentylowane domy, mieszkania, piwnice, stare archiwa czy biblioteki. Przeważnie porastają powierzchnie ścian, ale też żywność – najczęściej produkty pochodzenia roślinnego, zboża, przetwory zbożowe, warzywa, orzechy. Zarodniki grzybów z łatwością rozprzestrzeniają się w powietrzu tworząc tzw. bioareozole, które są wdychane przez ludzi i zwierzęta. Nie wszystkie rodzaje pleśni są jednak szkodliwe. Niektóre pleśnie wykorzystywane są w medycynie (penicylina) lub przemyśle spożywczym (pleśnie na serach). Jednak część pleśni w naszym otoczeniu jest groźna, ponieważ wytwarza toksyny, które nie są obojętne dla zdrowia człowieka jak również i zwierząt. Toksyny te nazywane są mikotoksynami, które stanowią wtórne metabolity wytwarzane przez róż­ne rodzaje grzybów, należących głównie do rodzajów:

• Aspergillus (kropidlak) wytwarza bardzo groźną toksynę stosowaną także jako broń biologiczna, którą jest aflatoksyna. Może występować w wielu popularnych produktach spożywczych takich jak spleśniałe orzeszki ziemne.
• Penicillium (pędzlak) to mikroskopijne grzyby tworzące na powierzchni nalot pleśni. np. Penicillium expansum często występuje na jabłkach.
• Alternaria to grzyby pleśniowe, które wywołują objawy uczuleniowe u bardzo wielu osób, zwłaszcza u dzieci.  Może objawiać się katarem siennym, a nawet astmą.
• Fusarium to grupa grzybów rozproszonych w glebie. Charakteryzują się wysoką patogennością, gdyż zanieczyszczają produkty pochodzenia roślinnego takich jak uprawy zbożowe.
• Byssochlamys to grzyby termooporne, są czynnikami powodującymi psucie przetworzonych termicznie produktów spożywczych.
• Stachybotrys chartarum zwany również „czarną pleśnią”. Jest to jeden z najbardziej toksycznych grzybów. Wzrasta na materiałach z dużą zawartością celulozy oraz niskim poziomem azotu, wśród nich wymienia się: papier, drewno, płótno, kurz, płyta pilśniowa, płyty gips-kartonowe.

Toksyny grzybów mogą powodować zaburzenia o charakterze ostrym lub przewlekłym.

Aflatoksyny pochodzące z Aspergillus flavus i parasiticus są znanymi kancerogenami (powodują powstanie nowotworu). Aflatoksyny prowadzą także do uszkodzenia wątroby, aż do zwłóknienia. Szacuje się, że 25% światowych plonów zbóż może być z zanieczyszczona mikotoksynami, a ich spożywanie lub wdychanie z pyłem zbożowym może być szkodliwe dla zdrowia.

Zatrucie pleśnią – objawy

Negatywny wpływ pleśni na zdrowie człowieka można podzielić na dwie kategorie reakcji jakie wywołują dostając się do organizmu:

1. Reakcja immunologiczna – zarodniki czy też strzępki pleśni dostając się do układu oddechowego człowieka są traktowane jako ciała obce i wywołują reakcje alergiczne, podobne do standardowych reakcji wziewnych. Dodatkowo jednak organizm dostaje dawkę mikotoksyn, które zaostrzają stan zapalny i pogarszają ogólne samopoczucie pacjenta. Dlatego alergiczne reakcje, po ekspozycji na pleśnie, mogą być bardziej uciążliwe niż w przypadku alergii pyłkowych. Oznaki i objawy spowodowane alergią na pleśń mogą obejmować:
   • kichanie,
   • katar lub zatkany nos,
   • problemy z zatokami w tym nawracające zapalenia zatok,
   • kaszel,
   • duszność,
   • astma,
   • swędzenie skóry,
   • swędzenie oczu, nosa i gardła,
   • łzawiące oczy,
   • sucha, łuszcząca się skóra,
   • uciążliwe bóle głowy,
   • osłabienie organizmu,
   • ogólne złe samopoczucie.

Objawy alergii na pleśń różnią się w zależności od osoby oraz rodzaju pleśni i wahają się od łagodnych do ciężkich. Zazwyczaj są całoroczne, a okres nasilenia przypada na okres intensywnego zarodnikowania grzybów. Popularnymi grzybami powodującymi alergie wziewne są Alternaria i Cladosporium.

2. Zatrucie pleśnią – pleśnie z rodzaju Aspergillus, Fusarium oraz Penicillium pasożytują na zbożach, roślinach uprawnych oraz szeroko pojętych produktach pochodzenia roślinnego. Oznacza to, że mogą występować na produktach spożywanych bezpośrednio przez człowieka jak i na paszach, którymi żywione są zwierzęta hodowlane. Indukują wiele szkód w hodowlach roślin (zakażenie nasion i słabe uprawy) jak również drobiu, trzody chlewnej oraz bydła.

U ludzi jednak główną przyczyną zatrucia pleśnią jest „zainfekowany” pokarm (roślinny i zwierzęcy). Gdy zarodniki pleśni lub sam grzyb dostaną się do organizmu wywołują reakcje zapalne i obronne organizmu. Najczęściej organizm stara usunąć się ciała obce i toksyny poprzez prowokowanie wymiotów i biegunki. Objawami, które występują podczas zatrucia pleśnią mogą być również:

• bóle głowy,
• nudności,
• zmęczenie, apatyczność,
• trudności poznawcze (mgła mózgowa, słaba pamięć, niepokój),
• wysypki skórne,
• problemy z oddychaniem,
• ból (zwłaszcza ból brzucha).

Przewlekłe zatrucia pleśnią objawiają się:

• niewyjaśnionym przyrost masy ciała lub utrata masy ciała,
• drętwienie i mrowienie kończyn lub innych obszarów ciała,
• metaliczny posmak w ustach,
• szumy uszne (dzwonienie w uszach),
• problemy z trawieniem (zwłaszcza ograniczona tolerancja pokarmu, uporczywe wzdęcia, nudności),
• zmęczenie, które przeszkadza w codziennych czynnościach,
• zmiany nastroju,
• zaburzenia krzepliwości krwi,
• bóle i sztywność stawów,
• nadmierne pragnienie i odwodnienie.

Objawy zatrucia pleśnią są niejednoznaczne, co oznacza, że ​​można je łatwo pomylić z innymi jednostkami chorobowymi. Pacjenci najczęściej zrzucają winę na „zjedzenie czegoś zepsutego” (i słusznie) jednak nie podejrzewają zatrucia pleśnią. U osób z obniżoną odpornością, nieprawidłowo działającym układem odpornościowym tłumionym przez leki, choroby, tytoń lub alkohol, zakażenia te mogą prowadzić do poważnych konsekwencji dla zdrowia. Osoby z problemami z płucami lub wcześniejszymi schorzeniami są bardziej narażone na rozwój cięższych schorzeń. Niektóre z poważniejszych objawów toksyczności pleśni u ludzi obejmują uszkodzenie narządów, problemy neurologiczne oraz śmierć.

Diagnostyka i leczenie zatruć pleśnią

Diagnostyka alergii na pleśnie jest powszechna i stosowana w testach alergicznych osób z typowymi objawami. Leczenie oparte jest na unikaniu kontaktu z uczulającymi grzybami, stosowanie leków przeciwhistaminowych, sterydowych (np. w przypadku astmy) oraz gdy jest to wskazane – przeciwgrzybiczych. Gdy objawy alergii są bardzo uciążliwe i prowadzą np. do rozwoju ciężkiej astmy, pacjenci mogą poddać się odczulaniu, które polega na przyjmowaniu małych dawek alergenu przez długi okres (czasem nawet 5 lat). Obecnie na rynku polskim istnieje tylko jeden preparat do immunoterapii przeciwko najpopularniejszej pleśni z gatunku Alternaria, jednak terapia nie jest refundowana, a cały koszt pokrywa pacjent.

Zatrucie pleśnią jest trudne do zdiagnozowania, ze względu na brak swoistych objawów oraz braku złotego standardu w diagnozowaniu i leczeniu tych zatruć, jednak, gdy zostanie stwierdzone należy zastosować następujące kroki:

• W przypadku leczenia objawowego – podanie węgla aktywnego jest pierwszą opcją, która pomaga zmniejszyć bądź zahamować ataki biegunki, jak również związać i wydalić toksyny, które dostały się do organizmu.
• Wizyta u lekarza konieczna jest, gdy dolegliwości związane z zatruciem lub alergią na grzyby są bardzo dokuczliwe. Leczenie przeciwgrzybicze, powinno skutecznie oczyścić organizm z grzybów. Ponieważ pleśnie mogą kolonizować zatoki jak i powodować alergie, należy wziąć pod uwagę wizytę u specjalisty takiego jak alergolog bądź laryngolog.
• W celu uniknięcia zachorowania – NIGDY nie zjadaj zainfekowanej żywności, wcześniej uważano, że pleśnienie artykułów żywnościowych to jedynie niepożądane pogorszenie ich jakości. Po oddzieleniu zapleśniałej części resztę produktu spożywano. Tymczasem po usunięciu nalotu pleśni z powierzchni w podłożu pozostaje grzybnia oraz jej metabolity. Żywność zanieczyszczona pleśnią bezwzględnie nie może być spożywana przez człowieka ani w jakikolwiek sposób przetwarzana. Nie może być również podawana zwierzętom.
• Wyeliminuj źródła pleśni ze środowiska, na rynku jest dostępnych wiele preparatów, które skutecznie usuwają pleśń, eliminacja pleśni z pomieszczeń, ścian, jak również wysuszenie zapleśniałych pomieszczeń to podstawowy krok do walki o zdrowie. Wyeliminuj także powszechne źródła pleśni w diecie, w tym zboża i masło orzechowe. Pomoże to zmniejszyć ogólne obciążenie organizmu pleśnią.

Autor: Dr n.med. Iwona Chromik

Bibliografia:

1. Occurrence, toxicity, and analysis of major myco­toxins in food. Alshannaq A, Yu JH. Int J Environ Res Public Health. 2017; 13: 14(6).
2. Mechanisms of action and toxicity of the mycotoxin alternariol: a review. Solhaug A, Eriksen SG, Holme JA. Basic Clin Pharmacol Toxicol. 2016; 119(6): 533–539.
3. Impact of food processing and detoxification treatmentson mycotoxin contamination. Karlovsky P, Suman M, Berthiller F, De Meester J, Eisenbrand G, Per­rin I, et al. Mycotoxin Res. 2016; 32: 179–205.
4. Mikotoksyny – niebezpieczne metabolity grzybów pleśniowych Jarzynka S., Dąbkowska M., Netsvyetayeva I., Swoboda-Kopeć E. Medycyna Rodzinna 4/2010, s. 113-119
5. Grzyby pleśniowe w środowisku komunalnym i w miejscu pracy – istotne zagrożenie zdrowotne. Wiszniewska M. et al.  Medycyna Pracy 55.3 (2004): 257-266.
6. Zdrowotne aspekty oddziaływania grzybów pleśniowych i mikotoksyn. Grajewski J, Twarużek M Alergia 2004; 3: 45-49