Wapń całkowity

Wskazaniem do wykonania badania jest ocena poziomu wapnia we krwi w przebiegu chorób układu kostnego, zaburzeń funkcji: nerek, serca i układu pokarmowego.   Zarówno nadmiar wapnia (hiperkalcemia) jak i jego niedobór (hipokalcemia) mogą stanowić zagrożenie życia. Najczęstszą przyczyną hiperkalcemii jest choroba nowotworowa, a następnie nadczynność przytarczyc, nadmierna podaż witaminy D, choroby nerek, unieruchomienie czy wzmożone spożycie wapnia wraz z dwuwęglanami (milk–alkali syndrome). Hipokalcemia występuje w niedoczynności przytarczyc, niedoborze magnezu, niedoborze witaminy D i chorobach nerek.
Wapń ogrywa istotną rolę w wielu procesach ustrojowych, takich jak krzepnięcie krwi czy przewodnictwo nerwowo-mięśniowe. Homeostaza wapnia utrzymywana jest dzięki działaniu parathormonu (PTH) oraz witaminy D.
W surowicy wapń występuje w postaci związanej z albuminą (około 50%) i wolnej, która jest frakcją aktywną biologicznie. Ponieważ stężenie wapnia zależy od stężenia białek wskazane jest, aby odpowiednio korygować otrzymany wynik. 

Stężenie  albumin w krwi. Przedłużenie czasu zaciśnięcia stazy. 

Przyczyny wzrostu stężenia: nowotwory (np.: piersi, płuc, nerki, trzustki, prostaty oraz szpiczak mnogi), pierwotna nadczynność przytarczyc, dializoterapia, przedawkowanie witaminy D, przedawkowanie witaminy A, zespół " Milk-alkali" (pacjenci przyjmujący węglan wapnia z powodu wrzodów i pijących duże ilości mleka), diuretyki tiazydowe, nadczynność tarczycy, sarkoidoza, choroba Addisona, rodzinna hipokalciuryczna hiperkalcemia.

Przyczyny obniżenia stężenia: niedobór witaminy D lub zaburzenia jej metabolizmu, zaburzenia wchłaniania (np. celiakia), niedoczynność przytarczyc, rzekoma niedoczynność przytarczyc (oporność na PTH), przewlekła niewydolność nerek, zespół nerczycowy, marskość wątroby, ostre zapalenie trzustki, osteoblastyczne przerzuty nowotworowe do kości (zespół "głodnych kości"), terapia glikokortykoidami, furosemid, leki przeciwpadaczkowe (fenytoina, fenobarbital, prymidon, karbamazepina), nadczynność nadnerczy, leczenie białaczki.

Wapń to pierwiastek, który pełni wiele istotnych funkcji w organizmie człowieka. Jego prawidłowe stężenia we krwi są niezbędne do właściwego funkcjonowania licznych narządów i układów. Nawet niewielkie odchylenia od normy w zakresie poziomów wapnia we krwi mogą prowadzić do wystąpienia szeregu niebezpiecznych powikłań zdrowotnych. Jaka jest rola wapnia w organizmie, kiedy należy wykonać oznaczenia wapnia całkowitego, jakie są normy wapnia całkowitego i co może oznaczać nadmiar i niedobór wapnia we krwi?

Wapń całkowity to badanie laboratoryjne, które polega na pomiarze stężenia wapnia we krwi obwodowej. W krwiobiegu człowieka wyróżnia się dwie główne formy tego pierwiastka – formę zjonizowaną (wolną) oraz wapń występujący jako element związków chemicznych. Badanie „wapń całkowity” polega na oznaczeniu stężenia zarówno formy związanej wapnia, jak i formy zjonizowanej.

Wapń pełni w organizmie wiele istotnych funkcji – z tego powodu występuje w nim w dość dużych ilościach. Szacuje się, że w organizmie osoby dorosłej znajduje się średnio od 1 kg do 1,5 kg omawianego pierwiastka. Największa ilość wapnia występuje w postaci minerału (hydroksyapatytu), który w dużej mierze tworzy tkankę kostną oraz zęby. Poza funkcją budulcową wapń odgrywa także istotną rolę w procesie skurczu mięśni, zarówno szkieletowych, jak i mięśni gładkich oraz mięśnia sercowego.

Wapń uczestniczy w wielu procesach biochemicznych oraz warunkuje prawidłowe funkcjonowanie ludzkiego metabolizmu. Wapń bierze udział także w procesach przekaźnictwa wewnątrzkomórkowego oraz międzykomórkowego, przez co umożliwia prawidłowe funkcjonowanie tkanek oraz zapewnia właściwą komunikację pomiędzy poszczególnymi rodzajami komórek. Dzięki temu pierwiastkowi dochodzi do właściwej produkcji oraz sekrecji wielu hormonów i innych substancji biologicznych, przez co w sposób korzystny wpływa on m.in. na proces krzepnięcia krwi, regulację ciśnienia tętniczego, aktywność procesów zapalnych oraz utrzymywanie prawidłowej odporności.

Oznaczenie stężenia wapnia całkowitego we krwi zalecane jest w przypadku podejrzenia występowania u danego pacjenta nadmiaru lub niedoboru tego pierwiastka. Stany te określane są odpowiednio jako hiperkalcemia oraz hipokalcemia.

Do rozwoju obydwu tych stanów patologicznych może dojść na skutek wielu zjawisk oraz w przebiegu licznych schorzeń. Stężenie wapnia we krwi regulowane jest przez szereg mechanizmów zapewniających homeostazę organizmu. Jednymi z najbardziej istotnych hormonów, które uczestniczą w utrzymywaniu właściwych poziomów wapnia w organizmie są kalcytonina oraz parathormon.

Kalcytonina produkowana jest przez wyspecjalizowane komórki tarczycy. Jej zwiększona produkcja oraz uwalnianie do krwiobiegu stymulowane są przez wzrost stężenia wapnia we krwi. Na skutek tego zjawiska dochodzi do m.in. zwiększonego wydalania wapnia wraz z moczem, spadku wchłaniania wapnia w jelitach oraz zahamowania procesów kościogubnych, co w konsekwencji prowadzi do spadku stężenia wapnia we krwi.

Niski poziom wapnia we krwi stymuluje wydzielanie parathormonu przez przytarczyce. Na skutek działania parathormonu dochodzi do wzrostu stężeń omawianego pierwiastka we krwi m.in. poprzez zwiększoną reabsorpcję wapnia w nerkach, zwiększone wchłanianie wapnia z pokarmów oraz nasilenie procesów uwalniania wapnia z kości. Pomiędzy działaniem kalcytoniny oraz parathormonu utrzymywany jest precyzyjny stan równowagi, co zapewnia dość stałe poziomy wapnia we krwi. Dzięki temu możliwe jest właściwe funkcjonowanie licznych tkanek i narządów, które wykorzystują ten pierwiastek.

Na gospodarkę wapniowo-fosforanową w istotny sposób wpływa także witamina D. Uczestniczy ona w sposób pośredni w wymienionych powyżej procesach oraz warunkuje prawidłową budowę tkanki kostnej. Jej niedobory, dość częste w polskiej populacji, w sposób niekorzystny mogą wpływać na stan zdrowia kości, co zwiększa ryzyko wystąpienia złamań patologicznych oraz związanych z nimi powikłań.

Zaburzenia w obrębie opisanych powyżej mechanizmów mogą prowadzić do wystąpienia nieprawidłowych stężeń wapnia we krwi. Ich diagnostyka w wielu przypadkach obejmuje oznaczenie poziomu wapnia całkowitego. Dzięki otrzymanym wynikom możliwe jest określenie stopnia zaawansowania schorzenia oraz ocena jego wpływu na ogólne funkcjonowanie organizmu.

Wskazaniem do przeprowadzenia badania wapnia całkowitego jest występowanie dolegliwości typowych dla nadmiaru lub niedoboru tego pierwiastka we krwi. Ze względu na złożone, wielopoziomowe mechanizmy regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej, w wielu przypadkach oznaczenie stężenia wapnia całkowitego wykonywane jest jednoczasowo z innymi badaniami laboratoryjnymi. Dokładny zakres diagnostyki zależny jest od podejrzewanej jednostki chorobowej oraz dodatkowych uwarunkowań zdrowotnych pacjenta i każdorazowo powinien być ustalany indywidualnie przez lekarza.

W przypadku hiperkalcemii może dochodzić do wystąpienia dolegliwości takich jak m.in.:

• Uogólnione osłabienie,
• Nasilone zmęczenie,
• Nadmierna senność,
• Bóle głowy,
• Zaburzenia koncentracji,
• Osłabienie siły mięśniowej,
• Bóle brzucha,
• Nudności,
• Wymioty,
• Zaparcia,
• Zwiększone pragnienie,
• Zwiększona objętość wydalanego moczu,
• Zaburzenia rytmu serca.

• Skurcze mięśni,
• Bóle mięśniowo-stawowe,
• Uczucie drętwienia oraz mrowienia kończyn,
• Zwiększona skłonność do złamań kości,
• Zaburzenia nastroju o charakterze depresyjnym,
• Zaburzenia snu,
• Pogorszenie koncentracji i pamięci,
• Zawroty głowy,
• Zwiększona męczliwość,
• Bóle głowy.

W celu interpretacji wyników badania wapnia całkowitego we krwi należy odnieść otrzymane rezultaty do zakresu norm referencyjnych, które każdorazowo umieszczane są na wydawanej pacjentowi dokumentacji.

Poza oznaczeniem stężenia wapnia całkowitego we krwi, w procesie diagnostycznym przydatne może być także uzyskanie informacji na temat stężenia wapnia zjonizowanego lub też ilości wapnia wydalanego wraz z moczem. W celu ustalenia optymalnego zakresu badań diagnostycznych należy skonsultować się z lekarzem, który po przeprowadzeniu tych testów będzie w stanie w sposób kompleksowy zintepretować wyniki badań oraz zaplanować dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze.

Podwyższony wapń całkowity, czyli hiperkalcemia może mieć wiele przyczyn. Najczęstsze przyczyny hiperkalcemii związane są z zaburzeniami w zakresie regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej. Przykładem takiej nieprawidłowości jest pierwotna nadczynność przytarczyc. W przebiegu tego schorzenia dochodzi do nadmiernej sekrecji parathormonu do krwi, co w konsekwencji skutkuje uruchomieniem mechanizmów prowadzących do wzrostu stężenia wapnia. Główną przyczyną nadczynności przytarczyc są gruczolaki tych narządów.

Do wysokich poziomów wapnia we krwi może dochodzić także w przebiegu określonych schorzeń nowotworowych. Niektóre nowotwory mogą produkować białka stymulujące narządy do przeprowadzania procesów zwiększających stężenia wapnia we krwi (tzw. białka podobne do parathormonu). Zjawisko to najczęściej obserwuje się w przebiegu m.in. szpiczaków, białaczek, raka nerki, raka płuca oraz raka żołądka.

Poza opisanymi powyżej zjawiskami do rozwoju hiperkalcemii może dojść m.in. na skutek nieprawidłowej, nadmiernej suplementacji witaminy D, przewlekłego unieruchomienia (np. po operacjach chirurgicznych) lub też w przebiegu nadczynności tarczycy.

Obniżony wapń całkowity, czyli hipokalcemia może pojawić się na skutek uszkodzeń przytarczyc. Do wystąpienia tego zjawiska dochodzi najczęściej na skutek interwencji chirurgicznych w obrębie tarczycy. Do zniszczenia tych narządów, odpowiedzialnych za produkcję parathormonu może także dojść w przebiegu radioterapii okolic szyi, na skutek rozwoju choroby nowotworowej lub też w przebiegu określonych schorzeń autoimmunologicznych.

Dodatkowo, spadek stężenia wapnia całkowitego może uwidocznić się u osób cierpiących na choroby przebiegające z zaburzeniem funkcji nerek, na skutek niedoborów witaminy D, jako efekt uboczny stosowania niektórych leków lub też w przebiegu ciężkich chorób uogólnionych, jak ostre zapalenie trzustki lub zespół rozpadu guza nowotworowego.

Ze względu na możliwe powikłania ciężkich zaburzeń jonowych, każdy nieprawidłowy wynik badania wapnia całkowitego należy jak najszybciej skonsultować z lekarzem w celu ustalenia przyczyn tych odchyleń od normy oraz wdrożenia właściwego leczenia.