Opryszczka „na ustach”, czyli „zimno” – przyczyny sprzyjające zakażeniu HSV, objawy i przebieg zakażenia.

Artykuły
Redakcja Diagnostyki
Udostępnij
Spis treści:

Opryszczka na ustach, poprawniej na wargach i w jamie ustnej, wywoływana zakażeniem wirusem herpes simplex, występuje wśród ludzi powszechnie. Może dlatego Wirusy opryszczyki, HSV (ang. herpes simplex virus) z rodziny Herpeswirusów mają opinię tyle uciążliwych, co niegroźnych. Powodowana przez nie opryszczka potrafi uprzykrzać urlop nad morzem, pobyt na nartach, doprowadzić do łez „rozkwitając” w przeddzień ślubu lub w wieczór balu karnawałowego. Panuje opinia, że po prostu trzeba się do nich przyzwyczaić. Okazuje się jednak, że nie zawsze Vox populi to vox dei, a na pewno nie w tym przypadku. Wirus opryszczki jest niebezpieczny, szczególnie dla osób z upośledzoną odpornością, kobiet ciężarnych oraz noworodków.

Wirusy opryszczki

Wiele osób nie wie, że wirusy opryszczki, choć blisko spokrewnione, są dwa, że dają o sobie znać w biegunowo różnych miejscach naszego ciała, a skutek ich aktywności bywa daleko gorszy niż tzw. „zimno” na ustach czyli piekąca ranka w okolicy wargi. Nie bez kozery w Raporcie WHO z 2017 poświęconym HSV znajduje się akapit: „Psychosocial impact” (Wpływ psychospołeczny), sygnalizujący stygmatyzację społeczną chorych i stres psychiczny związany z wirusową opryszczką narządów płciowych; wpływ opryszczki na jakość życia i związki seksualne. Apogeum dramatu osób zakażonych opryszczką genitalną przypadało na okres, w którym duża swoboda seksualna zrodzona w epoce dzieci kwiatów hołdujących maksymie: Make love not war ” (Czyń miłość nie wojnę) na ustach poprzedzała epokę powszechniejszej dostępności do leków przeciwwirusowych. W latach siedemdziesiątych XX w., bo o nich mowa, w USA istniały ruchy, wspierające ludzi dotkniętych opryszczką narządów płciowych, organizujące psychoterapię odwodzącą od myśli samobójczych. W krajach rozwiniętych, na początku lat osiemdziesiątych, opryszczka narządów płciowych, zaliczana do chorób przenoszonych drogą płciową, STD, ang. sexually transmitted disease, zeszła na drugi plan ustępując dżumie XX w. – zakażeniu HIV. Trzeba zauważyć, że „współpraca” obu wirusów w przypadku koinfekcji jest dla HSV korzystna – dla zakażonego często tragiczna…

Sprawdź e-pakiet intymny

Czym są herpeswirusy

Herpeswirusy – Herpesviridae, są wielkimi wirusami otoczkowymi, z potężnym jak na wirusy genomem w postaci dwuniciowego, linearnego DNA. Obejmują ponad 200 gatunków, z których 9 jest patogenami człowieka. DNA herpeswirusów otoczony jest kapsydem z 4 białek, zewnętrzną strukturą wirusa jest otoczka zawierająca 11 białek, między nimi znajduje się osłonka z 26 białek. 41 strukturalnych składników białkowych to dużo, zważywszy wirusy dysponujące kilkoma białkami strukturalnymi.

Herpeswirusy posiadają zdolność do latencji, czyli odwracalnego hamowania produktywnego cyklu wirusa w trwale zakażonej komórce, prowadzącego do wytworzenia potomnych, zakaźnych wirionów. Do odblokowania produktywnego (pełnego) cyklu wirusa dochodzi pod wpływem czynników zewnątrzkomórkowych, wpływających na ekspresję wirusowego genomu w komórce. Latencja możliwa jest w ściśle określonych rodzajach komórek. Indukcja pełnego cyklu wirusa wywołującego objawy kliniczne (np. opryszczkę) może następować wiele lat po zakażeniu. W przypadku HSV-2 nawet po kilkudziesięciu.

Taksonomia herpeswirusów

Podział herpeswirusów na podrodziny: Alphaherpesvirinae, Betaherpesvirinae, Gammaherpesvirinae, wiąże się z rodzajem komórek gospodarza, w których ustala się zakażenie latentne, czyli z tropizmem wirusa.

Herpeswirusy alfa o tropizmie do komórek nerwowych, obejmują wirusy opryszczki pospolitej typu 1, dawniej: HSV-1, obecnie: HHV-1 (ang. Human herpesvirus-1) i wirus opryszczki pospolitej typu 2, dawniej: HSV-2, obecnie: HHV- 2 oraz wirusa ospy wietrznej i półpaśca, VZV (ang. Varicella zoster virus), obecnie: HHV-3. Herpeswirusy alfa posiadają stosunkowo krótki cykl produktywny i zdolność do latencji.

Herpeswirusy beta o tropizmie do komórek hemopoetycznych reprezentowane są przez ludzki cytomegalowirus, CMV (ang. Cytomegalovirus), obecnie: HHV-5 oraz ludzkie herpeswirusy typu 6 i 7, zwyczajowo zwane wirusami gorączki trzydniowej lub rumienia nagłego, obecnie: HHV-6 i HHV-7. Charakteryzują się długim cyklem życiowym i powolną progresją.

Herpeswirusy gamma z tropizmem do limfocytów B, reprezentowane są przez wirus Epsteina-Barr, EBV (ang. Epstein–Barr virus), obecnie: HHV-4 i wirus mięsaka Kaposiego, KSHV (ang. Kaposi’s sarcoma-associated herpesvirus) obecnie: HHV-8. Są wirusami onkogennymi lub stanowią czynnik sprzyjający transformacji nowotworowej.

Wirusy HSV (HHV-1 i HHV-2). Opryszczka – przyczyny

Najbardziej rozpowszechnionymi i rozpoznawalnymi gatunkami herpeswirusów są wirusy opryszczki: typu 1: HSV-1 i typu 2: HSV-2. Zakażenia oboma trwa całe życie i jest nieuleczalne; może przebiegać bezobjawowo lub powodować bolesne pęcherze – opryszczkę – w miejscu wniknięcia wirusa. W skrótowych zestawieniach właściwości, podaje się, że wirus opryszczki, HSV-1 przenoszony jest drogą oralną, a HSV-2 drogą płciową; konsekwentnie, HSV-1 powoduje opryszczkę na ustach i rzadko narządów płciowych, a HSV-2 opryszczkę narządów płciowych. Wymieniając komplikacje, w przypadku HSV-1 podkreśla się zaostrzenie przebiegu choroby u osób z upośledzoną odpornością powodowaną infekcją HIV oraz rzadkie przypadki zapalenia mózgu i rogówki, a w przypadku HSV-2 niebezpieczną koinfekcję z HIV (60-90% przypadków), zapalenie mózgu i opon mózgowych. W przypadku obu typów HSV zakażenie noworodków (10/100 000 urodzin) prowadzi do trwałych zaburzeń neurologicznych lub śmierci.

Epidemiologia wirusów opryszczki

Wg statystyk WHO z roku 2012 (publikowanych w 2017), 3,7 miliarda osób poniżej 50 roku życia, czyli 67% populacji było zakażonych wirusem HSV-1. Częstość zakażeń (prewalencja) HSV-1 jest najwyższa w Afryce (88%), a najniższa (40-50%) w obu Amerykach. Ilość zakażonych HSV-2 oceniana jest na 491 milionów w wieku 15-49 lat (13%). Prewalencja opryszczki narządów płciowych wywołana przez HSV-2 jest najwyższa w Afryce (44% kobiet i 25% mężczyzn) i obu Amerykach (24% kobiet i 12% mężczyzn). Największy liczba nowych zachorowań dotyczy młodzieży, a odsetek chorych wzrasta wraz wiekiem. Liczba kobiet zakażonych HSV-2 (317 milionów) wyraźnie przekracza liczbę zakażonych mężczyzn (178 milionów), gdyż transmisja wirusa od mężczyzn do kobiet jest skuteczniejsza niż od kobiet do mężczyzn. Istotne jest, że ok. 140 milionów osób w wieku 15-49 lat, głównie w Europie i obu Amerykach, cierpi na opryszczkę narządów płciowych (i okolic analnych) powodowaną wirusem HSV-1. Do nowych zakażeń dochodzi w wieku dorosłym, gdyż HSV-1 przenoszony jest w tym wypadku drogą oralno-genitalną.

Opryszczka na ustach

Przytłaczająca większość objawowych zakażeń HSV-1 ma charakter opryszczki jamy ustnej lub okolic ust i zwana bywa opryszczką ustno-wargową lub ustno-twarzową. Popularnym synonimem tych terminów jest „zimno”, odpowiadające angielskiej: cold sore. Uaktywnienie latentnego HSV-1 objawia się w miejscu zakażenia w postaci bolesnych pęcherzyków wypełnionych płynem, pozostawiających dokuczliwe nadżerki lub owrzodzenia. Zmiany najczęściej dotyczą granicy skóry i błon śluzowych, mogą obejmować usta i ich okolice, błonę śluzową jamy ustnej, a rzadziej nos. Okres wylęgania trwa średnio około 4 dni (zwykle 2- 12 dni). Pojawienie się zmian typowo poprzedzone jest występowaniem charakterystycznych objawów prodromalnych, takich jak mrowienie, swędzenie, pieczenie czy nadwrażliwość skóry. Niektóre osoby niemal od razu wiedzą, że lada chwila „wyskoczy” im opryszczka na ustach. Zmiany goją się dość długo, samoistnie, stanowiąc duży dyskomfort dla chorego. Niekiedy dochodzi do powiększenia okolicznych węzłów chłonnych. Nawroty opryszczki indukowane są przez gorączkę, przegrzanie lub przemarznięcie, spadek odporności i osłabienie, zmiany hormonalne (np. związane z krwawieniem miesiączkowym), stres, przemęczenie, leki obniżające odporność, a także czynniki działające miejscowo: ostre promienie słoneczne (UV), mechaniczne urazy skóry (opryszczka u zapaśników, urazy wywołane zabiegami kosmetycznymi), itd. U małych dzieci, pierwotne zakażenie nierzadko przyjmuje postać ostrego zapalenia błony śluzowej jamy ustnej z wysoką gorączką i dużą bolesnością.

Jak dochodzi do zakażenia HSV?

Do pierwotnego zakażenia HSV-1 dochodzi na ogół w dzieciństwie przez kontakt z otwartymi ranami po opryszczce, z wydzieliną pęcherzykową, śliną, łzami lub skórą osoby w aktywnej fazie choroby. Transmisja jest najbardziej prawdopodobna w trakcie rzutu opryszczki, choć istnieje możliwość przeniesienia wirusa w okresie bezobjawowym z powierzchni jamy ustnej lub skóry wyglądających prawidłowo. Często wirus opryszczki przenoszony jest przez kubki lub sztućce dzielone z osobą z aktywną opryszczką.

Wirusy powodujące opryszczkę narządów płciowych przenoszone są drogą oralno-genitalną. Większość przypadków zakażenia HSV-1 przebiega bezobjawowo, a wirus utrzymuje się przez cale życie. Osoby z opryszczką wargową powodowaną przez HSV-1, na ogół są zabezpieczone przed wystąpieniem tego typu opryszczki w okolicach narządów płciowych, lecz są nadal narażone na ryzyko zakażenia narządów płciowych wirusem HSV-2. Rzadko dochodzi do przeniesienia wirusa HSV-1 na noworodka podczas porodu, w przypadku matki cierpiącej na opryszczkę narządów płciowych.

Opryszczka – objawy opryszczki narządów płciowych

Zakażenie wirusem opryszczki typu 2 często przebiega bezobjawowo lub pozostaje niezauważone z powodu łagodnego przebiegu i braku swoistości objawów. Świadomość zakażenia tego typu posiada nie więcej niż 20% zakażonych. Objawem opryszczki narządów płciowych jest obecność co najmniej jednego pęcherzyka w okolicach narządów płciowych, krocza, odbytu, pośladków i otwarte ranki (owrzodzenia) po uszkodzonych pęcherzykach. Objawy towarzyszące obejmować mogą gorączkę, bóle całego ciała i obrzęk węzłów chłonnych.

Objawy nawrotów są słabsze, a nawroty z czasem stają się rzadsze. Niekiedy zakażeni HSV-2 odczuwają łagodne mrowienie lub przeszywające bóle nóg, bioder lub pośladków poprzedzające nawroty opryszczki. HSV-2 przenoszony jest głównie podczas kontaktów seksualnych, poprzez kontakt z powierzchniami płciowymi, skórą (również bez zmian chorobowych), owrzodzeniem lub płynami osoby zakażonej. Na zakażenie, szczególnie narażone są narządy płciowe, odbyt i jama ustna. Drogą transmisji wirusa bywa wspólny ręcznik lub inne przedmioty osobiste.

Rzadko zakażenie HSV-2 jest przenoszone na płód (wewnątrzmacicznie) lub na niemowlę (zakażenie okołoporodowe i poporodowe). Zakażenie HSV-2 należy do najczęstszych zakażeń towarzyszących zakażeniu HIV. U osób zakażonych HIV opryszczka ma cięższą postać i częstsze nawroty. W zaawansowanym AIDS prowadzi do poważnych i rzadkich powikłań, często o fatalnym skutku.

dr Tomasz Ochałek

Laboratoria Medyczne DIAGNOSTYKA

Piśmiennictwo:

Dieta lekarstwem na celiakie?
Aplikacja Symptomate: Twój doradca w obszarze zdrowia