Amylaza

Amylaza. Ocena aktywności amylazy w krwi  jest wykonywana w  diagnostyce i różnicowaniu chorób trzustki. Amylazy są enzymami należącymi do hydrolaz, rozkładającymi  skrobię i inne polisacharydy,  wytwarzanymi głównie w komórkach wydzielniczych trzustki i ślinianek,  odpowiednio: amylaza trzustkowa i ślinowa.  U człowieka występują  dwa z trzech rodzajów amylaz (amylaza alfa i gamma). W ludzkiej krwi stwierdza się 8 izoform amylazy pochodzących  z trzustki  i  gruczołów ślinowych oraz z komórek wydzielniczych śluzówki jelita cienkiego, gruczołów mlecznych oraz komórek jajników i jąder. Wzrost aktywności amylazy w krwi świadczy o przedostaniu się enzymu do osocza z przewodów wyprowadzających trzustki, przy czym wzrost ten jest wyraźny w przypadku ostrych stanów zapalnych, a nieznaczny w stanach przewlekłych.  Wzrost aktywności amylazy w surowicy, towarzyszący objawom klinicznym zapalenia trzustki, pozwala  na rozpoznanie zapalenia trzustki z czułością bliską 90%.  Czułość kliniczna rozpoznania zapalenia trzustki wzmocniona  jest przez równoległe oznaczenie w krwi aktywności lipazy trzustkowej.  Wzrost aktywności amylazy w surowicy może także towarzyszyć stanom patologicznym nie związanym z trzustką,  jak ostra niewydolność nerek, zapalenie  ślinianek (świnka),  urazy brzucha, niedrożność jelita, perforacje wrzodów przewodu pokarmowego. Wzrost aktywności amylazy może być spowodowany także istnieniem w krwi makroamylazy - formy powstałej z łączenia przez przeciwciała pojedynczych cząsteczek, o dłuższym okresie półtrwania w krążeniu,  mimo prawidłowo działających nerek (makroamylazemia).

Makroamylazemia, amylaza ślinowa, zależny od metody wpływ wysokich stężeń bilirubiny, trójglicerydów i hemoglobiny.

Podwyższone wartości: ostre zapalenie trzustki, zaostrzenie przewlekłego zapalenia trzustki, zapalenie ślinianek (zapalenie przyusznic, "świnka"),  choroba alkoholowa,  nowotwory, niewydolność kłębuszkowa nerek, wirusowe zapalenie wątroby, makroamylazemia, zabiegi chirurgiczne jamy brzusznej i urazy brzucha, niedrożność jelit, perforacja wrzodu żołądka i dwunastnicy;

Obniżone wartości: mukowiscydoza,  genetyczne uwarunkowane niedobory.

Badanie stężenia amylazy we krwi wykorzystywane jest najczęściej podczas diagnozowania określonych chorób trzustki. Narząd ten stanowi istotny element zarówno układu trawiennego, jak i hormonalnego. Zaburzenia funkcji trzustki mogą prowadzić do wystąpienia ciężkich dolegliwości chorobowych oraz rozwoju poważnych powikłań. Kiedy należy wykonać badanie amylazy, jaki objawy mogą wskazywać na choroby trzustki, kto powinien oznaczyć amylazę we krwi oraz w jaki sposób interpretować wyniki badania amylazy?

Amylaza to enzym trawienny, który odpowiada za rozkład cukrów złożonych (przede wszystkim skrobi) do prostszego węglowodanu – maltozy. Dzięki temu możliwe jest dalsze rozkładanie cukrów oraz prawidłowe przyswajanie produktów rozkładu węglowodanów złożonych w jelitach.

W organizmie człowieka amylaza produkowana jest w największych ilościach przez trzustkę. Z tego narządu wraz z sokiem trzustkowym wydzielana jest do dwunastnicy, czyli początkowego odcinka jelita cienkiego. W mniejszym stopniu amylaza wytwarzana jest także przez ślinianki, gruczoły mleczne oraz wyspecjalizowane komórki znajdujące się w błonie śluzowej jelita cienkiego.

W fizjologicznych warunkach zdrowia amylaza we krwi obecna jest w niewielkich ilościach. Wzrost jej poziomów może wskazywać na rozwój określonych chorób trzustki. Z tego powodu oznaczenie aktywności amylazy we krwi żylnej często wykorzystywane jest podczas diagnostyki schorzeń trzustki oraz przewodów wyprowadzających sok trzustkowy do światła jelita. Warto zaznaczyć, że w większości sytuacji klinicznych badanie amylazy we krwi jest wykonywane jednoczasowo z oznaczeniem innych parametrów, jak np. aktywności lipazy trzustkowej lub też pomiarem stężenia amylazy w moczu.

Wzrost aktywności amylazy we krwi wskazuje na rozwój procesu patologicznego w komórkach trzustki, który spowodował przedostanie się tego enzymu do naczyń krwionośnych z tkanek trzustkowych. Najczęściej badanie amylazy zlecane jest w przypadku podejrzenia rozwoju OZT, czyli ostrego zapalenia trzustki.

Ostre zapalenie trzustki to choroba, w której dochodzi do nasilonej reakcji zapalnej w obrębie tkanek tego narządu. Występuje wówczas przedwczesna aktywacja proenzymów trawiennych produkowanych przez trzustkę oraz związany z nią proces niszczenia okolicznych struktur. Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest nadużywanie alkoholu, ale do wystąpienia OZT może także dojść m.in.:

• W przebiegu współwystępujących chorób pęcherzyka żółciowego (kamicy żółciowej),
• Na skutek przeprowadzenia badania ECPW (endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej),
• Na skutek przewlekłego, nasilonego podwyższenia trójglicerydów we krwi (powyżej wartości 1000 mg/dl),
• Po urazach jamy brzusznej,
• Na skutek stosowanie niektórych leków (m.in. glikokortykosteroidów).

Ostre zapalenie trzustki może przejść w zapalenie przewlekłe, czyli PZT (przewlekłe zapalenie trzustki). PZT może także rozwinąć się samodzielnie, bez epizodu ostrego zapalenia. Główną przyczyną występowania PZT jest nadużywanie alkoholu. Oznaczenie aktywności amylazy w przebiegu PZT posiada mniejszą wartość diagnostyczną (w porównaniu z OZT), jako że nie dochodzi wówczas do znaczących wzrostów aktywności enzymów trzustkowych we krwi.

Oznaczenie aktywności amylazy we krwi zalecane jest w przypadku występowania dolegliwości, które mogą wskazywać na rozwój ostrego zapalenia trzustki. Najbardziej typowe objawy OZT to:

• Nagły, bardzo silny ból brzucha (niereagujący na środki przeciwbólowe), zlokalizowany w nadbrzuszu, o charakterze opasającym, który może promieniować do kręgosłupa,
• Nasilone nudności,
• Wymioty,
• Gorączka,
• Dreszcze,
• Wzdęcie brzucha,
• Zatrzymanie stolca i gazów,
• Przyspieszony rytm serca (tachykardia).

Ostre zapalenie trzustki stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia chorego. W skrajnych przypadkach może dochodzić do wystąpienia zaburzeń ciśnienia tętniczego, niewydolności wielonarządowej oraz rozwoju wstrząsu, a w konsekwencji – zatrzymania krążenia i zgonu. Z tego powodu w przypadku wystąpienia opisywanych powyżej dolegliwości należy niezwłocznie uzyskać pomoc medyczną.

W celu interpretacji wyników badania amylazy we krwi należy zestawić otrzymane rezultaty z zakresem referencyjnym, który umieszczany jest na wydawanej pacjentowi dokumentacji. Każde laboratorium analityczne może posługiwać się nieco odmiennymi metodami, dlatego zakres normy amylazy we krwi może nieznacznie różnić się pomiędzy poszczególnymi placówkami.

W celu prawidłowej, kompleksowej interpretacji wyników badania amylazy najlepiej skonsultować się z lekarzem. Niezbędne jest zestawienie wyniku amylazy z oznaczeniem innych parametrów krwi obwodowej, współwystępującymi chorobami danej osoby, ogólnym stanem klinicznym oraz pozostałymi informacjami medycznymi. Na tej podstawie lekarz będzie w stanie ustalić rozpoznanie oraz wdrożyć właściwe, dalsze postępowanie diagnostyczno-lecznicze.

Amylaza poniżej normy to dość rzadkie zjawisko. Taki wynik może wskazywać na rozległe uszkodzenia tkanki trzustki, które doprowadziły do znaczących zaburzeń funkcji wydzielniczych tego narządu. Zjawisko to może uwidocznić się np. w przebiegu zaawansowanego raka trzustki, rozległej martwicy związanej z ostrym zapaleniem trzustki lub w wyniku długoletniej mukowiscydozy.

Amylaza powyżej normy najczęściej wskazuje na ostre zapalenie trzustki. Warto mieć na uwadze, że poziom amylazy we krwi wzrasta z pewnym opóźnieniem w stosunku do uwidocznienia się dolegliwości związanych z OZT. Najwyższe wartości występują zazwyczaj do 12 godzin po pojawieniu się pierwszych objawów. W każdym przypadku wynik ten należy zestawić z obrazem klinicznym oraz wynikami innych badań laboratoryjnych.

Do wzrostu amylazy we krwi może dochodzić także w przebiegu chorób takich jak m.in.:

• Zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• Zaostrzenie przewlekłego zapalenia trzustki,
• Niedrożność przewodu pokarmowego,
• Zapalenie ślinianek,
• Niewydolność nerek,
• Ostre zaburzenia funkcji wątroby,
• Niektóre choroby nowotworowe,
• Perforacja wrzodu trawiennego,
• Zapalenie otrzewnej,
• Kwasica ketonowa.