Zespół Williamsa – na czym polega i jak się objawia? Dziedziczenie zespołu Williamsa

Zespół Williamsa to genetycznie uwarunkowany zespół wad wrodzonych, który jest spowodowany utratą części materiału genetycznego chromosomu 7. Ze względu na charakterystyczny wygląd chorych na zespół Williamsa określa się ich jako „dzieci elfy”. O tym, czym dokładnie jest zespół Williamsa, jakie są jego przyczyny i objawy, przeczytasz w poniższym artykule. Dowiesz się również, w jaki sposób można zdiagnozować ten zespół i jak jest on dziedziczony.

Czym jest zespół Williamsa?

Zespół Williamsa, określany również jako zespół Williamsa-Beurena, został po raz pierwszy opisany w 1961 roku. Z powodu charakterystycznego wyglądu osoby chorujące nazywa się dziećmi elfami lub dziećmi elfów. Zespół Williamsa występuje z częstością 1 na 10000–20000 żywo urodzonych noworodków, z jednakową częstością wśród dziewczynek i chłopców. Zwykle powodowany jest utratą (inaczej mikrodelecją) fragmentu ramienia długiego chromosomu 7, w którym znajduje się około 30 genów.

Przeczytaj także: Choroby genetyczne – 5 wybranych chorób genetycznych i ich przyczyny

Jakie są przyczyny wystąpienia zespołu Williamsa?

Przyczyną występowania zespołu Williamsa jest przypadkowa utrata części materiału genetycznego znajdującego się w obrębie chromosomu 7 w trakcie podziału mejotycznego. W tym fragmencie znajduje się od 26 do 28 genów, wśród których jest gen ELN, kodujący elastynę. To element budujący włókna sprężyste w tkance łącznej wielu narządów, między innymi istotny składnik naczyń krwionośnych, skóry i strun głosowych. Tłumaczy to zaburzenia ze strony układu krwionośnego obserwowane u większości osób cierpiących z powodu tego zespołu wad genetycznych. Niedobór elastyny jest też przyczyną występowania m.in.:

• przedwczesnego starzenia się skóry,
• zachrypniętej mowy,
• niedoboru wzrostu,
• charakterystycznych rysów twarzy.

Innym brakującym genem w zespole Williamsa jest LIMK1, kodujący białko o aktywności kinazy tyrozynowej, która ulega ekspresji w mózgu. Jej obniżony poziom ma związek z zaburzeniem widzenia obserwowanym u chorych z zespołem Williamsa.

Jak objawia się zespół Williamsa?

Osoby z zespołem Williamsa charakteryzują się pewnymi cechami wyglądu określanymi jako zmiany dysmorficzne. Zaczynają się ujawniać po ukończeniu przez dziecko 1 roku życia.

Do cech dysmorficznych w zespole Williamsa zaliczamy:

• pełne usta,
• szerokie, wydatne czoło,
• krótkie brwi,
• małą żuchwę,
• wydatną szczękę,
• nisko osadzone uszy,
• nieprawidłowo wykształcone zęby,
• mały, zadarty nos z zapadniętym grzbietem,
• obwisłe policzki.

U większości dzieci stwierdza się niebieskie lub zielone tęczówki oka z tzw. koronkowym wzorem. Wszystko to sprawia, że dzieci cierpiące z powodu zespołu Williamsa przypominają swoim wyglądem elfy.

Zwykle u osób z zespołem Williamsa występują również:

• zaburzenia odruchu ssania i połykania,
• wady serca i naczyń krwionośnych takie jak zwężenie aorty, tętnicy nerkowej i tętnic płucnych,
• nadciśnienie tętnicze,
• zaburzenia układu moczowo-płciowego takie jak niewykształcenie się nerek i uchyłki pęcherza moczowego,
• zaburzenia okulistyczne takie jak zez, nadwzroczność, jaskra, zaćma,
• zaburzenia endokrynologiczne takie jak nietolerancja glukozy, insulinooporność, cukrzyca, nadczynność tarczycy.

Bardzo charakterystyczną cechą w zespole Williamsa jest podwyższone stężenie wapnia we krwi oraz nasilone jego wydalanie z moczem.

Dzieci cierpiące z powodu tego zespołu wolniej się rozwijają, są niższe od swoich rówieśników oraz mają trudności z zasypianiem. Mają wiotkość więzadeł, uszkodzenia słuchu oraz nadwrażliwość na dźwięki. Wykazują również niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym. Mimo to bez problemów nawiązują kontakty interpersonalne. Czasami są niestabilne emocjonalnie i nadpobudliwe.

W jaki sposób można zdiagnozować zespół Williamsa?

Podejrzenie zespołu Williamsa wysuwa się na podstawie opisanych powyżej objawów wkrótce po urodzeniu dziecka. Najczęstszymi przyczynami kierowania noworodka do poradni genetycznej jest wiotkość mięśni, charakterystyczne cechy wyglądu oraz wady serca. Specjalista genetyki klinicznej, widząc takie symptomy, zleca wykonanie badań genetycznych.

Diagnostyka zespołu Williamsa polega na pobraniu krwi od pacjenta oraz wykonaniu badania kariotypu i badania FISH (ang. Fluorescence in situ Hybridisation) w kierunku mikrodelecji w obrębie ramienia długiego chromosomu 7. Badanie to polega na użyciu specyficznej sondy genetycznej świecącej w mikroskopie fluorescencyjnym po przyłączeniu się do materiału genetycznego osoby badanej. Obecność jednej kopii genu odpowiedzialnego za rozwój zespołu Williamsa potwierdza jego rozpoznanie.

Drugą z metod stosowanych do potwierdzenia zespołu Williamsa jest technika aCGH (ang. Array Comparative Genomic Hybridization). Pozwala ona na analizę liczby i struktury wszystkich chromosomów bez konieczności prowadzenia hodowli komórkowych.

Jeśli uzyskane wyniki badań nie potwierdzają zespołu Williamsa mimo charakterystycznych objawów chorobowych, wykonuje się badania molekularne metodą sekwencjonowania nowej generacji (ang. Next Generation Sequencing).

Każdy z uzyskanych wyników badań powinien być przekazany rodzicom pacjenta przez specjalistę genetyka.

Dziedziczenie zespołu Williamsa

Specjaliści twierdzą, że wystąpienie zespołu Williamsa w jednej ciąży nie zwiększa ryzyka jej pojawienia się w kolejnych. Jeśli zaś para doczekała się potomstwa i przynajmniej dwoje dzieci choruje na ten zespół, należy wykonać badania w kierunku mozaikowatości u rodziców. U pacjentów z zespołem Williamsa ryzyko urodzenia chorego dziecka wynosi 50%.

Autor: Marta Szarawarska

Weryfikacja merytoryczna: lek. Agnieszka Żędzian