Afty u dzieci - skąd się biorą i jak sobie z nimi radzić?

Afty u dzieci są dość często pojawiającą się zmianą. Zlokalizowane są najczęściej na błonie śluzowej jamy ustnej. U podłoża ich powstawania leżą różne przyczyny. Zwykle znikają samoistnie, ale mogą powodować ból, dyskomfort w czasie spożywania posiłków i podczas mówienia, a także być objawem niektórych chorób. Z jakiego powodu rozwijają się afty i jak sobie z nimi radzić?

Afty u dzieci – czym są?

Afty występują w postaci niewielkich zmian, pojedynczo lub w skupiskach. Wielkość średnicy wynosi od kilku do kilkunastu milimetrów. Mają postać ubytków, nadżerek, owrzodzeń błony śluzowej o nieregularnym kształcie. Mogą być pokryte wydzieliną surowiczo- włóknikową, tworzącą biały nalot. Dookoła widoczne jest zaczerwienienie, wynikające z toczącego się miejscowo stanu zapalnego.

Początkowym objawem, świadczącym o powstawaniu afty jest uczucie mrowienia lub pieczenie.  Z czasem mogą pojawić się bardziej nieprzyjemne symptomy, takie jak ból, dyskomfort podczas spożywania posiłków i płynów, mycia zębów, a nawet mówienia. Aftom może niekiedy towarzyszyć podwyższona temperatura ciała oraz powiększenie węzłów chłonnych.

Afta na języku u dziecka, afta na dziąśle – czyli gdzie występują afty?

Afty zlokalizowane są na błonie śluzowej jamy ustnej – po wewnętrznej stronie policzków, ale też mogą pojawiać się na języku oraz pod językiem, wardze, podniebieniu miękkim, tylnej ścianie gardła, czy nawet dziąsłach.

Wyróżniamy następujące typy aft:

• afty małe (afty Mikulicza) – stanowią 80% wszystkich przypadków zmian aftowych, mogą występować w postaci pojedynczych, bądź mnogich owrzodzeń, o wielkości do 10 mm, znikają do 14 dni od pojawienia się,
• afty duże (afty Suttona) – wielkość owrzodzeń może sięgać do 20 mm, występują rzadziej niż afty małe, ale dają cięższe objawy ogólne,
• afty opryszczkopodobne– drobne (średnica około 1-3 mm), występują w postaci licznych owrzodzeń,
• afty Bednara spotykane u małych dzieci, zlokalizowane na tylnej ścianie podniebienia twardego.

Afta u dziecka – przyczyny

Wymienić można wiele czynników odpowiedzialnych za występowanie aft u dzieci. Okolicznością sprzyjającą ich powstawaniu są bez wątpienia stany obniżonej odporności. Przyczyny mogą być miejscowe lub ogólnoustrojowe.

Najczęstsze przyczyny aft u dzieci:

• nieprawidłowa higiena jamy ustnej,
• uszkodzenia i mikrourazy w jamie ustnej (np. powstałe w wyniku zabiegów stomatologicznych, noszenie aparatu ortodontycznego, podczas mycia zębów, po przygryzieniu, na skutek wkładania do ust przedmiotów przez małe dzieci),
• choroby zębów,
• ząbkowanie u niemowląt,
• zmęczenie,
• stres,
• alergie,
• nadwrażliwości pokarmowe,
• przebyte infekcje (np. infekcje wirusowe gardła),
• choroby pasożytnicze,
• antybiotykoterapia,
• niedobory odporności (przejściowe obniżenie odporności, ale też niedobory wrodzone lub nabyte),
• niedobory witamin i pierwiastków w diecie (głównie niedobór witamin z grupy B, cynku i żelaza),
• bardzo ostre i kwaśne potrawy,
• urazy termiczne (gorący posiłek lub napój),
• celiakia,
• refluks żołądkowo- przełykowy,
• choroba Leśniowskiego-Crohna.

Afty u niemowlaka

Afty są spotykane już w okresie niemowlęcym. Ich obecność może utrudniać maluchom ssanie pokarmu. Mleko matki, poza tym, że zawiera liczne składniki niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju, jest również potrzebne do odpowiedniego nawodnienia organizmu dziecka. Znacznie zmniejszone spożycie pokarmu może skutkować odwodnieniem. U małych dzieci szybciej dochodzi do utraty wody, stąd odwodnienie może być dla niemowląt stanem wyjątkowo niebezpiecznym. Jeśli w jamie ustnej zostały zaobserwowane owrzodzenia, dziecko wykazuje niechęć do pożywienia, jest niespokojne bądź występują dodatkowe objawy, jak na przykład powiększenie węzłów chłonnych, gorączka należy udać się do lekarza.

Afta u niemowlaka – czynniki sprzyjające powstawaniu

U niemowląt najczęściej spotykanym typem są afty Bednara. Znajdują się zazwyczaj na tylnej ścianie podniebienia twardego w postaci szarożółtych ubytków błony śluzowej. Przeważnie są spowodowane urazem, powstałym w wyniku otarć od smoczka. Afty u niemowląt pojawiają się również w czasie ząbkowania, a także mogą być objawem towarzyszącym różnym chorobom (np. infekcje, celiakia, niedobory odporności, choroba Leśniowskiego-Crohna).

Nawracające afty u dziecka

Nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej (ang. Recurrent Aphthous Stomatitis, RAS) to jedno z częściej pojawiających się zaburzeń w obrębie błony śluzowej jamy ustnej. Wiąże się z nim cykliczne występowanie owrzodzeń i nadżerek. Etiologia aft nawracających ma podłoże wieloczynnikowe. Poza czynnikami miejscowymi, niekorzystnie wpływa występowanie chorób ogólnoustrojowych. Decydującą rolę w rozwoju nawracającego aftowego zapalenia jamy ustnej mogą odgrywać zaburzenia immunologiczne, na przykład jako nieprawidłowości w nabytej komórkowej odpowiedzi immunologicznej, defekt limfocytów T oraz podwyższone stężenie cytokin prozapalnych. W etiologii nawracających aft mogą mieć też udział czynniki genetyczne.

Co na afty u dziecka?

W leczeniu aft u dzieci stosuje się leczenie miejscowe, aplikując środki przyspieszające gojenie, środki o działaniu przeciwbólowym, znieczulające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Preparaty wspomagające leczenie aft u dzieci występują w postaci żeli, kremów, maści, płukanek lub aerozoli. Wiele z nich dostępnych jest bez recepty, jednak należy zwrócić uwagę, czy można stosować je u dzieci.

Żele, maści i inne preparaty, które można zastosować punktowo, dobrze sprawdzą się w przypadku pojedynczych zmian. Jeśli owrzodzenia zlokalizowane są głębiej lub są rozsiane, sprawdzą się preparaty w formie aerozoli.

W przypadku nawracających aft u dzieci lub w cięższych postaciach, lekarz może zdecydować o konieczności zastosowania antybiotyków lub sterydoterapii. Konieczne może być też przeprowadzenie szerszej diagnostyki w celu ustalenia przyczyny zmian, szczególnie jeśli pojawiają się często.

Poza leczeniem farmakologicznym w zapobieganiu powstawaniu aft kluczowe znaczenie ma właściwa higiena jamy ustnej i prawidłowa dieta, która pozwala uniknąć niedoborów. Jeśli dolegliwości bólowe, powodują brak apetytu u dzieci, warto podawać posiłki o konsystencji płynnej lub półpłynnej, które nie będą działały tak drażniąco na błonę śluzową jamy ustnej jak posiłki stałe. Ważne jest także prawidłowe nawodnienie. Dodatkowo, jednym z naturalnych sposobów na afty jest płukanie jamy ustnej naparami z ziół lub dostępnymi w sprzedaży preparatami, które zawierają mieszanki ziół. Stosuje się takie zioła, jak na przykład szałwia lekarska, rumianek pospolity.

Autor: Mgr Aleksandra Wasilów

Bibliografia:

1. Pediatria, tom I, wydanie I. Kawalec W, Grenda R, Ziółkowska H. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2013.

2. Pleśniawki i afty jamy ustnej u niemowląt- rozpoznawanie i leczenie. Kociszewska-Najman B, Skibińska J, Ginda T, Taradaj K. Postępy Neonatologii, 2018, 24 (2).

3. Współczesne poglądy na etiopatogenezę aft nawracających (RAS). Nowak M, Górska R. Borgis – Nowa Stomatologia, 1/2011, s. 35-38.

4. Afty nawracające- przegląd piśmiennictwa. Antoniv R, Lipska W, Kęsek B, Lipski M, Gałecka-Wanatowicz D, Chomyszyn-Gajewska M. Borgis- Nowa Stomatologia, 3/2014, s. 142-146.

5. https://przegladpediatryczny.pl/a1353/Owrzodzenia-aftowe.html