Zwłóknienie szpiku

Redakcja Diagnostyki

20 stycznia 2023

Przeczytasz w 10 minut

Udostępnij

Spis treści:

Szpik – co to jest? Funkcje szpiku
Czym jest zwłóknienie szpiku kostnego?
Zwłóknienie szpiku – jakie mogą być objawy ?
Zwłóknienie szpiku – przyczyny
Jakie badanie wykonać w zwłóknienie szpiku?
Zwłóknienie szpiku – na czym polega leczenie?

Włóknienie szpiku to stan chorobowy, w przebiegu którego dochodzi do postępującej utraty funkcji określonych tkanek krwiotwórczych. Choroba może rozwijać się bezobjawowo, co w wielu przypadkach utrudnia sprawną oraz precyzyjną diagnostykę. Zwłóknienie szpiku zalicza się do chorób nowotworowych, który występują dość rzadko w populacji ogólnej. Czym dokładnie jest włóknienie szpiku, jakie dolegliwości chorobowe mogą pojawiać się w przebiegu tego schorzenia, jakie są jego przyczyny oraz jakie badania należy wykonać w celu rozpoznania włóknienia szpiku?

Szpik – co to jest? Funkcje szpiku

Szpik kostny to rodzaj tkanki, która w ciele człowieka zlokalizowana jest wewnątrz kości. Szpik dzieli się na dwa główne rodzaje – czerwony oraz żółty szpik kostny. Na wczesnych etapach życia człowieka szpik kostny czerwony obecny jest we wnętrzu wszystkich kości. Z czasem zaczyna się on przekształcać w żółty szpik kostny. W żółtym szpiku kostnym obecna jest duża ilość tkanki tłuszczowej oraz nie wykazuje on czynności krwiotwórczej. W życiu dorosłym aktywny, czerwony szpik kostny występuje we wnętrzu kości płaskich (takich jak m.in. mostek lub kości miednicy) oraz w nasadach kości długich, jak kość udowa lub piszczelowa.

Czerwony szpik kostny jest silnie ukrwiony oraz wykazuje znaczącą aktywność metaboliczną. To właśnie w tej tkance odbywa się hematopoeza, czyli produkcja elementów morfotycznych krwi. W prawidłowych warunkach wszystkie komórki krwi ulegają zużyciu, po czym zastępowane są przez stale wytwarzane nowe komórki. Dzięki temu procesowi możliwe jest utrzymanie prawidłowego funkcjonowania organizmu. Do podstawowych elementów morfotycznych produkowanych przez szpik zalicza się:

Erytrocyty (krwinki czerwone),
Leukocyty (krwinki białe z podziałem na poszczególne subpopulacje),
Płytki krwi (trombocyty).

Czym jest zwłóknienie szpiku kostnego?

Samoistne włóknienie szpiku kostnego nazywane jest także mielofibrozą lub pierwotnym włóknieniem szpiku, PMF (ang. primary myelofibrosis). Jest to rzadki rodzaj nowotworu hematologicznego, który dotyczy komórek krwiotwórczych obecnych w szpiku. Włóknienie szpiku zaliczane jest do grupy chorób mieloprofileracyjnych – oznacza to, że w przebiegu tego schorzenia dochodzi do zbyt nasilonej produkcji określonych składników komórkowych krwi.

Do rozwoju pierwotnego włóknienia szpiku kostnego może dojść u osób każdej płci oraz w każdym wieku, przy czym zachorowania najczęściej pojawiają się po 50 roku życia. Szczyt zapadalności na włóknienie szpiku obserwuje się u osób w wieku od 60 do 80 lat. Szacuje się, że rocznie schorzenie to występuje z częstością ok. 0,5 do 1,5 zachorowań na 100 tysięcy osób .

W przebiegu mielofibrozy dochodzi do nadmiernych podziałów komórek macierzystych szpiku. Zjawisko to skutkuje zwiększonym wytwarzaniem megakariocytów, czyli komórek odpowiedzialnych za produkcję płytek krwi. W wyniku tego procesu dochodzi do pojawienia się tkanki włóknistej wewnątrz kości, która z czasem wypiera prawidłową tkankę szpikową. Na skutek tego właściwa produkcja elementów morfotycznych krwi wewnątrz kości zostaje zaburzona, a procesy hematopoetyczne z większą intensywnością odbywają się w obrębie tkanek wątroby oraz śledziony. Nasilony proces mieloproliferacyjny prowadzi także do zwiększonego uwalniania się substancji o charakterze zapalnym, co skutkuje pojawieniem się ogólnych objawów chorobowych.

Zwłóknienie szpiku – jakie mogą być objawy ?

Włóknienie szpiku na wczesnych etapach swojego rozwoju w większości przypadków przebiega w sposób bezobjawowy. Z tego powodu istotne jest regularne przeprowadzanie podstawowych badań kontrolnych oraz zwracanie uwagi na wszystkie niepokojące objawy. Dzięki temu możliwe jest wczesne wykrycie niepokojących zmian, które mogą świadczyć o rozwoju tej oraz wielu innych chorób przewlekłych.

Wraz z zaawansowaniem procesu włóknienia szpiku oraz wzrostem liczby nieprawidłowych komórek dochodzi do rozwoju kolejnych dolegliwości. Do objawów włóknienia szpiku mogą zaliczać się następujące symptomy:

Uogólnione osłabienie,
Pogorszenie samopoczucia,
Pogorszenie się apetytu,
Niezamierzony spadek masy ciała,
Przewlekły stan podgorączkowy,
Częste uczucie duszności,
Pogorszona tolerancja wysiłku fizycznego,
Nocne poty,
Świąd skóry,
Bóle kości i stawów,
Wzdęcia,
Ból w jamie brzusznej,
Obrzęki kończyn dolnych,
Bladość skóry oraz błon śluzowych,
Bóle głowy,
Uczucie kołatania serca,
Przyspieszona praca serca (tachykardia),
Przedłużony czas krwawienia, nawet po niewielkich urazach,
Zwiększona tendencja do powstawania siniaków,
Częstsze występowanie różnego typu infekcji, jak m.in. przeziębienia.

Na późniejszych etapach choroby, w przypadku znaczących uszkodzeń szpiku dochodzi do istotnego powiększenia się wątroby oraz śledziony. Wynika to z przejęcia przez te narządy czynności krwiotwórczych szpiku, co skutkuje zwiększeniem się aktywności metabolicznej oraz objętości tkanek tworzących te narządy. Stan ten nazywany jest kolejno hepatomegalią oraz splenomegalią. Ze względu na patologiczne powiększenie się tych organów może dochodzić do pojawienia się objawów wynikających z ich ucisku na otaczające struktury anatomiczne. Do dolegliwości tych zalicza się m.in. ból w podżebrzu, uczucie pełności, nudności, wymioty oraz problemy z trawieniem. W przypadku pojawienia się dodatkowych, pozaszpikowych, ognisk krwiotworzenia mogą pojawiać się różnego typu dolegliwości miejscowe, jak m.in. powiększenie poszczególnych węzłów limfatycznych, ucisk na określone odcinki rdzenia kręgowego lub też obecność płynu w obrębie jam opłucnej.

Duża część objawów włóknienia szpiku wynika z zaburzeń w składzie krwi. Ze względu na niszczenie komórek krwiotwórczych dochodzi do spadku liczby prawidłowych elementów morfotycznych. Obniżona liczba krwinek czerwonych skutkuje pojawieniem się dolegliwości wynikających z anemii, nazywanej także niedokrwistością. Spadek liczby trombocytów (płytek krwi) prowadzi do zaburzeń procesów krzepnięcia krwi, natomiast niskie wartości krwinek białych (leukocytów) uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego oraz skutkują zaburzeniami w przebiegu naturalnych procesów obronnych organizmu.

Z czasem w mielofibrozie dochodzi do nasilenia się dolegliwości chorobowych, dalszego pogarszania się stanu zdrowia oraz rozwoju niewydolności wątroby. U około 1 na 5 pacjentów choroba może przeobrazić się w AML (acute myeloid leukemia), czyli ostrą białaczkę szpikową.

Zwłóknienie szpiku – przyczyny

Dokładna, bezpośrednia przyczyna samoistnego włóknienia szpiku dotąd nie została poznana – z tego powodu chorobę klasyfikuję się jako schorzenie idiopatyczne. Istnieje udowodniony związek pomiędzy poszczególnymi mutacjami w materiale genetycznym, a zwiększonym ryzykiem rozwoju choroby. Szacuje się, że około 90% chorych na mielofibrozę pierwotną posiada mutacje genów: JAK2 (genu kinazy tyrozynowej), MPL (ang: myeloproliferative leukemia, gen białka będącgo receptorem dla trombopoetyny) lub CARL (genu kalretikuliny). Warto zaznaczyć, że obecność tych mutacji nie oznacza definitywnego rozwoju schorzenia.

Początek choroby związany jest z nadmiernym, nieprawidłowym podziałem określonych komórek szpiku. Skutkuje to wypieraniem komórek zdrowych oraz zwiększoną produkcją cytokin, czyli czynników stymulujących różnego typu procesy biochemiczne organizmu, w tym procesy zapalne. Na skutek tych zjawisk dochodzi do nadmiernej produkcji tkanki włóknistej w obrębie wnętrza kości oraz postępującego włóknienia szpiku. Skutkuje to niewydolnością procesów krwiotwórczych w obrębie szpiku oraz przeniesieniem części produkcji elementów krwi do wątroby oraz śledziony. Narządy te nie są jednak w stanie wytwarzać elementów morfotycznych tak efektywnie jak szpik – w związku z tym dochodzi do spadku liczebności poszczególnych krwinek oraz postępujących uszkodzeń wątroby oraz śledziony. Powikłaniem powiększenia oraz uszkodzeń tych narządów jest postępujące pogarszanie się składu krwi oraz rozwój dodatkowych dolegliwości chorobowych.

Jakie badanie wykonać w zwłóknienie szpiku?

W przypadku pojawienia się opisywanych powyżej dolegliwości należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który zaplanuje właściwą diagnostykę oraz poprowadzi dalej leczenie.. Jednym z podstawowych testów laboratoryjnych, który pozwala na wykrycie oznak zaburzeń pracy szpiku jest pełna morfologia krwi obwodowej.

Morfologia krwi polega na ocenie liczebności poszczególnych komórek obecnych we krwi wraz z ich podziałem na subpopulacje. Oceniane są także dodatkowe parametry, takie jak m.in. średnia zawartość hemoglobiny w erytrocytach, rozmiar krwinki czerwonej lub też stosunek procentowy poszczególnych krwinek białych do całkowitej liczby leukocytów. Dzięki informacjiom na temat stanu krwi oraz zestawieniu ich ze stanem klinicznym pacjenta lekarz jest w stanie rozpoznać najbardziej prawdopodobną przyczynę wykrytych nieprawidłowości oraz na tej podstawie prowadzić dalsze leczenie i diagnostykę.

Definitywne rozpoznanie włóknienia szpiku oraz wielu innych schorzeń hematologicznych stawiane jest na podstawie biopsji szpiku. Przeprowadzenie tego badania związane jest z koniecznością przejścia niewielkiego zabiegu, który polega na pobraniu próbki szpiku z wnętrza kości – najczęściej jest to talerz kości biodrowej, choć w określonych przypadkach szpik może zostać pobrany z innej lokalizacji. Uzyskany materiał biologiczny oceniany jest następnie pod mikroskopem w celu wykrycia nieprawidłowych komórek nowotworowych oraz oceny utkania histologicznego tkanek. W wielu przypadkach dodatkowo wykonywane są testy genetyczne, które umożliwiają uwidocznienie charakterystycznych dla danego schorzenia mutacji w DNA pacjenta. Uwidocznienie nieprawidłowości molekularnych tkanki szpikowej jest jednym z kryteriów niezbędnych do postawienia rozpoznania pierwotnego włóknienia szpiku.

W określonych przypadkach lekarz może zadecydować o konieczności wykonania innych badań, takich jak m.in. oznaczenie aktywności dehydrogenazy mleczanowej (LDH) oraz fosfatazy alkalicznej (ALP) w surowicy krwi. W celu przeprowadzenia kompleksowej diagnostyki różnicowej konieczne może być także wykonanie testów w kierunku zaburzeń, które mogą prowadzić do podobnych objawów co pierwotne włóknienie szpiku. Każdy przypadek traktowany jest w sposób indywidualny i wymaga wykonania spersonalizowanego planu diagnostycznego.

Zwłóknienie szpiku – na czym polega leczenie?

Podstawową, najbardziej skuteczną metodą leczenia pierwotnego włóknienia szpiku jest przeszczep szpiku kostnego. Krwiotwórcze komórki macierzyste pobierane są od zgodnego tkankowo, zdrowego dawcy i umieszczane w organizmie osoby cierpiącej na mielofibrozę, gdzie przejmują funkcje utraconego w procesie chorobowym szpiku. Zabieg ten związany jest jednak ze znacznym ryzykiem komplikacji oraz niepowodzeń.

Inne metody leczenia włóknienia szpiku obejmują stosowanie określonych leków chemioterapeutycznych, takich jak m.in. inhibitory kinazy JAK. W niektórych przypadkach może występować konieczność przeprowadzenia splenektomii, czyli zabiegu usunięcia śledziony. Leczenie każdorazowo dobierane jest w sposób indywidualny. Właściwy schemat leczniczy powinien uwzględniać m.in. wiek pacjenta, stopień zaawansowania choroby, dodatkowe obciążenia zdrowotne oraz ryzyko stosowanej terapii. W każdym przypadku niezbędne jest regularne wykonywanie badań kontrolnych zlecanych przez lekarza prowadzącego oraz ścisłe przestrzeganie wszystkich zaleceń.

Bibliografia:

Afty u dzieci - skąd się biorą i jak sobie z nimi radzić?

Toksyczne uszkodzenie wątroby

Więcej+
artykułów