Ziarniszczak jajnika – co go powoduje i jakie mogą być jego konsekwencje?

Ziarniszczak jajnika, znany również jako guz komórek ziarnistych, to nowotwór, który wywodzi się z komórek gonadalnych. Jest stosunkowo rzadki, ale może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, dlatego ważne jest, aby zrozumieć jego przyczyny, objawy i metody diagnostyczne. W poniższym artykule szczegółowo omówimy te zagadnienia.

Co to jest ziarniszczak?

Ziarniszczak to nowotwór złośliwy jajnika, który najczęściej rozwija się z komórek sznurów płciowych i zrębu jajnika. Stanowi on około 5–10% wszystkich nowotworów jajnika, a wśród guzów gonadalnych jest jednym z najczęściej występujących. Wyróżniamy dwa główne typy ziarniszczaka:

• Typ młodzieńczy – występuje głównie u dziewcząt i młodych kobiet, często związany jest z przedwczesnym dojrzewaniem płciowym. Stanowi zaledwie 5% przypadków.
• Typ dojrzały – najczęściej diagnozowany u kobiet w wieku okołomenopauzalnym.

Przyczyny ziarniszczaka

Choć dokładne przyczyny powstawania ziarniszczaka nie są w pełni poznane, istnieje kilka czynników, które mogą wpływać na jego rozwój:

• Zaburzenia hormonalne – nadprodukcja estrogenów. 
• Genetyka – predyspozycje genetyczne. W przypadku występowania nowotworów jajnika w rodzinie ryzyko zachorowania jest wyższe.
• Wiek – większość przypadków ziarniszczaka diagnozuje się u kobiet w wieku dojrzałym., 
• Zaburzenia metaboliczne – niektóre choroby metaboliczne, np. zespół policystycznych jajników (PCOS).

📌 Przeczytaj także: Czym jest rezerwa jajnikowa?

Objawy ziarniszczaka

Objawy ziarniszczaka często manifestują się w późniejszych stadiach choroby, co może utrudniać wczesne rozpoznanie. Do najczęściej występujących symptomów należą:

• Bóle w okolicy podbrzusza, które mogą być spowodowane miejscowym wzrostem guza.
• Krwawienia z dróg rodnych – nietypowe krwawienia, takie jak obfite miesiączki, nieregularne plamienia czy krwawienia pomenopauzalne, mogą być objawem ziarniszczaka.
• Problemy gastryczne – dolegliwości żołądkowe, w tym wzdęcia, zaparcia czy bóle brzucha.
• Zmiany hormonalne – ze względu na hormonalną aktywność ziarniszczaka chore mogą doświadczać objawów związanych z zaburzeniami hormonalnymi, np. tkliwości piersi czy nadmiernego owłosienia. 
• Przedwczesne dojrzewanie płciowe u dziewczynek w przypadku hormonozależnych guzów.
• Zaburzenia płodności – ziarniszczak może wpływać na płodność, zwłaszcza w zaawansowanym stadium choroby.
• Objawy związane z wielkością guza – uczucie pełności w podbrzuszu, ból lub powiększenie brzucha.
• Rzadziej objawy wynikające z przerzutów (np. do otrzewnej lub płuc).

📌 Sprawdź również: Diagnostyka płodności i niepłodności u kobiet.

Wpływ ziarniszczaka na płodność

Ziarniszczak wpływa na płodność w różny sposób. Może powodować nadprodukcję estrogenów, co prowadzi do zaburzeń hormonalnych, takich jak: nieregularne cykle miesiączkowe, przedwczesne dojrzewanie płciowe, hiperplazja endometrium (nadmierny rozrost błony śluzowej macicy), co utrudnia zagnieżdżenie się zarodka. W miarę wzrostu ziarniszczak niszczy zdrową tkankę jajnika, co zmniejsza rezerwę jajnikową (liczbę dostępnych komórek jajowych). 

U młodych pacjentek pragnących zachować płodność często wykonuje się jednostronne usunięcie jajnika i jajowodu (adneksektomię) z pozostawieniem drugiego jajnika i macicy. Dzięki temu zachowana jest możliwość naturalnej owulacji i zajścia w ciążę. W zaawansowanych stadiach choroby może być konieczne usunięcie obu jajników i macicy, co skutkuje nieodwracalną utratą płodności. 

U niektórych pacjentek, szczególnie w przypadku przerzutów lub zaawansowanego stadium, może być konieczna chemioterapia. Chemioterapia, zwłaszcza z zastosowaniem leków takich jak cisplatyna czy paklitaksel, może uszkadzać rezerwę jajnikową i prowadzić do przedwczesnej niewydolności jajników. Zastosowanie środków ochronnych, np. analogów GnRH, zmniejsza ryzyko uszkodzenia jajników.

U chorych z ograniczoną rezerwą jajnikową lub po leczeniu mogą być stosowane techniki wspomaganej reprodukcji, takie jak stymulacja hormonalna, zapłodnienie in vitro (IVF) lub zamrożenie komórek jajowych przed leczeniem.

Diagnostyka ziarniszczaka

Wczesne wykrycie ziarniszczaka jest kluczowe dla skutecznego leczenia. Proces diagnostyczny zazwyczaj obejmuje:

• Wywiad medyczny i badanie przedmiotowe, w którym uwagę zwraca powiększenie jednego z jajników (wyczuwalne w badaniu palpacyjnym).
• Badania obrazowe – USG jamy brzusznej oraz USG ginekologiczne są podstawowymi metodami diagnostycznymi, które pozwalają na wykrycie nieprawidłowości w obrębie jajników. W przypadku niepokojących wyników z badań obrazowych, lekarz może zalecić tomografię komputerową (CT) lub pozytonową tomografię emisyjną (PET).
• Badania krwi – oznaczenie markerów nowotworowych, takich jak badanie inhibiny B, stężenie CA-125 oraz hormonu antymullerowskiego (AMH), wspiera diagnozę.
• Biopsja – ostateczna diagnoza ziarniszczaka stawiana jest na podstawie wyników badania histopatologicznego guza po jego usunięciu.

Rokowanie przy ziarniszczaku

Rokowanie w przypadku ziarniszczaka jest zazwyczaj korzystne, zwłaszcza jeśli nowotwór zostanie wykryty we wczesnym stadium. Wiele pacjentek ma szansę na całkowite wyleczenie, jednak istotne jest, aby po zakończeniu terapii regularnie kontrolować stan zdrowia. W razie późniejszego wykrycia ziarniszczaka rokowanie bywa gorsze, szczególnie gdy wystąpią przerzuty do innych narządów.

Autor: dr n. o zdr. Olga Dąbska