Zespół Marfana – jakie badania genetyczne wykonać?

Zespół Marfana jest uwarunkowaną genetycznie chorobą tkanki łącznej. Osoby cierpiące z jej powodu mają charakterystyczną budowę ciała oraz zaburzenia wielu narządów i układów, które są skutkiem nieprawidłowości jednego z elementów budujących tkankę łączną – fibryliny. O tym, czym dokładnie jest zespół Marfana, jakie są jego przyczyny i objawy oraz w jaki sposób przebiega diagnostyka tego schorzenia, przeczytasz w poniższym artykule.

Czym jest zespół Marfana?

Zespół Marfana (ang. Marfan syndrome, MFS) jest rzadką, uwarunkowaną genetycznie chorobą tkanki łącznej, która występuje u 1 na 5000 żywo urodzonych dzieci. Stwierdzana jest ona z taką samą częstotliwością u dziewczynek i chłopców. Istotą schorzenia jest zbyt mała ilość lub nieprawidłowa struktura białka – fibryliny 1, która wynika z mutacji genu FBN1. Osoby cierpiące z powodu zespołu Marfana mogą się znacznie od siebie różnić pod względem objawów i ciężkości przebiegu schorzenia. Najbardziej charakterystyczne w przebiegu choroby są zmiany w funkcjonowaniu układu ruchu, narządu wzroku, układu pokarmowego oraz krwionośnego.

Jakie są przyczyny zespołu Marfana?

Tak jak już wspomniano, zespół Marfana jest chorobą uwarunkowaną genetycznie i przyczyną jej powstawania są mutacje w genie FBN1. Znajduje się on na ramieniu długim chromosomu pary 15 i koduje fibrylinę 1. Obecnie znanych jest około 200 mutacji genu FBN1. W większości przypadków są to mutacje punktowe, choć spotykane są również delecje i duplikacje w obrębie genu.

W prawidłowych warunkach fibrylina 1 odpowiada za tworzenie włókien sprężystych, które pozwalają tkankom na kurczenie się i rozciąganie bez ich uszkodzenia mechanicznego. Fibrylina 1 jest elementem budulcowym płuc, serca, naczyń krwionośnych, skóry i mięśni, co tłumaczy tak różnorodne objawy choroby.

W jaki sposób objawia się zespół Marfana?

Zespół Marfana może być widoczny wkrótce po urodzeniu. Dziecko z tym schorzeniem jest smuklejsze od innych i charakteryzuje się mniejszym napięciem mięśniowym.

U osób dorosłych bardzo charakterystyczną cechą jest wysoki wzrost oraz długie palce u rąk i stóp.

Oprócz nich u osób z zespołem Marfana zauważalne są inne symptomy, wśród których wymienić można:

• dysproporcje budowy ciała,
• szczupłe i wydłużone nadgarstki,
• zniekształcenia w obrębie klatki piersiowej, określane jako kurza bądź szewska klatka piersiowa,
• asymetrię mostka i klatki piersiowej,
• wady zgryzu,
• małą żuchwę,
• wady wymowy,
• zwiększoną ruchomość stawów,
• rozstępy skórne,
• zmniejszoną ilość tkanki tłuszczowej,
• bóle stawów,
• płaskostopie,
• skoliozę,
• zaburzenia dotyczące siatkówki i soczewki oka,
• krótkowzroczność,
• wady zastawek serca,
• omdlenia,
• skłonność do występowania przepuklin, tętniaków aorty i zwyrodnień stawów.

Ponieważ zespół Marfana jest chorobą o bardzo różnorodnym przebiegu, każdy z przypadków może mieć nieco inne objawy.

Jak zdiagnozować zespół Marfana?

Zespół Marfana jest schorzeniem, które może być widoczne już wkrótce po urodzeniu dziecka. Noworodek ma smukłą budowę ciała i charakteryzuje się wiotkością mięśni. Istnieje jednak bardzo dużo schorzeń, które w taki sposób się objawiają. Aby więc rozpoznać zespół Marfana, konieczne jest wykonanie badań genetycznych. Jako że jest to choroba dziedziczna, bardzo ważny jest również wywiad rodzinny.

W większości przypadków zmiany w materiale genetycznym występują w różnych miejscach genu kodującego fibrylinę. Konieczne więc staje się badanie sekwencji genu FBN1. To badanie na analizie sekwencji kodującej genu FBN1 z wykorzystaniem metod sekwencjonowania nowej generacji NGS (ang. Next Generation Sequencing). Sekwencjonowanie jest zaawansowaną metodą biologii molekularnej pozwalającą na odczyt kolejności par nukleotydów w cząsteczce DNA.

Jeśli w badaniu tym nie stwierdza się obecności mutacji, to diagnostykę należy rozszerzyć o badanie MLPA w kierunku obecności delecji lub duplikacji w obrębie genu fibryliny. Genetyczne badania na zespół Marfana wykonywane są z próbki krwi obwodowej pobranej od pacjenta. Nie wymaga się od chorego żadnego specjalnego przygotowania, tak jak ma to miejsce w przypadku oznaczeń biochemicznych.

W przypadku potwierdzenia zespołu Marfana badaniem u dziecka konieczna jest również konsultacja i badanie rodziców pod kątem tego schorzenia. Tylko niewielka część pacjentów choruje na zespół Marfana w wyniku mutacji spontanicznej. Jeśli przynajmniej jeden z rodziców ma mutację genu FNB1, to istnieje ryzyko przekazania jej kolejnym dzieciom.

W jaki sposób dziedziczony jest zespół Marfana?

Zespół Marfana to schorzenie dziedziczone w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że do wystąpienia objawów choroby wystarczy odziedziczenie od jednego z rodziców nieprawidłowej kopii genu. Jeśli rodzic jest chory, to istnieje 50% szans na to, że jego dziecko będzie również chore.

Możliwe jest również zachorowanie na zespół Marfana w wyniku spontanicznej mutacji. Wtedy rodzice są zdrowi, a objawy chorobowe dotyczą wyłącznie dziecka i jest on pierwszą osobą chorującą w rodzinie.

Jak wygląda leczenie zespołu Marfana?

Ze względu na to, że przyczyną zespołu Marfana są zmiany w obrębie materiału genetycznego, niemożliwe jest całkowite wyleczenie przyczyny choroby. Istnieje jednak wiele sposobów na złagodzenie objawów dolegliwości i zmniejszenie powikłań, co poprawia komfort życia chorego. Pacjenci z zespołem Marfana powinni być objęci wielospecjalistyczną opieką lekarską, w zależności od rodzaju objawów, które u nich występują. Bardzo ważna jest również u nich rehabilitacja.

Szczególnie istotna jest jednak obserwacja chorych pod kątem obecności zmian w obrębie aorty, ponieważ mogą one zagrażać życiu pacjenta. Najczęstszą przyczyną śmierci osób cierpiących z powodu zespołu Marfana jest bowiem pęknięcie tętniaka aorty.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian

Bibliografia:

1. R. Śmigiel i in., Genetycznie uwarunkowane zaburzenia rozwoju u dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2021, s. 381–387.
2. L.B. Jorde i in., Genetyka medyczna, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012, s. 330–332.
3. J. Bal, Genetyka medyczna i molekularna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2019, s. 180–181.